ضرورت استفاده از سوخت‌های جایگزین در صنایع سیمان

منابع نفت و گاز خاورمیانه و شمال آفریقا در تأمین انرژی دنیا در سال‌های آینده نقش به‌سزائی دارد. بیشترین منابع تقریباً دست نخورده انرژی‌های فسیلی دنیا در این منطقه می‌باشد. طبق برآورد سازمان بین‌المللی انرژی این ذخایر می‌توانند نیاز دنیا را تا ۲۵ سال آینده و حتی در شرایط بهینه‌سازی در مصرف انرژی تا مدتی طولانی‌تر تأمین نمایند.
رشد روزافزون ارزش و مصرف از طرف دیگر محدودیت منابع فسیلی علت اصلی تکاپوی جوامع صنعتی برای تأمین انرژی مورد نیاز خود در آینده هستند.
از طرف دیگر رشد روزافزون مصرف و توسعه شهرنشینی مشکلات امحاء زباله را به دنبال دارد، در نتیجه کمبود فضای لازم و مناسب برای دفن زباله و هم‌چنین نشر آلاینده‌هائی چون گازهای گلخانه‌ای حاصل از دفن غیراصولی و آلودگی آب‌ها و ... مسبب ایجاد انگیزه راهیابی و جستجو برای یافتن امکانات بهتری در امحاء زباله که منجر به تأثیرات منفی کمتری بر محیط زیست باشد، شد.
صنایع سیمان از جمله پرمصرف‌ترین صنایع از لحاظ انرژی به ویژه انرژی گرمائی می‌باشد.
به وجود آمدن زباله‌سوزها، تولید، مصرف سوخت‌های جایگزین از جمله تدابیری بود که مورد توجه خاص صاحبان صنایع انرژی‌بر چون ذوب فلزات، سیمان، آهک، آجر و حتی کارخانجات تولید آسفالت قرار گرفت. هم‌اکنون در کشورهای صنعتی بخشی از سوخت کارخانجات انرژی‌بر چون صنعت سیمان را از طریق فرآوری زباله تأمین می‌کنند.
● مقدمه:
بدون تردید هزینه مصرف انرژی عامل کلیدی توسعه و پایداری صنایع در بازار جهانی می‌باشد.
در شرایط امروز جهانی سلطه بر مخازن انرژی اساس استحکام قدرت کشورهای قدرتمند را تشکیل می‌دهد به‌طوری که عزت و استقلال ملت‌ها در گرو وابستگی هرچه کمتر به انرژی وارداتی قرار می‌گیرد و چگونگی دسترسی و تأمین انرژی مورد نیاز هر جامعه تأثیر به‌سزائی در توسعه و رشد اصولی پتانسیل‌های جامعه دارد.
در چنین شرایطی جای آن دارد که نگرشی خردمندانه به منابع سرشار نفت و گاز که از ارکان استقلال و عظمت ملت ایران و جمهوری‌ اسلامی می‌باشد افکنیم و در حفظ این مایه قدرت و عظمت ملی بکوشیم.
اشتهای روزافزون جوامع در حال رشد به انواع انرژی به ویژه انرژی‌های فسیلی هر روز بیشتر می‌گردد. کاهش منابع موجود و رشد مصرف سریع می‌تواند سبب تحولاتی غیرقابل پیش‌بینی در سطح جهان گردد، در چنین شرایطی است که الزام به راهیابی در حفظ و مصرف اصولی منابع استراتژیک نفت و گاز اهمیتی ویژه می‌یابد.
در راستای مصرف اصولی و صرفه‌جوئی باید از امکانات بالقوه موجود بهره‌مند شد.
صنایع ایران ۳۰% از کل انرژی مصرفی را به خود اختصاص می‌دهد که صنایع سیمان با داشتن ۴۶ واحد تولیدی و تولید سالانه بیش از ۴۰ میلیون تن سیمان یکی از مصرف‌کنندگان اصلی انرژی از جمله نفت و گاز است.
بهینه‌سازی مصرف انرژی نه‌تنها زمینه‌ساز تداوم در استفاده از منابع طبیعی، استفاده از انرژی‌های نو و بازیافت مواد زائد و تولید انرژی از این مواد می‌باشد بلکه به علت مشکلات زیست‌محیطی ایجاد شده به‌صورت هدفی ملی اجتماعی مورد توجه اکثر ملت‌ها می‌باشد.
