سیمان حماه یکی از پیشرفته‌ترین پروژه‌های خاورمیانه است

مهندس هاشمی‌نیا معتقد است سیمان حماه پس از راه‌اندازی سبب تغییرات قابل توجهی در صنعت ساختمان‌سازی سوریه خواهد شد چرا که این کشور برای نوسازی بناهای خود به شدت نیازمند سیمان است. وی معتقد است اجراء موفق پروژه حماه سبب خواهد شد تا تقاضا برای توان مهندسی فنی ایرانیان در خاورمیانه افزایش یابد. مشروح مصاحبه با ایشان در ادامه می‌خوانید.
▪ برای ورود به بحث، لطفاً با اشاره به تاریخچه سیمان حماه بفرمائید چه ضرورتی سبب شد چنین طرح مشترکی بین کشورهای ایران و سوریه به اجراء درآید؟
ـ در ابتدا تشکر می‌کنم از اینکه به طرحی که در کشور سوریه در حال حاضر توسط شرکت احداث صنعت اجراء می‌شود، توجه کردید. در مورد تاریخچه طرح باید بگویم در ارتاس افزایش تولید سیمان در کشور سوریه و انتشار اسناد مناقصه ساخت یک واحد سیمان خاکستری به ظرفیت ۳ هزار و ۳۰۰ تن در روز یا یک میلیون تن در سال، شرکت احداث صنعت در سال ۲۰۰۰ میلادی برای ساخت این کارخانه به‌صورت کلید در دست ابراز تمایل کرد و اسناد مناقصه را خریداری و بعد از تکمیل، به مؤسسه سیمان سوریه ارائه کرد. در نهایت بعد از بازگشائی، پاکت‌های مالی، بررسی اسناد فنی و رسیدگی به پیشنهادات و قیمت ارائه شده احداث صنعت، این شرکت به‌عنوان برنده اجراء طرح تولید افزایش سیمان در کشور سوریه شناخته شد.
شرکت احداث صنعت مناقصه مذکور را به مبلغ ۱۹۷ میلیون و ۷۹۵ هزار دلار (۱۷ درصد یا معادل ۱،۴۰۴،۵۳۲،۰۰۰ لیر سوری بوده و بقیه به صورت دلاری) برنده و به‌عنوان مجری پروژه تعیین شد.
در ابتدا با توجه به بررسی‌های انجام شده به ۳۶ ماه مهلت برای احداث این کارخانه نیاز بود. ولی با توجه به بروز مشکلاتی در راستای تأمین اعتبار از طرف کارفرما و ارائه ضمانتنامه‌های لازم و همچنین رعایت سایر شرایط قرار داد، عملاً اعتبار اسنادی ساخت و تکمیل واحد مزبور در ۵ آوریل سال ۲۰۰۳ میلادی فعال شد. که با توجه به ۳۶ ماه مهلت مقرر برای اتمام پروژه، عملاً کارخانه باید در ۵ آوریل سال ۲۰۰۶ میلادی اتمام پذیرفته و تحویل می‌شد. منتهی بروز پاره‌ای دیگر از مشکلات پیش‌بینی نشده، بعد از شروع نیز باعث تأخیراتی در زمان اجراء شد.
▪ چه مشکلاتی؟
ـ زمین طرح که قبلاً محل تخلیه تخاله‌های ساختمانی بود، باید به لحاظ فنی تعیین تکالیف می‌شد. تخلیه زباله‌های انباشت شده باعث عمق بیشتر و نیاز خاکریزی و عملیات مجدد کوبیدن و مقاوم کردن فیزیکی خاک را ایجاد کرده و زمان و هزینه زیادی را معروف آماده‌سازی ساخت کارخانه کرد. همچنین تأخیر حضور مشاور اصلی کارفرما در سایت، زمان طولانی در ترخیص آهن‌آلات میلگرد و قالب‌های پروژه به‌دلیل نیاز به مجوزهای متعدد، تأخیر در تجهیز به لحاظ ورود ماشین‌آلات کمکی از طریق گمرکات سوریه و دریافت مجوزهای بی‌شماری که هر یک صرف زمان زیادی می‌طلبد، سبب شد که اولین بتن‌ریزی اصلی با مدت‌ها تأخیر در زمان پیش‌بینی شده اولیه صورت گیرد.
