نکاتی درباره مشکلات سیمان

یکی از شاخص های توسعه کشورها تولید و مصرف سیمان است. در کشورهای درحال توسعه مانند ایران، مصرف و میزان رشد مصرف این کالای استراتژیک بالاست، در حالی که در کشورهای توسعه یافته در سطحی متعادل قرار دارد.
تقاضای سیمان در ایران به دلیل قرار داشتن در مرحله سازندگی و نیاز سازه های مختلف (ساختمان ها، پل ها، جاده ها، سدها، تونل ها، بنادر، اسکله ها و...) به این محصول از رشد فزاینده ای برخوردار است.
همچنین به دلیل تحولات سیاسی، اقتصادی، جنگ ها و ویرانی های ناشی از آن در کشورهای همسایه به خصوص عراق و افغانستان تقاضای این کشورها برای سیمان ایران رشد چشمگیری پیدا کرده است.
همین امر سبب شده که سرمایه گذاران با برخورداری از حمایت دولت (حساب ذخیره ارزی) توجه ویژه ای به احداث واحدهای سیمان در کشور داشته باشند. به طوری که هر چند در شرایط کنونی، کشور با کمبود سیمان در داخل مواجه است، اما روند ایجاد واحدهای تولید سیمان در ایران موجب نگرانی کارشناسان به دلیل عدم امکان جذب آن در سال های نه چندان دور شده است.
در این مطلب به بررسی آخرین وضعیت میزان عرضه و تقاضای این محصول استراتژیک در کشور در سال گذشته و سال های آتی تا پایان برنامه چهارم توسعه پرداخته می شود.
در سال ۱۳۸۴ و با راه اندازی واحدهای افزایش ظرفیت، حدود ۳.۳ میلیون تن به ظرفیت تولید سیمان کشور اضافه شده است. در صورت تکمیل به موقع طرح های افزایش ظرفیت در سال ۱۳۸۵ نیز حدود ۸میلیون تن به آن اضافه خواهد شد.
با در نظر گرفتن سناریوهای مختلف برای افزایش راندمان تولید و رشد مصرف در بدترین شرایط (رشد مصرف ۱۱درصد و راندمان تولید ۹۰ درصد) در پایان سال ۱۳۸۶ و بهترین شرایط (رشد مصرف ۷درصد و راندمان تولید ۱۰۰درصد) توازن عرضه و تقاضا برقرار خواهد شد.
اما با حفظ روند کنونی، حدود یک سال دیگر عرضه و تقاضا متعادل خواهد شد. در واقع این امر بستگی به اتمام طرح های افزایش ظرفیت (جدید، توسعه ای و بهینه سازی) تولید سیمان درکشور دارد که در ذیل به مشکلات موجود در این باره پرداخته خواهد شد. ظرفیت تولید در پایان سال آینده طبق برنامه چهارم توسعه حدود ۱۱ هزار تن به تولید سالانه آن که حدود ۵۰ هزار تن سیمان خواهد بود، اضافه می شود.
کارشناسان معتقدند در حال حاضر مشکل اصلی عرضه سیمان در کشور عدم اجرای به موقع طرح های افزایش ظرفیت (جدید، توسعه ای و بهینه سازی) است.
هم اکنون ظرفیت های جدیدی حدود ۳۰ میلیون تن در سال در قالب واحدهای جدید، طرح های توسعه ای و بهینه سازی در حال راه اندازی است که باید نیازهای ارزی آنان از محل اعتبار حساب ذخیره ارزی و با شرایط مناسب تامین شود.
در مقابل این اختصاص تسهیلات ارزی، بانک مرکزی با اتخاذ سیاست های انقباضی تسهیلات ریالی محدودی را در اختیار طرح های در دست اجرای سیمان قرار می دهد که این امر باعث طولانی شدن زمان اجرای این طرح ها شده است.
این در حالی است که فناوری احداث واحدهای سیمان در کشور مدت هاست بومی شده و به ادعای صاحبان این صنعت بیش از ۹۰ درصد عملیات احداث واحدهای سیمان در داخل قابل اجراست.