● ضرورت استفاده از سوخت‌های جایگزین در صنایع سیمان
منابع نفت و گاز خاورمیانه و شمال آفریقا در تأمین انرژی دنیا در سال‌های آینده نقش به‌سزائی دارد. بیشترین منابع تقریباً دست نخورده انرژی‌های فسیلی دنیا در این منطقه می‌باشد. طبق برآورد سازمان بین‌المللی انرژی این ذخایر می‌توانند نیاز دنیا را تا ۲۵سال آینده و حتی در شرایط بهینه‌سازی در مصرف انرژی تا مدتی طولانی‌تر تأمین نمایند.
درآمد حاصل از فروش این منابع می‌تواند سبب توسعه اقتصادی این منطقه باشد، اما اطمینانی به چگونگی و زمان و سرعت سرمایه‌گذاری برای ادامه توسعه صنایع تولید نفت و گاز نمی‌توان داشت و به دلیل رشد جمعیت و در نتیجه رشد مصرف داخلی نمی‌توان هیچ‌گونه پیش‌بینی نسبت به حجم صادرات نفت و گاز این منطقه در آینده نمود.
این موضوع می‌تواند تأثیرات عمیقی بر تولیدکنندگان و هم‌چنین مصرف‌کنندگان نفت و گاز این منطقه داشته باشد.
طبق نظر سازمان بین‌المللی انرژی نیاز به انرژی در سطح جهان حداقل طی بیست و پنج سال آینده روندی رو به رشد خواهد داشت.
اگر شرایط به همین منوال ادامه یابد نیاز انرژی دنیا در سال ۲۰۳۰ معادل ۵۳% بیشتر از امروز خواهد بود که بیش از ۷۰% این رشد مربوط به کشورهای در حال توسعه از جمله چین و هندوستان خواهند بود. بیش از ۸۳% این رشد از محل منابع فسیلی باید تأمین گردد. (۱)
سهم تولید کشورهای منطقه خاورمیانه، شمال آفریقا به‌صورت قابل توجهی افزایش خواهد یافت البته منوط به این‌که سرمایه‌گذاری‌های لازم و به‌موقع انجام پذیرفته باشد.
چنان‌چه رشد مصرف انرژی‌های فسیلی به همین منوال ادامه یابد مشکلات زیست‌محیطی چون افزایش گازهای گلخانه‌ای را به دنبال خواهد داشت و از طرف دیگر وابستگی مصرف‌کنندگان به چند کشور این منطقه بیشتر خواهد شد.
سازمان بین‌المللی انرژی رشد سالانه مصرف انرژی‌های فسیلی تا سال ۲۰۳۰ را معادل ۶/۱% پیش‌بینی می‌نماید، در نتیجه در سال ۲۰۳۰ دنیا نیاز به ۳/۱۶ میلیارد تن نفت خام، یعنی ۵/۵ میلیارد تن بیشتر از امروز دارد.
رشد مصرف نفت تا سال ۲۰۱۵ روزانه ۹۹ میلیون بشکه و تا سال ۲۰۳۰ به ۱۱۶ میلیون بشکه خواهد رسید (۸۴ میلیون بشکه در سال ۲۰۰۵).
بیش از ۶۷% رشد مصرف انرژی دنیا در اثر رشد جمعیت کشورهای در حال توسعه خواهد بود.
پیش‌بینی می‌شود که قیمت نفت وارداتی برای کشورهای عضو این سازمان با توجه به تولید بیشتر تا اواسط دهه بعدی به $۴۷ دلار برسد که از آن به بعد رشدی صعودی می‌یابد. (پیش‌بینی سال ۲۰۰۵: معادل ۳۵$ در سال ۲۰۱۰ ۳۷$ در سال ۲۰۲۰ و ۳۹$ در سال ۲۰۳۰ می‌باشد). (۲)
بدین ترتیب نفت عمده‌ترین منبع انرژی باقی خواهد ماند، ۶۷% رشد مصرف نفت از ناحیه ترافیک و حمل و نقل خواهد بود. عدم سوخت جایگزین برای اتومبیل و وسائط نقلیه علت اصلی رشد سریع مصرف نفت خواهد شد. رشد مصرف گاز بیشتر از ناحیه تولید برق خواهد بود و مصرف زغال کم‌کم رو به کاهش می‌رود.