▪ چرا اعتبار اسنادی ساخت و تکمیل این واحد، با سه سال تأخیر فعال شد؟
ـ به‌طور کلی تأمین هزینه‌های مالی طرح مذکور توسط بانک اسلامی صورت می‌گیرد که اعتبارات آن را به سوریه اعطاء کرده است. در حال حاضر هم ما وقتی می‌خواهیم صورتحساب‌ها و فاکتورهایمان را وصول کنیم، با توجه به اینکه برخی کشورهای عربی مثل کویت، عربستان و... این بودجه را به سوریه اختصاص داده‌اند، این کار از طریق یونیون بانک عرب صورت می‌گیرد و بانک مذکور هم عهده‌دار شده است که این اعتبارات را از سایر کشورهای عربی بگیرد و به امر توسعه سیمان اختصاص دهد که عملاً هم این کار را انجام می‌دهد. در بقیه طرح‌ها هم که در حال حاضر در سوریه داریم، بانک واسطه، همان یونیون عرب بانک است که در حقیقت جهاد توسعه سیلوها هم که اخیراً برای آن قرارداد احداث سیلوهائی در کشور سوریه بسته شده با سایر طرح‌های قبلی را این بانک تغذیه می‌کند و اعتباراتی را که کشورهای عربی تأمین می‌کنند، به واسطه همین بانک تخصیص می‌‌یابد. به هر حال بخشی به‌علت تأخیر در تأمین اعتبار پروژه سیمان حماه بود. بخش دیگر هم به خاطر دادن ضمانت‌های لازم توسط خود پیمانکار، بررسی اسناد و رسیدگی به اینکه کلا انجام کار چه مزیت‌هائی دارد، چون ما برای این پروژه رقبای بسیار قدری داشتیم که از کشورهای اروپائی بودند ولی خوشبختانه شرکت احداث صنعت با توجه به امکانات و بازدیدهائی که انجام داد و قابلیت‌هائی که داشت، توانست طرف سوری را برای عقد قرارداد متقاعد کند. آنچه که در سوابق هم منعکس است نشان می‌دهد دو کشور فرانسه و آلمان، در اجراء این پروژه از شانس برخوردار بودند و از رقابت جدی ما تلقی می‌شدند ولی در نهایت ما توانستیم در این مناقصه برنده شویم و به اجراء کار بپردازیم.
▪ در حال حاضر وضعیت پروژه چگونه است و در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
ـ میزان پیشرفت فیزیکی پروژه در ۵ آوریل سال ۲۰۰۶ میلادی بالغ بر ۷۸ درصد بوده است. بزرگترین مشکل شرکت در پایان مدت ذکر شده در قرارداد که ۵ آوریل ۲۰۰۶ بود، عدم فعال شدن کامل اعتبار خرید تجهیزات برق و کنترل بود که تا مقطع مزبور عملاً وجود داشت ولی ما تا کمی قبل از ۵ آوریل ۲۰۰۶ توانستیم معضل فیمابین با شرکت ”اف.ال.اس اتوماسیون“ که شرکتی دانمارکی و فروشنده مجموعه وسایل برق و کنترل است را حل کنیم و اعتراضاتمان را در مورد افزایش میزان تجهیزات به نتیجه برسانیم و با هم پروپوزالی را امضاء کنیم که از آن زمان یعنی حدود ژانویه سال ۲۰۰۶ قرار داد. مجدداً فعال شد و همانطور که می‌دانید کارخانه‌ای که فاقد برق و کنترل باشد، اصلاً امکان راه‌اندازیش نیست به هر صورت ما به سرعت کار را شروع کردیم برای اینکه این تجهیزات ساخته و حمل شود و خوشبختانه در مقطع کنونی از ۱۰ محموله‌ای که داشتیم، محموله نهم هم به داخل سایت رسیده و حموله دهم نیز ۳۰ دسامبر ۲۰۰۶ حمل می‌‌شود که ما با رسیدن این محموله، هیچ چیز دیگری که معطل آن باشیم و از خارج نیامده باشد، نداریم. به هر حال با این برنامه‌ای که گفتم توانستیم عملاً معضل بزرگ پروژه را برطرف کنیم و پیش‌بینی می‌کنیم هر چه سریع‌تر کارخانه راه‌اندازی شود که نهایتاً تا تاریخ ۳۰ دی‌ماه ۱۳۸۵ پیشرفت پروژه به ۹۱ درصد رسید.
