زمان آن فرا رسیده است که صنعت هوایی در کشور به رسمیت شناخته شود

● اهمیت و منافع تكنولو‍‍‍‍‍‍‌ژی هوافضا
در گذشته، مزیت نسبی تابعی از منابع طبیعی خداداد و پارامترهای موثر در تولید بود. بدین معنی كه بنگاه ­ های اقتصادی و كشورها در صورتی ثروتمند می­شدند كه منابع طبیعی بیشتری در اختیار داشتند، ثروتمند به دنیا می­آمدند و از مزایای در اختیار داشتن سرمایه و سرانهٔ بیشتر برخوردار بودند. اما امروزه ملت‌های متفكر جهان كه رسیدن به "نیك فرجامی در دنیای اقتدارگرای آینده" را سرلوحهٔ آرمانهای بلند خود قرار داده­اند، این حقیقت را با گوشت و پوست خود لمس كرده­اند كه جهان آینده برای ملتهایی كه از تكنولوژی پیشرفته بی­بهره باشند، جای مناسبی برای زندگی شرافتمندانه و توأم با عزت نخواهد بود.
لستر تارو مشاور اقتصادی ریاست جمهوری آمریكا در ارتباط با پیش­بینی تكنولوژیهایی كه برای آیندهٔ كشورها و ملت‌ها ضروری و كلیدی می­باشد می­گوید: "باور رایج این است كه هفت صنعت كلیدی چند دههٔ آینده عبارتند از: میكروالكترونیك، بیوتكنولوژی، صنایع تولید مواد جدید، هوانوردی غیر نظامی ، مخابرات، ربات و ماشین­افزار و كامپیوتر با نرم­افزارهای آن. همه اینها صنایعی متكی بر نیروی فكری هستند. هر یك از این صنایع می­تواند در هر جای دنیا مستقر گردد. حال در عمل این صنایع در كجا مستقر خواهند شد، بستگی به این دارد كه چه كسی بتواند نیروهای فكری را برای استقرار آنها سازمان دهد."
آنچه كه این نظریه­پرداز مشهور آمریكایی و استاد دانشگاه MIT بدان اشاره دارد را می­توان به وضوح در سیاستگذاری­ها و تصمیم­گیری­های كشورهای دنیا دید. به­عنوان نمونه، علوم هوانوردی به عنوان یكی از تكنولوژیهای حیاتی اعلام شده­ از سوی وزارت دفاع و وزارت بازرگانی آمریكا، وزارت تجارت بین المللی و صنعت ژاپن و كمیسیون جامعه اروپا دیده می­شود. دولت كره جنوبی، خود را متعهد نموده است تا دهمین رتبهٔ بین­المللی را در صنایع هوافضایی كسب كند. چین، هند، مالزی، انگلیس، فرانسه، كانادا، اندونزی، پاكستان و بسیاری از كشورهای دیگر نیز اهتمام خاصی به توسعهٔ صنایع هوانوردی خود دارند.
پیشرو بودن هوافضا و خویشاوندی صنایع هوافضا با بسیاری از صنایع باعث شده است که به این تکنولوژی تنها از زاویه اقتصادی یا کارکرد امنیتی نگریسته نشود و "سرریزهای تکنولوژی آن به سایر بخش­ها" نیز یکی از معیارهای انتخاب آن به عنوان اولویت ملی باشد. از طرفی صنعت هوایی وابستگی زیادی به فناوری­‌های پیشرفته و مدرن داشته و کارآیی آن برای قوای دفاعی کشور حیاتی است. هوافضا یکی از مهمترین تکنولوژی­های دومنظوره است، چرا که با رشته­های مختلف مهندسی و علمی در ارتباط است و می­تواند الهام­بخش توسعهٔ تکنولوژیک بسیاری از شاخه­های صنعتی کشور باشد.