انرژی‌های نو چون زمین گرمائی، خورشید، باد رشد قابل توجهی خواهند داشت ولی تنها ۲% از مصرف انرژی را تأمین می‌کنند. ذخایر معلوم جهان جوابگوی تأمین این مقدار انرژی تا سال ۲۰۳۰ می‌باشد و برای ادامه تأمین انرژی فسیلی باید تلاش بیشتری در بخش اکتشاف و استخراج منابع جدید نمود. سرمایه‌گذاری در این بخش بی‌شک ارزان نیست و با برنامه‌ریزی به موقع باید نسبت به انجام این مهم اقدام گردد.
در حالی‌که رشد مصرف مواد تصفیه شده هر روز و با افزایش است نفت‌های خام تولیدی گرایشی به سمت سنگین‌تر شدن با درصد گوگرد بیشتری نشان می‌دهند.
رشد جمعیت و توسعه اقتصادی و پرداخت سوبسید در جوامع در حال توسعه یکی از عوامل رشد مصرف انرژی در این کشورها می‌باشد.
طبق محاسبات پیش‌بینی شده رشد سالانه مصرف انرژی در این منطقه معادل ۹/۲% است که دو برابر شدن مصرف را تا سال ۲۰۳۰ به دنبال خواهد داشت.
در سال‌های ۲۰۳۰ کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا ۵/۷% از مصرف انرژی جهان را به خود اختصاص خواهند داد، یعنی ۲% بیشتر از امروز.
بزرگ‌ترین رشد مصرف را قطر و بیشترین مصرف را دو کشور عربستان و ایران خواهند داشت. دو کشور عربستان و ایران همانند امروز در سال‌های ۲۰۳۰ نیز تقریباً ۴۵% از مصرف انرژی منطقه را به خود اختصاص می‌دهند. در صورتی که شرایط تولید و صادرات نفت و گاز مطلوب باشد این مواد تأمین‌کننده اصلی انرژی بیشتر کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا باقی خواهند ماند و در سال‌های ۲۰۲۰ مصرف گاز به اوج خود رسیده و تأمین‌کننده شماره یک انرژی در این منطقه می‌گردد.
رشد مصرف انرژی‌های دیگر در این منطقه قابل توجه پیش‌بینی می‌شود ولی تا سال ۲۰۳۰ بیشتر از ۴% از نیاز موجود را پوشش نمی‌دهد.
برحسب محاسبات پیش‌بینی شده حجم سرمایه‌گذاری لازم در طی سال‌های ۲۰۳۰ ـ ۲۰۰۴ بالغ بر ۲ تریلیون $((۱۲)۱۰٭۲)۳ یعنی به‌طور متوسط سالانه ۷۸ میلیارد $ خواهد بود که نیمی از این سرمایه‌گذاری مربوط به کشورهای در حال توسعه می‌گردد و تأمین آن از مسائل قابل توجه آینده می‌باشد.
سیستم تصفیه در جهان نیاز به توسعه هرچه سریع‌تر دارد. به خاطر رشد مصرف مواد تصفیه‌شده در سال‌های گذشته ظرفیت تصفیه به مرزهای ممکن رسیده به‌طوری که تقاضای رشد محصولات تصفیه‌شده نیاز مبرم به تأسیسات جدید دارد.
رشد مصرف جهانی از سال‌های پس از جنگ دوم جهانی پیوسته شدت بیشتری یافته و به‌طور مثال مصرف سال‌های بین ۱۹۴۰ ـ ۱۸۶۰ برابر است با رشد مصرف سال‌های ۲۰۰۳ ـ ۱۹۹۵.
نمودار (شماره ۲) مبین وجود بیش از یکصد میلیارد تن از ۱۶۰ میلیارد تن ذخایر شناخته شده نفت جهان در خاورمیانه است و با توجه به نمودار (شماره ۳) بیش از ۷۲ میلیون متر مکعب از مجموع ۱۷۶ بیلیون متر مکعب منابع گازی شناخته شده جهان در خاور میانه است.
کاهش منابع طبیعی، افزایش قیمت انرژی در بازار جهانی و مشکلات مطروحه در محیط زیست موضوعات روز جراید و رسانه‌های گروهی در اکثر کشورهاست.