▪ پیش‌بینی شما برای زمان تکمیل ۹ درصد باقی مانده پروژه و راه‌اندازی نهائی آن چیست؟
ـ از باقی مانده پروژه تا سطح صددرصد، حدود ۴ درصد کار، مربوط به محوطه‌سازی می‌شود و حدود ۵ ردصد هم تجهیزات برق، کنترل، مکانیک و سایر مسائل مرتبط با راه‌انداز‌های سرد و گرم است. براساس زمانبندی و با توجه به حمل آخرین تجهیزات برق و کنترل در ۳۰ دسامبر ۲۰۰۶ یا ۱۰ دی‌ماه سال جاری نهایتاً می‌توان راه‌اندازی سرد ماشین‌آلات را طبق برنامه مکانیک از ابتدای خط از اواخر بهمن‌ماه تدریجاً شروع کرد و طی سه ماهه اسفند تا اردیبهشت‌ماه نیز اقدام به دنباله راه‌اندازی دپارتمان‌ها و شروع بازدهی مواداولیه به دستگاه کرد تا به مرحله تولید و عرضه سیمان در تیرماه برسیم. در اینجا در مورد راه‌اندازی صنایع سیمان باید بگویم و آن اینکه بخش‌هائی که داریم، ابتدا راه‌اندازی تک‌ ماشین، بعد کوپله کردن با محرکه‌های بعدی با گیریکس‌ها است، سپس در مجموع راه‌اندازی سرد دپارتمان‌ها است. مفهوم سرد آن است ه بدون آنکه بار با مواد اولیه در داخلش بریزیم راه‌اندازی شود و بعد راه‌اندازی گرم است که این مرحله با ریختن مواد اولیه داخل دپارتمان‌ها انجام می‌شود و پس از اینها یک هارمونیزاسیون یا هماهنگی کامل از ابتدا تا انتهاء خط است تا بتوانیم بعد از ریتن سنگ به قیف سنگ‌شکن تا انتهاء خط تولید به تولید کلینکر و سیمان بپردازیم.
▪ پیش‌بینی شما از میزان تولید و حضورتان در بازار سوریه برای عرضه سیمان چقدر است؟
ـ در این مورد باید بپردازیم به اینکه ظرفیت‌های بالفعل تولید سیمان سوریه چقدر است. در آن کشور سالانه حدود ۸/۴ میلیون تن سیمان تولید می‌شود یعنی ظرفیت بالفعل تولید سیمان سوریه یان رقم است. در این کشور، کارخانه‌ها قدیمی هستند و نگهداری آنها به‌نحو مطلوب انجام نشده و نیاز به بازسازی دارند. به همین دلیل اخیراً شرایطی را کشور سوریه ایجاد کرده که سرمایه‌گذاران بیایند و در همین کارخانه‌های قدیمی، افزایش تولید بدهند، حتی حاضر است مدتی تولید کارخانه را به آنها واگذار و سرمایه‌گذاری جذب کند. در حال حاضر با توجه به ظرفیت بالفعل تولید سیمان سوریه که حدود ۸/۴ میلیون تن در سال است و با احتساب جمعیت ۱۸ میلیونی این کشور، سرانه تولید در سوریه ۲۵۰ کیلوگرم است که با افزایش ظرفیت تولیدی واحد در دست اجراء این رقم افزایش می‌یابد یعنی اگر این یک میلیون تن سیمان به چرخه تولید اضافه شود که یکی از بهترین و کاملترین کارخانه‌هائی است که نظیرش در منطقه و خاورمیانه نیست، تولید سرانه سوریه به ۳۰۵ کیلوگرم به‌ازاء هر نفر افزایش پیدا خواهد کرد. در اینجا باید به این موضوع اشاره کنم که با توجه به بافت ساختمان‌های سوریه به‌ویژه