● اهمیت صنعت هوایی در ایجاد اشتغال
یکی از مشکلاتی که کشور ما با آن رو به رو است بحث ایجاد اشتغال است. این مساله در مورد اشتغال برای نخبگان اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. هوافضا بستر مناسب جهت اشتغال برتر برای نخبگان را فراهم می‌کند. صنعت هوافضا در دنیا به "اشتغال­زایی برتر" معروف است. به عبارت دیگر صنعت هوافضا منشاء ایجاد شغل برای حدود ۱۰ درصد کل نیروی صنعتی کشورها و ۳۰ درصد متخصصین و دانشمندان کشورهای پیشرفته است. در هوافضا به نظارت بیشتری نیاز است، چون کیفیت بیشتری مدنظر است. در نتیجه، زنجیرهٔ کار طولانی­تر می­شود و اشتغال نیز افزایش می­یابد.
امروزه دیگر امنیت، تنها به معنای امنیت دفاعی و نظامی نیست. امنیت ابعاد گوناگونی دارد: امنیت اجتماعی، امنیت اقتصادی، امنیت سیاسی و امنیت دفاعی و فرهنگی و... كه بطور خلاصه و در یك كلمه می­توان از آنها تحت عنوان "امنیت ملی" نام برد. كشور ما با توجه به جایگاه استراتژیك خود در دنیا، بیش از گذشته نیازمند توجه به امنیت ملی خود می­باشد. در این بین باید در عرصهٔ تكنولوژیكی خود، تكنولوژی­هایی را گسترش دهد كه تأثیر بیشتری در تأمین امنیت ملی داشته باشند، تكنولوژی‌هایی كه هم امنیت سیاسی، هم امنیت فرهنگی، هم امنیت اجتماعی، هم امنیت دفاعی و هم امنیت اقتصادی را تأمین نمایند. صنعت هوافضا علاوه بر تاثیرات بنیادین بر امنیت نظامی و تاثیری که بر امنیت تکنولوژیک و اقتصادی کشور دارد، از نظر ایجاد اشتغال، خصوصاً اشتغال برتر، می­تواند تاثیر قابل توجهی در تامین امنیت اجتماعی داشته باشد.
● بررسی یكی از پرو‌ژه‌های صنعت هوایی كشور (هواپیمای ایران ۱۴۰)
تا به حال در كشور ما طرح­‌های زیادی در بخش صنعت هوایی اعم از نظامی و غیرنظامی انجام شده و یا در حال انجام است. در این نوشتار یکی از مهمترین این طرح‌‌­ها یعنی " پروژه ساخت هواپیمای ایران ۱۴۰ " كه با همكاری كشور اكراین انجام می­گیرد، مورد بررسی قرار می گیرد. این هواپیما در سال گذشته موفق به پرواز در آسمان ایران شد. اگرچه این موفقیت خیلی دیرتر از موعد مقرر به ثمر نشست، ولی نقش مهمی در پیشرفت صنعت هوایی كشور در آینده می‌تواند داشته باشد. استانداردها و فناوری‌های صنعتی حوزه هوایی به قدری پیشرفته است كه می­تواند در تمام سطوح صنعت كشور تاثیرگذار باشد.
تا به حال چند فروند از این هواپیما كه گواهینامهٔ نوع و مجوز تولید را گرفته، به شركت هواپیمایی سفیران تحویل داده شده است و در مسیرهای هوایی كشور پرواز می­كند. قابل ذكر است كه شركت سفیران ۶ فروند از این هواپیما را پیش خرید كرده است. هم اكنون فروند هشتم این هواپیما در خط مونتاژ قرار گرفته است. تمام مراحل طراحی، ساخت و مونتاژ با ظرافت خاص و دقت بالا و زیر نظر مهندسان خبره ایرانی، كارشناسان شركت آنتونوف و با نظارت سازمان هواپیمایی كشوری انجام می­گیرد و تمام استانداردهای بین المللی و فنی در مورد آن رعایت شده است.