بانک مرکزی موظف شود برای تسریع در اجرا و احداث کارخانه های سیمان نسبت به اعطای تسهیلات ریالی ویژه به پنج واحد یک میلیون تنی سیمان اقدام کند.
هدف از این پیشنهاد، تامین منابع ریالی پنج واحد یک میلیون تنی درهرسال (بعداز سال ۱۳۸۵) توسط بانک مرکزی بود. این امر به دلیل نبود ردیفی از اعتبارات وزارت صنایع و معادن که بتواند چنین اعتباری را به این طرح ها اختصاص دهد، به عهده بانک مرکزی گذاشته شده بود. بند مذکور در کمیسیون تخصصی مورد قبول قرار گرفت، اما در نهایت در کمیسیون تلفیق تصویب نشد.
یکی دیگر از مشکلات صنعت سیمان، موضوع دریافت مابه التفاوت نرخ ارز اعتبارات اسنادی گشایش شده سنوات قبل برای واردات کالاهای سرمایه ای و پرداخت آن به بانک مرکزی است. در سال های ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۴ دولت برای واردات کالاهای سرمایه ای (از جمله صنایع سیمان) اقدام به گشایش اعتبار ارزی با نرخ ۷۰ (هفتاد) ریال و ۶۰۰ (ششصد) ریال کرده بود که براساس بند«ج» تبصره (۲۹) قوانین بودجه سال های ۱۳۷۵ الی ۱۳۸۰ بانک های عامل موظف به دریافت مابه التفاوت آن با نرخ شناور ۱۷۵۰ (هزار و هفتصد و پنجاه) ریال شدند که البته با تغییر نرخ ارز رسمی از ۱۷۵۰ (هزار و هفتصد و پنجاه) ریال به ۸۰۰۰ (هشت هزار) ریال بند «ج» تبصره مذکور در قانون بودجه سال ۱۳۸۱ (و سنوات بعد) حذف شد.از آنجا که گشایش کنندگان اعتبار در زمان گشایش اعتبار معادل ریالی ارز خود را پرداخت کرده و با بانک های عامل تسویه حساب نموده اند، اخذ مابه التفاوت نرخ ارز مشکلات زیادی را برای آنان به دنبال داشته است که از جمله مهم ترین آن که بی ربط با مشکل کمبود سیمان نیست، کاهش نقدینگی این صنایع است که موجب شده تا آنان توان سرمایه گذاری جدید و توسعه واحدهای موجود و یا تکمیل آن ها را نداشته باشند و طرح های افزایش ظرفیت (اعم از طرح های جدید، توسعه و بهینه سازی) با تأخیر وارد مدار شده و به کمبود سیمان در کشور دامن بزند.
بنابراین برای جلوگیری از بی اعتمادی بخش صنعت و سرمایه گذاران دراین بخش و نیز برای کمک به حل مشکل کمبود سیمان در کشور پیشنهاد می شود هرچه سریع تر این موضوع در دولت بررسی کارشناسی شده و حل و فصل شود چرا که با روند فعلی، بخش صنعت کشور به آسیب جدی دچار خواهد شد.
سه عامل باعث تقاضا برای سیمان در ایران می شود که عبارتند از:
الف) تقاضای داخلی ناشی از مصرف واقعی: این تقاضا از آن جا ناشی می شود که ایران کشوری درحال توسعه است و درحال حاضر در مرحله سازندگی و آبادانی قرار دارد. علاوه بر آن به دلیل اینکه در بودجه سال ۱۳۸۵ توجه زیادی به طرح های عمرانی شده است در صورت تحقق اجرای این طرح ها درسال جاری این تقاضا تشدید خواهد شد.
ب) تقاضای ناشی از تفاوت قیمت برای کسب سود:
تقاضای مذکور در اثر سودجویی واسطه گران و به دلیل سیاست های غلط دولت در خصوص قیمت گذاری و نظام توزیع داخلی است.