در همجواری شهرهای بزرگ که نیاز به بازسازی و نوسازی عمده‌ای دارد، احداث واحدهای دیگر تولید سیمان از جمله کارخانه‌های زیربنائی تلقی و کمک شایانی به توسعه این کشور خواهد کرد. علاوه بر اینکه سیمان به‌عنوان ملات سازندگی در ایجاد کارخانه‌های تولیدی دیگر نیز سهم به‌سزائی دارد و به‌عبارت دیگر در سوریه از موارد حیاتی تلقی می‌شود. تولید سیمان در سوریه چنان نقش اساسی‌ای دارد که برای بعضی از طرح‌ها در قالب مجوزهای خاص از خارج این اجازه داده می‌شود که مستقیماً مقاطعه‌کار از هر کجا که تمایل دارد بتواند سیمان را وارد کند. در شرایط فعلی به‌علت کاهش عرضه سیمان در سوریه و نیز افزایش ساخت و سازهائی که مخصوصاً طی سه چهار سال اخیر در شهرهای بزرگی نظیر دمشق، حلب و ... انجام شده، این کشور خیلی بیشتر از اینها پتانسیل افزایش تولید سیمان را دارد و این، امکان‌پذیر نیست مگر با اداث کارخانه‌های جدید نظیر همین کارخانه‌ای که ما در حال احداث آن در سوریه هستیم.
▪ برنامه پلکانی رسیدن به تولید کامل این واحد به چه صورت است؟
ـ برای یک واحد ۳ هزار تنی سیمان آنچه که تجربه نشان می‌دهد و سیمانچی‌ها می‌دانند طی سه تا شش ماه اول با توجه به set up دستگاه‌ها و با توجه به اینکه صنعت سیمان صنعت سنگینی است، واحدهای تولیدی در جریان رفع مشکلات اولیه کار معمولاً به حدود ۶۵-۵۰ درصد تولید دسترسی پیدا می‌کنند. در ۹ ماه اول هم به حدود ۸۰ درصد تولید می‌رسند تا انتهاء سال هم اگر به حدود ۸۵ درصد ظرفیت اسمی برسند، تولید خوبی است. در سال‌های بعد، معمولاً با توجه به اینکه مشکلات و موانع راه‌اندازی رفع می‌شود، تولید به صددرصد ظرفیت اسمی خواهد رسید که ما پیش‌بینی می‌کنیم با توجه به طراحی بسیار جامعی که مهندس مشاور صنعتی سوئیسی طرح، از سوی کارفرما انجام داده، قطعاً به تولید بالاتر از صددرصد دسترسی پیدا خواهیم کرد. چون تجربه واحدهای مشابه آن نظیر سیمان بوشهر نشان داده که این کارخانه به سرعت می‌تواند به ظرفیت اسمی برسد. بعد از این مرحله ما امیدوار هستیم که به احتمال قریب به یقین تا حدود ۲۰-۱۵ درصد افزایش تولید داشته باشیم.▪ واحد سیمانی مذکور در مقایسه با طرح‌های مشابه در منطقه چه جایگاهی دارد؟
ـ همان‌طور که گفتم و در عمل با ملاحظه نقشه‌های اجرائی و آنچه در ملاحظه عینی از پروژه در وضعیت امروز می‌توان مشاهده کرد وجود فرق اساسی کارخانه با واحدهای مشابه ساخته شده در ایران و در ظرفیت‌های مساوی در سایر کشورهای همجوار صنعتی است. بدین معنی که با توجه به پیش‌بینی‌های اولیه و مطالعات مفصل بعدی توسط مشاور سوئیسی کارفرما، پروژه یکی از تکمیل‌ترین و کامل‌ترین واحدهای صنعتی تولیدی در این ظرفیت است