چه تأثیرات عوامل یاد شده تنها متوجه صنایع یا مؤسسات و شرکت‌های تولیدی نبوده بلکه به دلیل افزایش روزافزون قیمت‌ها توجه هر شهروندی را به خود جلب می‌کند. این‌جاست که چگونگی تأمین و مصرف انرژی که پایه و اساس توسعه اجتماعی است اهمیت ویژه یافته و کلیه دولت‌مردان و صاحبان صنایع بزرگ را به چاره‌اندیشی می‌کشاند.
صنایع سیمان از جمله پرمصرف‌ترین صنایع از لحاظ انرژی به ویژه گرمائی می‌باشد. به‌طوری که میانگین هزینه انرژی ۴۰ ـ ۳۰% از هزینه تولید را شامل می‌گردد.
تولید سیمان مستلزم صرف انرژی زیاد است به‌طوری که برای تولید یک تن کلینکر ۳۲۰۰ ـ ۲۸۰۰ مگاژول انرژی لازم است. مصرف متوسط انرژی گرمائی صنایع سیمان آلمان در سال ۲۰۰۵ معادل ۲۷۸۵ مگاژول و ۹/۱۰۱ کیلووات انرژی الکتریکی برای هر تن کلینکر بوده است. (۹)
گرمای لازم برای تولید کلینکر از طریق سوزاندن مواد فسیلی مانند زغال‌سنگ، نفت و گاز تأمین می‌گردد که به دلیل کمیاب شدن و در نتیجه گران‌تر شدن این منابع صاحبان این‌گونه صنایع در سال‌های دهه هفتاد پس از وقوع اولین بحران نفتی خاورمیانه در سال ۱۹۷۳ میلادی به فکر استفاده از امکانات دیگر در تأمین انرژی مورد نیاز افتادند.
از طرف دیگر رشد روزافزون مصرف و توسعه شهرنشینی مشکلات امحاء زباله را به دنبال داشت، در نتیجه کمبود فضای لازم و مناسب برای دفن زباله و هم‌چنین معضل نشر آلاینده‌هائی چون گازهای گلخانه‌ای متصاعد از مراکز دفن غیراصولی مسبب ایجاد انگیزه جستجو و راهیابی برای یافتن امکانات بهتری در امحاء زباله که منجر به تأثیرات منفی کمتری بر محیط زیست باشد، شد.
به وجود آمدن زباله‌سوزها و کمی دیرتر تولید و مصرف سوخت‌های جایگزین از جمله تدابیری بود که مورد توجه خاص صاحبان صنایع انرژی‌بری چون ذوب فلزات، سیمان، آهک، آجر و حتی کارخانجات تولید آسفالت قرار گرفت. به‌طوری که امروزه در بعضی از کارخانجات سیمان اروپا تا ۷۰% مصرف سوخت جایگزین پیش‌بینی می‌شود. میانگین مصرف سوخت جایگزین در صنایع سیمان کشور آلمان در سال ۲۰۰۵ معادل ۴۹% بود. (۱۰)
در شرایط امروزی جامعه ایران با رشد مصرف سوخت‌های فسیلی و در نتیجه گران‌تر شدن و بالاخره محدود شدن مقدار قابل دسترس این‌گونه سوخت‌ها نه‌تنها نسبت به بهینه‌سازی مصرف انرژی در مقایسه با حد متوسط مصرف جهانی باید اقدامات سریع انجام پذیرد بلکه باید الزام استفاده از سوخت‌های جایگزینی را پذیرا شده و در جهت استفاده معقول از این ثروت اقدام نمائیم.
طبق نظر کارشناسان متخصصین صنایع سیمان ایران مصرف انرژی الکتریکی در صنعت سیمان کشور ۳۲% و مصرف انرژی حرارتی ۴/۲۰% بیشتر از مصرف میانگین جهانی است. (۱۳)
به‌ هر صورت در روند بهینه‌سازی مصرف انرژی در صنایع انرژی‌بر استفاده از سوخت‌های جایگزین در کشورهای صنعتی امری است بدیهی و برای ما نیز ضرورتی غیرقابل انکار است.
تولید و مصرف هرچه سریع‌تر سوخت‌های جایگزین در صنایع سیمان از چند نقطه نظر اهمیت ویژه دارد:
ـ حفظ هرچه بیشتر منابع طبیعی نفت و گاز.
ـ کاهش قابل توجه فضای مورد نیاز برای دفن ضایعات که در زمره مشکلات روز سازمان‌های مسئول می‌باشد.
