سراب پول

یکی از بخش‌های مهم طرح اصلاحات اقتصادی که توسط رئیس‌جمهور محترم اعلام شده موضوع نقدی کردن یارانه‌ها است. چنین طرحی طی سالیان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی حتی با جزئیات بسیار بیشتر همواره در دستور کار نهادهای اجرایی و قانونگذاری بوده چرا که کنترل دور از طبیعت قیمت‌ها در مقاطع زمانی مختلف منجر به ایجاد رانت بزرگی در سطح کلان ملی شده است که حداقل رقم اعلام شده آن ۹۰ هزار میلیارد تومان است. براساس این بخش از طرح قرار است پس از شناسایی وضعیت مالی مردم، خانوارها را در دهک‌های متناسب با درآمدشان دسته‌بندی کرده و سپس مابه‌التفاوت قیمت‌ روز کالاها و خدمات با قیمت‌های قبلی جهت حفظ قدرت خرید آنها به حسابشان واریز شود. هرچند کارشناسان و صاحب‌نظران اقتصادی نکات فنی و علمی گران‌سنگی به عنوان هشدار ارائه کرده‌اند اما ذکر چند مورد با نگاه از زاویه‌ای دیگر ضروری به نظر می‌رسد:
۱) چارچوب این ایده که قیمت‌های ارزان باعث اتلاف منابع می‌شود کاملا صحیح بوده و هرگونه حرکتی که نسبت به توجه مردم به ارزش واقعی تولیدات بشود یقینا مورد تایید هر فرد ایرانی و دلسوز کشور خواهد بود، اما نباید از این بحث غافل شد که اولا به دلیل تحمیل کالاهای خارج از استاندارد به مصرف‌کنندگان هزینه برخی از کالاها و مواد اولیه مصرفی به مراتب بالا‌تر از میزان ادعایی بوده و هست. به عنوان مثال به غیر از مقطع دو سال و نیم گذشته که شاهد جهش بزرگ در قیمت نفت بودیم در سال‌های پیشین که مصرف بنزین در اتومبیل‌های ایرانی حدود ۵/۲ برابر اتومبیل‌های کم‌مصرف جهانی بوده، با مبنا قرار دادن قیمت فوب بنزین در خلیج‌فارس حدود ۳۰ دلار، مصرف‌کننده ایرانی با همان قیمت بنزین ۸۰ تومانی در حقیقت ۲۰۰ تومان، در واحد لیتر در قیاس بین‌المللی پرداخته است. یعنی تفاوتی در حد ۷۰ تومان و نه ۱۹۰ یا ۲۰۰ تومان داشته است یا در مثالی دیگر می‌توان نان را گفت که همین امروز اگر یک فرد ایرانی بخواهد یک کیلو نان سالم، غیرخمیر، نسوخته و قابل خوردن را تهیه کند باید بیش از دو کیلو نان خریداری کند بنابراین حجم یارانه‌ها به‌طور واقعی بسیار کمتر از آنچه ادعا می‌شود وجود دارد. ثانیا اگر فرض شود با افزایش قیمت‌ها میزان مصرف کاهش می‌یابد که البته فرض بسیار درستی هست به‌طور طبیعی درآمدهای دولت ناشی از فروش کالاها و خدمات باز هم کمتر از مبالغ پیش‌بینی شده است.
۲) اصلا اگر پولی برای توزیع میان مردم باقی بماند در حقیقت این پول برای جبران کسری پرداخت ناشی از افزایش قیمت‌ها نسبت به وضعیت فعلی است و اگر تورم سالیانه که حتی در باثبات‌ترین اقتصادها نیز وجود دارد را به آن اضافه کنیم به لحاظ نظری پولی به دست مردم نمی‌رسد و این با فرض خرج کردن صحیح، به معنای خرید کالاها و خدمات یارانه‌ای است که در این مقوله نیز جای تردید جدی وجود دارد لذا نمی‌توان نام یارانه نقدی را کمک به اقشار ضعیف یا بردن نفت بر سر سفره‌های مردم گذاشت.
۳) توزیع یارانه‌های نقدی به تناسب درآمدها فاقد منطق عدالت است و اصل تساوی حقوق شهروندان را مخدوش می‌سازد. تراشیدن قله‌های ثروت و پر کردن دره‌های فقر بر اساس تجارب بشری و مطمئن اقتصادی از طریق وضع مالیات بر درآمد و تصاعدی کردن آن همراه با افزایش درآمدها امکان‌پذیر است و محروم ساختن ثروتمندان از حقوق اولیه مالی که همانا یکسان بودن حق مالکیت بر انفال توسط تمامی آحاد مردم کشور ولو میزان آن برای ثروتمندان کم باشد می‌تواند تبعات منفی روانی در اجتماع و از بین رفتن روحیه عطوفت بین طبقات پردرآمد و کم‌درآمد را به دنبال داشته باشد. در حقیقت ماهیت پرداخت یارانه هیچ‌گاه نباید با ماهیت دریافت مالیات مقایسه شود و چه بسیار ثروتمندانی هستند که حاضرند مالیات‌های سنگین را برحسب تکلیف قانونی پرداخت کنند و پرداخت هم می‌نمایند، اما حاضر نیستند ریالی از حق طبیعی خود بگذرند.
۴) نحوه مطرح ساختن این قسمت از طرح اصلاح اقتصادی نیز جزء نوآوری‌های دولت به شمار می‌رود. در گذشته رسم بر آن بود تا تصمیمات بزرگ ابتدا در محافل کارشناسی و نهادهای ذیربط بررسی و پس از رایزنی در دستگاه قانونگذاری خلاصه‌ای از آن شامل دلایل اجرا، نتایج قابل پیش‌بینی و چگونگی انجام از طریق رسانه‌ها به اطلاع مردم می‌رسید. ولی در مورد این طرح همه‌چیز برعکس بود، اعلام ناگهانی و ایجاد هیجان به مثابه بیان یک ایده تازه کشف شده تنها چیزی را که به ذهن متبادر می‌سازد سیاسی بودن انگیزه‌های آن است. متاسفانه امروز در سراسر کشور میلیون‌ها نفر در انتظار دریافت مبالغی از ۲ تا ۵ میلیون تومان یا بیشتر به ازای هر خانوار هستند و با وجود آمارهای رسمی مبنی بر حضور ۱۷ میلیون خانوار در کشور به گفته مقامات تاکنون ۲۵ میلیون فرم اطلاعات اقتصادی خانواده‌ها توزیع شده است، ماحصل کار آنکه چه بسا بیش از ۸۰ درصد جمعیت کشور مدعی قرار داشتن در دهک‌های اول تا سوم باشند، با این احوال به‌نظر می‌رسد رسالت اصلی طرح اعلام شده صرفا در انتظار نگه داشتن مردم برای سراب پول به شرط حمایت از رئیس‌جمهور فعلی در انتخابات پیش‌رو باشد.

هدایت‌الله آقایی

منبع : روزنامه کارگزاران