به منظور ایفای نقش فعال در زمینه طراحی، دفاتر طراحی و تكنولوژی متشكل از كارشناسان و كارشناسان ارشد در رشته‌های مختلف در داخل هسا تشكیل شده است. بر اساس موافقت بین كشور ایران و اكراین، رسیدن به قابلیت ۷۰ درصد در طراحی و ساخت داخل كشور پیش بینی شده است. در حال حاضر ۲۰ درصد از هواپیمای ۵۲ نفره ایران ۱۴۰ در داخل كشور ساخته می‌شود. بر اساس قرارداد فی مابین شركت هسا و شركت آنتونوف، هواپیمای ایران ۱۴۰ در سه نوع مسافربری، باری و گشت دریایی تولید خواهد شد. مصرف سوخت كم، هزینه كم تعمیر و نگهداری به علت عدم نیاز به سرویس‌های كامل دوره‌ای، توانایی فرود و برخاست در شرایط اضطراری در باندهای خاكی، توانایی پرواز در ارتفاع ۱۶۰۰۰ پا با یك موتور (این مساله احتمال وقوع سانحه در مورد این هواپیما را كاهش و ایمنی آن را افزایش می‌دهد)، از ویژگی‌های ممتاز این هواپیما به شمار می­رود.
مطالب فوق حكایت بر این مطلب دارد كه توانمندی كشور در بخش هوایی بسیار رشد كرده است به گونه‌ای كه وزیر صنایع نیز معتقد است "توانمندی ایران در صنایع هوایی به حدی رسیده است كه باید كار بزرگتری را در كشور آغاز كنیم".
از مهمترین فاكتورها برای خطوط هوایی، كیفیت خوب هواپیما، نرخ صندلی پروازی، بحث پشتیبانی و تامین به موقع قطعه، تعمیر و نگهداری خوب و سرویس مناسب می‌باشد. البته با اخذ گواهینامه هواپیمایی كشوری مركز تعمیر و نگهداری هواپیمای ایران ۱۴۰ در هسا تاسیس گردیده است. هواپیمای ایران ۱۴۰ با پاسخگویی به این فاكتورها می‌تواند مورد پذیرش خطوط هوایی داخلی قرار گیرد ضمن آنكه توجه به بازارهای منطقه نیز می‌تواند مورد توجه قرار گیرد. قابل ذكر است كه كشور اكراین چند فروند از هواپیمای آنتونوف ۱۴۰ را به كشور آذربایجان فروخته است.
● صنعت هوایی در كشور و بهره برداران
طبق اظهار نظر كارشناسان سازمان هواپیمایی كشوری در سال پایانی برنامه چهارم توسعه تعداد جابجایی مسافران داخلی به ۱۱ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر و مسافران بین‌المللی به ۶ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر افزایش خواهد یافت كه برای جابجایی این تعداد مسافر و همچنین توسعه و جایگزینی ناوگان باید ۱۳۸ فروند هواپیما در اختیار شركت‌های ایرانی قرار بگیرد در حالیكه هم اكنون۸۷ فروند هواپیما در داخل وجود دارد كه تعدادی از آنها نیز باید از رده خارج شوند. از آنجا كه قیمت خرید هر صندلی نو هواپیما به طور متوسط۳۵۰ هزار دلار است ، كشور برای تامین ۱۳۸ فروند هواپیما و ۲۰ هزار صندلی جدید باید در طول برنامه چهارم توسعه هفت میلیارد دلار هزینه كند كه شایسته است درصد قابل توجه‌ای از این رقم در صنعت داخلی و به طور خاص برای هواپیماهای كوتاه برد هزینه شود. از طرفی تا پایان سال ۱۳۸۸ تعداد فرودگاه‌های كشور به ۸۳ فرودگاه خواهد رسید كه در صورت افزایش تعداد ناوگان هوایی، تعداد مسیرهای داخلی و خارجی بسیار افزایش می‌یابد. آنچه در طول زمان مشکلات زیادی را برای کشور به وجود آورده، عدم هماهنگی بین مراکز تصمیم گیر در این بخش است.● لزوم ایجاد شورای عالی هوافضا
توسعه و سیاست­های بخش صنعت و حمل و نقل هوایی هم اكنون در چندین وزارتخانه و سازمان دولتی و همچنین كمیته­های مختلفی در مراكز قانون­گذاری و تنظیم مقررات در حال انجام است. از جمله این سازمان‌ها می‌توان به وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، وزارت دفاع و وزارت صنایع اشاره كرد كه هیچكدام مسوولیت تعریف اولویت­های ملی صنعت حمل و نقل هوایی یا تشخیص و پاسخگویی به تمامی فاكتورهایی كه بر سیاست ملی این بخش تاثیرگذار است را بر عهده ندارد. دولت به صورت عمودی سازماندهی شده است در صورتیكه چالش­های ملی اكثرا به صورت افقی رخ می­دهند لذا تنها با ایجاد آژانس هوافضا یا شورای عالی هوافضا با وظایف، اختیارات و ساختار مناسب می­توان در بخش قانون­گذاری و اجرایی یك دید جامع فرابخشی از آینده این بخش ارائه داد.