ـ بهینه‌سازی محیط زیست با محدود شدن سایر آلاینده‌های ناشی از دفن زباله.
ـ استفاده صحیح از هزینه‌هائی که صرف دفن ضایعات قابل استفاده می‌گردد.
ـ تقلیل تولید گاز کربنیک در مقایسه با مصرف سوخت‌های فسیلی.
ـ ایجاد اشتغال.
● حفظ هرچه بیشتر منابع طبیعی نفت و گاز
بیش از ۱۰۰ میلیارد تن از کل ۱۶۰ میلیارد تن ذخایر ثابت شده نفت و ۷۲ بیلیون متر مکعب از مجموع ۱۷۶ بیلیون متر مکعب منابع گاز شناخته شده جهان در منطقه خاورمیانه است. ایران پس از عربستان و عراق با در اختیار داشتن ۸% از کل ذخایر نفت جهان رتبه سوم را دارد. در مورد گاز نیز به همین ترتیب ایران بعد از روسیه دارای بیشترین سهم از ذخایر شناخته شده گاز می‌باشد.
با توجه به این‌که رشد مصرف انرژی در سال‌های آینده بیشتر از ناحیه کشورهای شرق آسیا به ویژه دو قدرت اقتصادی بزرگ هند و چین خواهد بود (رشد سالانه مصرف انرژی در چین ۵/۷% پیش‌بینی می‌شود) می‌توان به اهمیت استراتژیکی این منابع اندیشید و در هند ۵/۵%.
به ویژه در شرایطی که این منابع از سایر منابع دیگر جهان پایدارتر هستند، با گذشت زمان اهمیت بیشتری در تأمین انرژی دنیای صنعت خواهند یافت.
به‌طور مثال در شرایط حاضر کشورهای اوپک فقط ۷۱% از نفت جهان را در اختیار دارند در حالی‌که در سال ۲۰۲۰ این رقم به ۸۳% خواهد رسید مضافاً این‌که احتمالاً بعضی از قدرت‌های نفتی امروز نفتی در اختیار نخواهند داشت.
در چنین شرایطی هرگونه اقدامی که منجر به بهینه‌سازی مصرف سوخت انجام پذیرد در راستای حفظ و توسعه قدرت و سیادت ملت ایران در منطقه و صیانت دولت جمهوری اسلامی خواهد بود.
ایالات متحده با در اختیار داشتن بخش عمده‌ای از منابع فسیلی دنیا همان‌طور که می‌دانیم در زمینه استخراج و مصرف آنها تمایل چندانی نشان نمی‌دهد و برعکس برای سلطه به این منابع حیاتی دست به اشغال‌گری این منابع در هرجای دنیا که بتواند، می‌زند.
● کاهش قابل توجه فضای مورد نیاز برای دفن زباله جامد که در زمره مشکلات روز سازمان‌های مسئول می‌باشد
مطابق با آمار سال ۱۳۸۱ جمعیت ایران برابر با ۸/۶۷ میلیون نفر بوده و دارای آهنگ رشدی معادل با ۷/۱% می‌باشد. تولید پسماند هر شهروند ایرانی به‌طور متوسط برابر با ۶۵/۰ کیلوگرم در روز می‌باشد و حجم پسماند در شهر تهران به روزانه ۷۰۰۰ تن رسیده که طبق نظر مسئولین مقدار ۳۰۰۰ تن از این زباله که حاوی درصد بیشتری زباله تر است به مرکز بازیافت کهریزک برای تهیه کمپوست ارسال می‌شود. بازمانده سیستم بازیافت و ۴۰۰۰ هزار تن زباله باقیمانده به‌طور معمول دفن می‌شود. (۱۴)
براساس نتایج به‌دست آمده از سرشماری ملی سال ۱۳۸۵، جمعیت کشور ۷۰ میلیون و ۴۷۲ هزار و ۸۴۶ نفر بوده و بدین ترتیب سالانه یک میلیون نفر به جمعیت کشور اضافه شده است.
نرخ رشد جمعیت در دهه ۷۵، ۹۶/۱ درصد رسیده است، بدین‌ ترتیب نرخ رشد جمعیت نسبت به دهه گذشته ۳۵/۰ درصد کاهش یافت. (۱۵)
در حالی‌که اگر در محاسبات بالا فقط رشد جمعیت را بدون توجه به این‌که مصرف نسبت به سال ۱۳۸۱ نیز که به‌طور محسوس افزوده شده به یک رقم نجومی غیرقابل تصور بر می‌خوریم.