ج) تقاضای ناشی از افزایش مصرف در کشورهای همسایه:
به دلیل شرایط اقتصادی و تحولات سیاسی، تقاضای سیمان در منطقه و کشورهای همسایه (عراق، افغانستان، کشورهای حاشیه خلیج فارس و سوریه) رشد بی سابقه ای داشته است و انتظار می رود تا چند سال آینده همچنان ادامه داشته باشد.
عوامل فوق الذکر منجر به کمبود سیمان در داخل کشور (ایجاد بازار سیاه داخلی از طریق واسطه ها) و قاچاق آن به خارج از کشور (از سوی واسطه ها و از طریق صادرات رسمی) به دلیل تفاوت قیمت ها شده است.
اما در صورت اتخاذ تدابیر و سیاست های لازم و تأمین منابع ریالی مورد نیاز برای تکمیل طرح های افزایش ظرفیت سیمان در کشور، توازن عرضه و تقاضا زودتر برقرار خواهد شد و قدرت پاسخگویی به تقاضای فزونی یافته فعلی (داخلی و خارجی) بیشتر خواهد شد.
عوامل اصلی مشکلات مربوط به سیمان عبارتند از:
▪ تقاضای سیمان در داخل کشور بیش تر از عرضه آن است. تفاوت عرضه ناشی از تولید داخلی و تقاضای داخلی خیلی زیاد نیست.
▪ در چند سال گذشته هم عرضه و هم تقاضا در کشور رشد داشته و در حال حاضر نیز در حال رشد است.
▪ با روند فعلی حدود یک سال دیگر عرضه و تقاضا متعادل خواهند شد.
▪ در صورت اتخاذ تدابیر و سیاست های حمایتی و تشویقی و رفع موانع، می توان سرعت رشد عرضه را زیاد کرد و این امر فقط در حد تغییر زمان اجرای طرح ها- از عادی به فشرده- عملی است (اعطای تسهیلات ریالی مناسب)
▪ در صورت اتخاذ تدابیر و سیاست های محدودکننده، این سرعت می تواند کاهش یابد و زمان تعادل عرضه و تقاضا طولانی تر شود.
▪ تا پایان سال ۱۳۸۸ و در صورت اجرای طرح های افزایش ظرفیت، در مجموع بیش از ۶۶میلیون تن سیمان وارد مدار عرضه خواهد شد.
▪ هر چند تا حدود یک سال دیگر کمبود سیمان در کشور وجود خواهد داشت، اما پس از آن مازاد عرضه موجب ایجاد مشکلاتی برای صاحبان صنایع سیمان خواهد شد.
▪ از دست دادن برخی از بازارهای صادراتی موجب ایجاد مشکلات فراوان (در آینده ای نزدیک که مازاد تولید خواهیم داشت) برای صنعت سیمان کشور خواهد شد.
▪ در پیش بینی میزان تقاضا در سال ۱۳۸۶ باید این نکته را مدنظر قرارداد که عزم دولت مبنی بر اجرای سریع تر طرح های عمرانی، موجب سریع تر شدن آهنگ رشد تقاضای سیمان در سال جاری و سال های آتی (در صورت ادامه روند اجرای سریع طرح های عمرانی) خواهد شد.
▪ هر چند دولت واردات سیمان را در سال جاری آزاد اعلام کرده و تعرفه آن را صفر درنظر گرفته است و برخی دستگاه ها نیز برای انجام طرح های عمرانی خود مجاز به واردات سیمان شده اند، اما با توجه به زمان لازم برای سفارش و دریافت سیمان و نبود پایانه مخصوص و سیستم حمل و نقل مناسب برای انتقال آن، انتظار تأمین این نیاز در چنین زمان کوتاهی غیرمنطقی است و امکان پذیر نمی باشد.
-اختصاص بودجه ارزی بیش از نیاز به صنایع سیمان در حالی که فناوری احداث واحدهای سیمان مدت ها پیش در کشور بومی شده امری به نظر غیرمنطقی است که باید اصلاح شود.

مرکز پژوهش های مجلس

منبع : روزنامه کیهان