جدا بودن ساختار مدیریت حمل و نقل هوایی از مدیریت صنعت هوایی و عدم وجود متولی واحد در بخش هوایی، موجب هدر دادن سرمایه­های کشور و از دست دادن فرصت­های فراوانی خواهد شد. برای مثال از طرفی کشور سرمایه گذاری کلانی را در بخش هواپیماهای کوتاه برد شروع کرده است. از طرف دیگر شرکت‌های هواپیمایی، هواپیماهای مشابه دست دوم را از خارج خریداری می‌کنند و سرمایه زیادی از مملکت به هدر می‌رود.
● جایگاه صنعت هوایی و خرید هوشمندانه
در صورتیکه جهت رفع نیازهای موجود خرید هواپیما مورد نظر باشد، این خرید باید هوشمندانه باشد. اصولاً خریدی را خرید هوشمندانه گویند كه در آن با در نظر گرفتن تمامی معیارها و فاكتورهای ملی، در جهت رفع نیاز كشور تصمیمی صحیح و عاقلانه اتخاذ شود و در نهایت، آن تصمیم با استفاده از راهکارهای مناسب عملی شود. یکی از مهمترین فاکتورهایی که در تأمین و تجهیز ناوگان هوایی کشور مطرح است، استفاده از ظرفیتهای بالقوهٔ بازار در جهت رشد و توسعهٔ فن­آوری­های مرتبط با این صنعت می­باشد. در خرید باید توانمندی های کشور در این بخش مورد توجه قرار گیرد. برای این منظور می توان از موارد زیر بهره برد:
• استفاده از توان قطعه­سازی با هدف پرداخت قیمت هواپیمای خریداری شده یا انتقال تکنولوژی.
• ساخت مشترک هواپیما و ایجاد کنسرسیوم­های منطقه­ای و یا با حضور کشور سازنده.
• مشارکت فعال در تعمیرونگهداری هواپیما که حدود ۲تا ۳ برابر قیمت اولیهٔ هواپیما هزینه دارد.
• استفاده از زیرساخت­های موجود، جهت مونتاژ هواپیما.
آمار فوق نشان از پتانسیل بالا در بخش حمل و نقل هوایی نیز دارد كه در صورت وجود یك ناوگان هوایی فعال كه می‌تواند شامل هواپیمای ایران ۱۴۰ نیز باشد، علاوه بر فعال شدن بسیاری از فرودگاه‌های كشور و تاثیرات مثبت اقتصادی بر آن مناطق، از پتانسیل بالای صنعت حمل و نقل هوایی نیز استفاده خواهد شد و صنعت ساخت و حمل و نقل هوایی در تعاملی سازنده با یكدیگر به سمت استفاده بهتر از ظرفیت‌های داخلی حركت خواهند كرد. مشخص است كه پویایی صنعت ساخت هواپیمای ایران ۱۴۰ باعث رشد و بالندگی صنعت حمل و نقل هوایی داخل به خصوص در مسیرهای كوتاه و همچنین رونق فرودگاه‌ها خواهد شد.
● لزوم تشكیل انجمن صنایع هوایی و فضایی
جهت استفاده از این پتانسیل‌ها و به ثمر رساندن فرصت‌های موجود در این بخش راهکارهای مختلفی نظیر تشکیل کنسرسیوم با کشورهای دیگر و همچنین تشکیل انجمن صنایع هوافضای ایران ممکن است مورد توجه قرار گیرد. كنسرسیوم­های صنعت هوایی در حال گسترش است و نشانگر توجه كشورها به تولید مشترك هواپیما جهت تأمین و رفع نیازهای داخلی خود و به دنبال آن رقابت در بازارهای بین­المللی می­باشد.