فضای مورد نیاز برای هر تن زباله به‌طور متوسط ۳/۱ متر مکعب می‌باشد. فضای لازم یعنی مقدار متر مربع زمین پاک خدادادی را که فقط برای دفن زباله تهران در سال لازم است را خود محاسبه کنید!
در شهر تهران متجاوز از ۵/۲ میلیون خودرو در تردد می‌باشد که موجب ایجاد ۱۵۰۰ حلقه لاستیک فرسوده در روز هستند.
سایر شهرهای بزرگ ایران مانند مشهد، تبریز، اصفهان، شیراز، اهواز، اراک و ... نیز از نظر سیستم امحاء زباله وضعی مطلوب‌تر از تهران نداشته و حداکثر دارای تأسیساتی در حد تفکیک زباله تر و خشک یا تولید کمپوسیت می‌باشند و مقدار قابل توجه و گرمازای زباله کما فی‌السابق دفن می‌گردد.
در حالی‌که امکان و شرایط لازم برای تولید و مصرف سوخت جایگزین در کارخانجات سیمان در این مناطق مهیاست.
اکثر کارخانجات سیمان ایران به خاطر جوان بودن آنها با ظرفیت‌های متعادل و نسبتاً بالا طراحی شده‌اند. به‌طوری که اکثراً ظرفیتی بالای یک میلیون تن در سال را دارا می‌باشند. چنان‌چه ظرفیت ۳۳۰۰ تن در روز را مبنی قرار دهیم و چنان‌چه فقط ۱۰% از سوخت جایگزین استفاده گردد، هر کارخانه سیمان دارای پتانسیل مصرف حداقل ۷۰ تن سوخت جایگزین در روز می‌باشد.
به عبارت دیگر کارخانه سیمان عامل صرفه‌جوئی بیش از ۳۰۰۰۰ لیتر نفت کوره در روز و مانع دفن متجاوز از ۳۰۰ ـ ۲۰۰ تن زباله در روز می‌گردد، یعنی معادل مقدار زباله‌ای که به‌طور متوسط در یک شهر ۵۰۰ ـ ۴۰۰ هزار نفری ایجاد می‌گردد.
چنان‌چه در مقیاس بیشتری محاسبه کنیم نتیجه تقریباً قابل توجه می‌شود.
اگر مصرف سوخت به‌ازاء تولید هر تن سیمان را همان ۱۰۵ لیتر (۱۶) که باید روزی به‌عنوان استاندارد مصرف شناخته و اجرا گردد مبنی قرار دهیم مصرف سوخت کارخانجات سیمان در حال حاضر متجاوز از روز ۱۴۰۰۰۰۰۰ (چهارده) میلیون لیتر خواهد بود.
با کاربرد فقط ۱۰% از این مقدار سوخت با سوخت‌های جایگزین می‌توان روزانه ۱۴۰۰۰۰۰ لیتر و سالانه متجاوز از ۲۶۵۰۰۰۰ بشکه یا به عبارت دیگر معادل یک روز نفت استخراجی کشور را صرفه‌جوئی نموده و به معنی واقعی برای آینده‌ای پرتلاطم حفظ کرده‌ایم.
● بهینه‌سازی محیط زیست با محدود شدن سایر آلاینده‌های ناشی از دفن زباله
در مورد این‌که دفن زباله آن هم به‌صورت غیربهداشتی، روشی که در اکثر کشورهای در حال توسعه بدان مبادرت می‌شود دارای چه پیامدهای ناگواری است و چه تأثیرات سوئی بر محیط زیست می‌گذارد، فکر می‌کنم همه ما متفق‌القول باشیم.
