آیا پرداخت نقدی یارانه ها سیاست درستی است

«۹۰ هزار میلیارد تومان بخش بر ۷۴ میلیون می شود حدود یک میلیون و دویست هزار تومان در سال، یعنی ماهی صد هزار تومان...» این محاسبه یی است که در طول چند روز گذشته توسط بسیاری از شهروندان ایرانی انجام پذیرفته است. این مبلغ سهمیه یی است که شهروندان پس از سخنان احمدی نژاد در خصوص طرح دولت برای پرداخت نقدی یارانه ها به شهروندان برای خود محاسبه می کنند و دریافت آن را انتظار می کشند.
● یارانه تخصیصی به هر شهروند ایرانی چقدر است
اگر عدد ۹۰ هزار میلیارد تومان را به عنوان مابه التفاوت نرخ فرآورده های نفتی و حامل های انرژی در کشور نسبت به نرخ های جاری منطقه تخمین درستی فرض کنیم، باید دید این میزان یارانه به چه صورت در کشور توزیع می شود. با مرور آمارهایی که در خصوص میزان مصرف فرآورده های نفتی و دیگر حامل های انرژی در چند ماه گذشته توسط مسوولان عنوان شده است، می توان به این جمع بندی رسید که ترکیب یارانه های حامل های انرژی عبارتند از؛- گاز؛ حدود نیمی از کل یارانه یعنی ۴۵ هزار میلیارد تومان
▪ گازوئیل؛ حدود ۲۵ هزار میلیارد تومان
▪ بنزین؛ حدود ۲۰ هزار میلیارد تومان
▪ برق؛ حدود ۱۰ هزار میلیارد تومان
▪ بقیه فرآورده های نفتی یعنی نفت سفید و نفت کوره؛ حدود سه، چهار هزار میلیارد تومان.
● مصرف کنندگان این کالاها چه گروه هایی هستند
▪ دولت، صنعت و تجارت و شهروندان.
● میزان مصرف هر بخش چقدر است
متاسفانه طبق معمول آمار قابل استنادی در این خصوص در کشور وجود ندارد اما گمانه ها حاکی از این است که میزان مصرف گروه اول یعنی دولت (در معنای عام آن) بین ۲۰-۱۰ درصد از کل مصرف کشور است که برای احتیاط با در نظر گرفتن حد پایین، میزان مصرف دولت حدود ۹ هزار میلیارد تومان تخمین زده می شود.
بخش صنعت و تجارت تقریباً کلیه گازوئیل مصرفی در کشور (به غیر از سهم مصرفی دولت و میزانی که از کشور قاچاق می شود) را استفاده می کند زیرا بخش خانگی امروز دیگر مصرف گازوئیل ندارد و خودروهای شخصی گازوئیل سوز نیز در کشور یافت نمی شود. علاوه بر گازوئیل میزان مصرف بخش صنعت و تجارت از گاز، بنزین و برق رقم قابل ملاحظه یی است و در پایین ترین میزان قابل تصور از رقم ۳۰ درصد کمتر نیست. با حذف مصارف دولت و صنعت از حامل های انرژی (و همین طور کسر قاچاق) میزان مصرف یارانه شهروندان حدود نیمی از مبلغ کل یعنی ۴۵ هزار میلیارد تومان خواهد بود. محاسبات فوق بر اساس گفتار جسته و گریخته مسوولان و برداشت های نگارنده است و صرفاً جهت ایجاد تصویری از نحوه توزیع یارانه ها در کشور عنوان شده است. انتظار می رود دولت در فضایی که برای هدفمندسازی یارانه ها در حال برنامه ریزی است مطالعه دقیق تری در این زمینه بکند و نتایج آن را برای تجزیه و تحلیل کارشناسان و آگاهی مردم منتشر کرده و همچنین در تدوین طرح مزبور نیز از آنها استفاده کند. اما با استفاده از محاسبات فوق به چند نکته مهم اشاره و چند سوال اساسی مطرح می شود؛
۱) دولت خود مصرف کننده بزرگ و تاثیرگذار حامل های انرژی است. حذف یکباره یارانه حامل های انرژی بودجه جاری دولت را ناگزیر به میزان سهم خود دولت یعنی حداقل ۹ هزار میلیارد تومان افزایش می دهد. دولت برای این افزایش چه تدبیری می اندیشد؟ از سوی دیگر اگر قرار باشد یارانه ۹۰ هزار میلیارد تومانی کلاً بین شهروندان تقسیم شود این بدین معناست که دولت باید معادل افزایش بودجه خود مبلغی را جهت پرداخت نقدی به شهروندان اختصاص دهد زیرا ۹ هزار میلیارد تومان سهم دولت اثر درآمد و هزینه یی خود را خنثی خواهد کرد و دولت باید ۹ هزار میلیارد تومان دیگر نیز به بودجه خود بیفزاید تا بتواند ۹۰ هزار میلیارد تومان وعده داده شده به مردم را تقسیم کند. این ۹ هزار میلیارد تومان چگونه تامین خواهد شد؟ از افزایش سهم نفت در بودجه دولت؟ اثرات تورمی این ۹ هزار میلیارد تومان چقدر می تواند باشد؟
۲) پرواضح است که بخش قابل توجهی از این میزان یارانه از طریقی مانند قاچاق و مصرف ناصحیح از بین می رود. به عبارت دیگر این بخش از یارانه نصیب هیچ گروهی از مصرف کنندگان نمی شود. آیا دولت این میزان هرزروی منابع یارانه را محاسبه کرده است؟ آیا یارانه هرز رفته نیز به شهروندان پرداخت می شود؟
۳) در بحث مقدماتی پرداخت نقدی یارانه ها هیچ سخنی از مصارف صنعتی به میان نیامده است. بدون شک با حذف یکباره یارانه ها بسیاری از صنایع کشور و حمل و نقل تجاری با بحران های جدی مواجه خواهند شد. برای جلوگیری از آسیب جدی به صنایع کشور چه تمهیدی اندیشیده شده است؟ آیا سهم یارانه صنایع نیز به شهروندان پرداخت خواهد شد؟
۴) در چند سال گذشته تلاش زیادی جهت تغییر الگوی مصرف حمل و نقل خصوصی و عمومی از بنزین به گاز صورت پذیرفته است و بالغ بر چند هزار میلیارد تومان در این بخش سرمایه گذاری شده است. گاز طبیعی در مقایسه با بنزین سوخت پاکیزه تری محسوب می شود اما در شرایطی که قیمت نسبی این دو کالا برابر باشد مزیت ها و آسانی مصرف بنزین الگوی مصرف را به نفع بنزین تغییر خواهد داد. تکلیف این سیاست و این همه سرمایه گذاری چه می شود؟ آیا مسیر درستی که در پیش گرفته شده بود فدای حذف یکباره یارانه ها نخواهد شد؟
۵) انتظار می رود که پرداخت حجم عظیمی از پول نقد پرقدرت در قالب پرداخت نقدی یارانه ها به شهروندان باعث تزریق اکثریت این پول به جریان اقتصاد کشور شود زیرا اکثر دریافت کنندگان کسانی خواهند بود که امکان پس انداز ندارند. آیا افزایش سریع طرف تقاضا در کشور، به دلیل خرج شدن بخش عمده یارانه های نقدی، در کنار افزایش نقدینگی باعث شعله ور شدن آتش تورم می شود؟ آیا اثر پرداخت نقدی یارانه ها در زندگی شهروندان با رشد قابل توجه تورم تا حد زیادی از بین نخواهد رفت؟

دکتر پدرام سلطانی

منبع : روزنامه اعتماد