شاید این سوال مطرح شود که چه حفره‌هایی در بدنه جامعهٔ هوافضایی كشور وجود دارد كه بحث تشكیل انجمن صنایع هوایی و فضایی را توجیه می‌نماید؟ در جواب به این سوال باید گفت: عدم وجود بستری مناسب برای ارتباط نزدیك و تبادل‌نظر بین جامعهٔ صنعتی هوافضای كشور موجب گردیده تا انسجام و یكپارچگی لازم در جهت مشخص شدن خط‌مشی كلی و شكل‌گیری محیط صنعتی مناسب رشد و توسعه پایدار در این صنعت ایجاد نگردد و در نهایت این بخش عظیم و كلیدی از صنعت در دفاع از حقوق صنفی و حرفه‌ای خود ناتوان بماند.
ناشناخته بودن ابعاد مختلف صنعت برای سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران باعث شده است كه صنایع هوافضا جایگاه شایسته خود را در تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌های كلان نداشته باشند. مشخص نبودن تعداد شاغلین، میزان گردش مالی سالیانه، میزان اشتغال‌زایی، درصد انتقال تكنولوژی به صنایع دیگر، میزان تأثیرگذاری در امنیت و دفاع كشور در حوزه صنعت هوافضای كشور باعث می‌گردد تا تصمیمات و سیاست‌های اتخاذ شده نتوانند به درستی به اجرا درآیند و نتیجهٔ مطلوب حاصل نگردد.
علاوه بر این صنایع بزرگ در راستای انجام پروژه‌های خود نیاز به شناخت شركت‌هایی دارند كه می‌توانند قسمت‌هایی از كار را برای انجام به آنها بسپارند و متقابلاً شركت‌های كوچك‌تر برای رشد و توسعهٔ خود نیاز به اخذ پروژه‌های مختلف از صنایع بزرگ‌ دارند. نبود فضای اطلاع‌رسانی باعث می‌شود كه صنایع بزرگ و كوچك در این بخش از توانمندی‌های یكدیگر شناخت درستی نداشته باشند و بدین علت بسیاری از فرصت‌های مناسب جهت ارتباط موثر این صنایع از دست برود.
بنابراین با تشکیل انجمن صنعت هوایی و فضایی، بخش خصوصی کشور می‌تواند به بالندگی بیشتر دست یابد و بخش دولتی نیز از خمودگی و انحصار خارج شده و توانمندی‌های بالقوه خود را در این حوزه به منثه ظهور برساند.
●● جمع بندی
صنعت هوایی کشور در طول سال‌های دفاع مقدس تجربیات ارزنده‌ای کسب نموده است. همچنین سرمایه­گذاری­های صنعتی گسترده­ای توسط ارگان‌های مختلف در زمینهٔ طراحی، ساخت، مونتاژ، تعمیر و نگهداری هواپیماهای مختلف صورت پذیرفته است. در زمینهٔ بازسازی و ساخت هلیکوپتر و هواپیماهای کشاورزی و هواپیماهای كوچك نیز فعالیت‌هایی صورت گرفته است. در زمینهٔ ساخت قطعه، طراحی و ساخت هواپیما در کشور بخش‌های گوناگونی فعال هستند. از جمله می­توان صنایع هواپیمایی ایران (صها)، هواپیماسازی ایران (هسا)، صنایع هوایی قدس، صنایع فجر، پژوهشکدهٔ هواپیمایی، شرکت های خصوصی نظیر درنا، مراكز مختلف تعمیر و نگهداری و ... را نام برد. از طرفی نیروی انسانی متخصص مورد نیاز بخش های هوایی، در کشور تربیت می‌شود. موارد فوق نشان از پتانسیل بالای کشور در صنعت هوایی است.
نتیجه آنكه زمان آن فرا رسیده است كه سرمایه­گذاری‌های هنگفت گذشته در زمینه صنعت هوایی، تربیت نیروهای متخصص و پتانسیل بالای ایجاد شده نتیجه دهد و با حمایت از این صنعت، زمینه پویایی و رشد آن بیش از گذشته فراهم شود. این مهم مستلزم آن است كه صنعت ساخت هواپیما در كشور از طرف مراكز تصمیم­گیر و سازمان­های مسوول به رسمیت شناخته شود.

منبع : تحلیلگران تکنولوژی هوا فضای ایران