برای مثال نقل قولی از مسئولین دولتی:
”براساس برآوردهای به عمل آمده در سال ۱۳۸۰ هر کیلوگرم زباله شهر تهران حدود ۱۷۰ ریال هزینه در بر دارد.“(۱۷)
”میزان مشمع موجود در زباله شهر تهران حدود ۶/۴% می‌باشد، با یک حساب ساده می‌توان نتیجه گرفت که از کل زباله شهر تهران روزانه حدود ۲۸ تن مشمع می‌باشد که هزینه تهیه آن برای کسبه هر کیلوگرم تقریباً ۱۰۰۰۰ ریال و هزینه مدیریت زباله ناشی از آن حدود ۱۷۰ ریال و در مجموع ۴۷۶۰۰۰۰ ریال توسط شهرداری تهران هزینه می‌شود تا ۵۶۰۰۰۰۰۰۰ ریال مشمع دفن شود. البته باید به این رقم کوچک هزینه‌های زیست‌محیطی ناشی از دفن مشمع در زمین با طول عمر فرسایش بیش از ۲۰۰ سال را که قابل محاسبه نمی‌باشد را نیز افزود.“ (۱۸)
متأسفانه موفق به اخذ اعداد و آمار جدیدتری در مورد هزینه دفن زباله نشدم ولی به هر صورت این هزینه رقم قابل توجهی خواهد بود.
برشمردن و بررسی این تأثیرات خود بحثی است مفصل که در چارچوب این نوشته نمی‌گنجد، ولی امید آن داریم که این قبیل گردهمائی‌ها زمینه شناخت از الزام توجه خاص مسئولین و دست‌اندرکاران صنعت گردد تا بتوانیم گامی فراتر به منظور استفاده از کلیه پتانسیل‌ها و امکانات موجود برای بهینه‌سازی مصرف سوخت و پاکیزگی محیط زیست برداریم.
● استفاده صحیح از یارانه‌های غیر هدفمند و هزینه‌های دفن ضایعات قابل کاربری
با ملاحظه به ریز اقلام هزینه‌های جمع‌آوری و دفع زباله در شهرهای مختلف به سادگی می‌توان به اعداد قابل توجهی برخورد که فقط به منظور دفن غیربهداشتی زباله هزینه می‌شوند.
در صورت همکاری سازمان یافته صنایع و متولیان جمع‌آوری و امحاء زباله می‌توان این‌گونه مخارج را به‌سوی تأمین سرمایه‌گذاری در امر استفاده از سوخت جایگزین سوق داد.
از قول یکی از مطلعین این صنعت (۱۹):
”برابر گزارش وزیر اقتصاد و دارائی، قیمت جهانی مازوت (سوخت اصلی کارخانجات سیمان) هر لیتر ۲۶۲۷ ریال است که دولت برای صنایع داخلی به قیمت هر لیتر ۹۵ ریال (قیمت یک لیتر سوخت برابر نصف لیوان آب معدنی) عرضه می‌کند. به بیان دیگر برای تولید هر تن سیمان، دولت ۳۲۰۰۰۰ ریال یارانه سوخت پرداخت می‌کند،“
اگر چگونگی یارانه در صنعت سیمان به شکلی است که در این نقل قول بیان می‌گردد با یک محاسبه ساده می‌توان به مدیران سیمان توصیه نمود که به خاطر مشکل سرمایه‌گذاری برای تولید و مصرف سوخت جایگزین به خود دغدغه خاطر راه نداده بلکه فقط از محل یارانه سوخت صرفه‌جوئی شده می‌توان کل سرمایه‌گذاری لازم را برای هر کارخانه سیمان آن هم به شکل کوتاه مدت تأمین کرد.
● تقلیل تولید گازهای گلخانه‌ای
به‌ازاء هر تن سیمان (۸۰% کلینکر) به‌طور میانگین حدود ۸۳/۰ تن گاز کربنیک ایجاد می‌شود تولید (۲۰):
ـ در اثر کالسیناسیون سنگ آهک، ۴۵/۰%
ـ در اثر سوخت‌های فسیلی، ۲۸/۰%
ـ درصد مربوط به انرژی الکتریکی مورد نیاز ۱/۰%
به‌طوری‌که ملاحظه می‌شود بخش عمده‌ای از گاز کربنیک تولیدی در روند تولید سیمان از ناحیه مصرف سوخت فسیلی می‌باشد.
با استفاده از سوخت جایگزین نه‌تنها این مقدار گاز کربنیک تقلیل می‌یابد بلکه مانعی برای ایجاد مقدار به مراتب بیشتر گازهای گلخانه‌ای ناشی از دفن غیراصولی زباله می‌گردد.
