آیا پرداخت نقدی یارانه‌‌ها موجب تورم می‌شود؟

این روزها بحث پرداخت نقدی یارانه‌‌ها بیش از هر زمان دیگری به گوش می رسد و ظاهرا یکی از اولویت‌های دولت برای اصلاحات اقتصادی است.
در این که نحوه کنونی تخصیص یارانه‌‌ها بسیار ناکارآمد و ناعادلانه است و موجب افزایش بی رویه مصرف و هدر رفتن منابع می‌شود، کسی شک ندارد. راه حلی که مطابق با آموزه‌های علم اقتصاد است، این است که تا رسیدن به یک سیستم جامع تامین اجتماعی، یارانه‌‌ها مستقیما و به همه افراد جامعه پرداخت شود. اما سوالی که مطرح است، این است که آیا این طرح موجب افزایش تورم خواهد شد؟
به نظر می رسد حداقل در کوتاه مدت، اجرای چنین طرحی، مقداری تورم را افزایش خواهد داد. در اینجا مناسب است این موضوع را برای نمونه برای بنزین بررسی کنیم. داستان بدین شکل خواهد بود که دولت پول یارانه بنزین را مستقیما به مردم پرداخت خواهد کرد و از سوی دیگر قیمت بنزین، آزاد و سهمیه بندی لغو می‌شود.
عوامل و مکانیسم‌هایی که باعث افزایش تورم می‌شوند، بدین شرح است:
اول، این که شروع این طرح مستلزم منابع عظیم ریالی است که باید به جامعه تزریق شود یعنی دولت باید ابتدا یارانه سرانه هر نفر را مستقیما پرداخت کند. این کار به معنی افزایش نقدینگی و در نتیجه افزایش تورم خواهد بود. البته بعد از چند دوره اجرای این طرح، منابعی که در نتیجه افزایش قیمت بنزین از مصرف کنندگان جمع آوری شده است، مجددا به صورت بازتوزیعی به کل جامعه بازگردانده می‌شود. اما در شروع این طرح چنین منابعی وجود ندارد و ناگزیر دولت باید پول جدید وارد جامعه کند.
دوم، با فرض آزاد شدن قیمت بنزین و لغو سهمیه بندی، محصولات و خدماتی که بنزین نقش نهاده آن را بازی می‌کند، با افزایش قیمت مواجه خواهند شد. یعنی قیمت برخی محصولات و خدمات مستقیما افزایش می یابد.
سومین عامل در افزایش تورم را می توانیم به نتایج بازتوزیعی این طرح مربوط بدانیم. جامعه را می‌توانیم به دو بخش تقسیم کنیم؛ کسانی که تقاضای بالایی برای بنزین یا حمل و نقل دارند و کسانی که تقاضای پایینی برای بنزین و حمل و نقل دارند. در این حالت، گروه اول احتمالا باید تمام یا حتی بیش از درآمد حاصل از یارانه مستقیم را صرف افزایش هزینه‌های حمل و نقل کنند. اما گروه دوم دارای مازاد درآمدی خواهند بود که می توانند آن را صرف سایر هزینه‌های زندگی از جمله خوراک یا مسکن کنند. بدین ترتیب تقاضا برای این اقلام افزایش می یابد که می‌تواند منجر به افزایش قیمت در این بخش‌ها شود
البته در برابر عوامل فوق، مکانیسمی وجود دارد که می تواند هم به صورت کاهنده و هم افزاینده تورم نقش ایفا کند: با افزایش قیمت بنزین و پرداخت مستقیم یارانه‌‌ها به مردم، قطعا مصرف بنزین کاهش چشمگیری خواهد داشت.
این به معنی کاهش هزینه‌های دولت و در نتیجه کاهش کسری بودجه دولت خواهد بود که می تواند منجر به کاهش تورم شود، البته اگر دولت قدر این فرصت را بداند. در عین حال ممکن است دولت درآمدهای ارزی حاصل از صرفه جویی در واردات بنزین را تبدیل به ریال کرده و صرف مخارج جاری خود کند که این کار نیز منجر به افزایش تورم خواهد شد.
البته در کنار بحث فوق باید توجه کنیم که تا کنون نحوه عرضه بنزین، یکی از راه حل‌های مبارزه با بیماری هلندی نیز بوده است؛ البته یکی از بدترین راه‌حل‌ها! بدین ترتیب که دولت بخشی از ارز حاصل از صادرات نفت را صرف واردات بنزین می کرد و مانع از ورود آن به اقتصاد و تشدید بیماری هلندی می شد. هر چند که با تبدیل آن به بنزین، دلارهای نفتی در حقیقت به آتش کشیده می‌شد، ولی حداقل موجب تشدید بیماری هلندی نمی شد! بیم آن می‌رود که با واقعی شدن قیمت بنزین و کاهش شدید واردات بنزین، واردات دیگری جایگزین واردات بنزین شود که البته این گزینه نیز موجب کنترل تورم در کوتاه مدت خواهد شد، هرچند که اصلا توصیه نمی‌شود، زیرا این کنترل تورم به بهای انهدام تولید داخلی خواهد بود.
در پایان ذکر این نکته ضروری است که پرداخت مستقیم یارانه‌‌ها اقدامی مطابق و همراستا با تئوری اقتصاد است، هرچند که بدون هزینه نیست؛ همان‌طور که هیچ چیز در اقتصاد بدون هزینه نیست و این دولت است که باید متوجه هزینه اقدامات خود باشد و با چشمانی باز اقدام نماید تا پس از شروع طرح و مشاهده تورم به یکباره از اجرای آن پشیمان نشود.

مهدی نصرتی
http://thebankers.blogfa.com
سید سعید وکیلی