”محاسبات نشان داده است از هر تن پسماند به نسبت ۸۰% مواد آلی که به‌صورت تلنبار دفع می‌شود ۴۰۰ متر مکعب گاز گلخانه‌ای و ۶۰۰ لیتر شیرابه رها می‌گردد.“ (۲۱)
نمودار شماره (۸) تصویری است ساده و روشن از تأثیرات دفن غیراصولی زباله بر محیط زیست.
● ایجاد اشتغال
فراوری این مقدار سوخت برای هر واحد تولیدی سیمان حداقل نیاز به ۱۵ ـ ۱۰ نفر نیروی متخصص، تکنسین، کارمند و کارگر دارد.
چنان‌چه این تابو شکسته شده و سوخت جایگزین همانند همه کشورهای صنعتی مورد استفاده اکثر کارخانجات سیمان قرار گیرد، می‌توان شاهد اشتغال دائمی متجاوز از ۷۰۰ نفر متخصص و تکنسین به‌طور مستقیم و تعداد قابل ملاحظه‌ای اشتغال غیرمستقیم شد.
چنان‌چه تولید و مصرف سوخت‌های جایگزین همانند همه کشورهای صنعتی مورد استفاده اکثر کارخانجات سیمان قرار گیرد، می‌توان به اشتغال دائمی متجاوز از ۷۰۰ نفر متخصص و تکنسین به‌طور مستقیم و تعداد قابل ملاحظه‌ای اشتغال غیرمستقیم امیدوار شد.
● نتیجه:
با گذشت هر روز به اهمیت استراتژیکی منابع انرژی‌های فسیلی افزوده می‌شود و رشد مصرف انرژی‌های فسیلی را با هیچ مکانیزمی نمی‌توان تعدیل داد مگر با بهینه‌سازی مصرف آن.
تولید انرژی‌های نو با رشد قابل توجهی که دارند هنوز جوابگوی ایجاد توازن در تولید و مصرف انرژی نیستند.
صنایع ایران در مقایسه با صنایع کشورهای صنعتی از بهره‌وری کمتری در مصرف انرژی برخوردارند. به ویژه صنایع سیمان که از نوع پرمصرف انرژی گرمائی هستند، می‌توانند الگوئی در بهینه‌سازی مصرف سوخت باشند.
پس بنابراین در این برهه از زمان مصرف سوخت‌های جایگزین نه‌تنها جایز و پسندیده است بلکه نشانه‌ای از توانمندی و قبول مسئولیت این بخش از صنایع در راستای بهینه‌سازی مصرف انرژی و کمکی به موقع در جهت جلوگیری از آلودگی بیشتر محیط زیست خواهد بود زیرا:
۱) می‌توان با حفظ منابع نفت و گاز دوران در اختیار داشتن این ثروت ملی و منابع استراتژیک را طولانی‌تر نمود.
۲) می‌توان سبب کاهش گازهای گلخانه‌ای شد.
۳) می‌توان با استفاده‌ای معقول از زباله کمک قابل توجهی در امر امحاء بخشی از زباله که در سراسر کشور سبب آلودگی محیط زیست است، نمود.
۴) می‌توان در کاهش قابل توجه فضای مورد نیاز برای دفن زباله مؤثر بود.
۵) می‌توان سبب ایجاد تعداد قابل ملاحظه‌ای اشتغال شد.

دکتر محمودرضا تاجیک، مهندس احمد صدیقی
▪ زیرنویس:
۱) IEA: World energy outlook ۲۰۰۵
۲,۳) IEA: Workd energy outlook ۲۰۰۶
۴,۵,۶.۷,۸) RWE Weltenergiereport ۲۰۵
۹,۱۰) VDZ ۲۰۰۵
۱۱,۱۲) MVW Lechtenberg Projectentwicklung - U. Beteiligungsges
۱۳) سایت وزارت نیرو ۲۴/۸/۱۳۸۵
۱۴،۱۷،۱۸) اثرات اقتصادی تئوری ۵R: دکتر ابوالفضل ابراهیمی، ابراهیم مهدی‌پور رساله سومین همایش مدیریت پسماند
۱۵) روزنامه آفتاب
۱۶) شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت، معیارهای مصرف انرژی در صنایع
۱۹) پایگاه اینترنتی اطلاع‌رسانی معماری و شهرسازی ایران
۲۰) Cembureau
۲۱) خانم دکتر هایده شیرازی: ارائه راهکارهای اجرائی مدیریت پسماند.

منبع : ماهنامه صنعت سیمان