که نه تنها به خاطر انتخاب بهترین ماشین‌آلات و تجهیزات بلکه به جهت ملاحظه در بخش‌های تکمیلی نظیر وجود دو بخش اختلاط مواد ساخت عداد سیلوهای با ظرفیت مازاد برای آسیای مواد، کلینکر، سیمان و ظرفیت بالای بارگیری سیمان پاکتی با امکان ظرفیتی معادل ۴۰ درصد تولید کل سیمان و امکان بارگیری سیمان فله و پاکتی از طریق راه‌آهن و انتقال خطوط برق، هوا و آب با استفاده از تجهیزات گالری‌های فلزی، منجر به حجم این فعالیت‌ها شده است: حجم بتن‌ریزی ۱۱۵ هزار مترمکعب که میزان بتن‌ریزی در واحد مشابه ۳ هزار تنی ۶۵ تا ۷۰ هزار مترمکعب است.
حجم اسکلت فلزی انجام شده ۱۲ هزار و ۵۰۰ تن است که در مقابل ازن رقم برای سایر کارخانه‌ها ۶ هزار تن است. این موضوع را هم باید اضافه کنم که در پروژه مذکور حجم ماشین‌آلات ساخت داخل ۴۰ درصد و ساخته شده در ایران و در محل ۶۰ درصد بقیه است. این یک تفسیر و نگرشی است. بر کارخانه‌ای که در مورد آن مطالعه کاملی انجام شد و بررسی‌های مطالعاتی مهندسی مشاور به‌نحو احسن صورت پذیرفته و تمام نقاط قوت و ضعف پروژه را مهندس مشاور با سوابقی که موجود است حدود دو سال ارزیابی کرده است و این موارد منجر به این شده که کارخانه سیمان مذکور چه به لحاظ ماشین‌آلات و چه به لحاظ حجم تجهیزات بهترین در نوع خودش در منطقه و در خاورماینه باشد.
▪ با توجه به اجراء این پروژه، ارزیابی خود را از توان پیمانکاری کشور در بخش سیمان در بازارهای منطقه و تجربیاتی که از اجراء طرح مذکور به‌دست آمده بفرمائید
ـ با توجه به تجربه طولانی ایران در صنعت سیمان و وجود متخصصین و اساتید بسیار ارزنده‌ای که در این صعت داریم، شاهد توان بالفعل کشور در زمینه احداث واحدهای سیمان به‌ویژه در دو دهه اخیر بوده‌ایم، به‌گونه‌ای که می‌توان گفت صنعت سیمان یکی از پربارترین و پیشروترین صنایعی بوده که در کشور وجود دارد که این به یمن وجود متخصصین این رشته و تجربیات بسیاری است که در این زمینه در طول سالیان دراز کسب کرده‌ایم. اما تجربه احداث واحد مشابه در خارج از مرزها اندیشه‌ای است که توانائی کشور در آن در عمل باید اثبات می‌شد. به این دلیل که ما در خارج از کشور، یکسری معضلات و مسائلی داریم که در داخل کمتر با آنها مواجهیم یعنی یکسری قوانین، مسائل و موانع مختلفی که در کشور طرف قرارداد وجود دارد و همچنین نظارت و کنترل‌های بسیار بالا و بسیار دقیق مشاورینی که در طرح‌های قراردادی خارج از کشور وجود دارند به‌گونه‌ای که در موارد مختلف، شاهد رسیدگی بسیار حساس حتی در زمینه ریزترین و جزئی‌ترین نقاط مربوط به پروژه بودیم. تجربه فعالیت تحت نظارت‌های فنی متعدد و ارتباط با کارفرما و انتظارات آن، برای پیمانکار و مجرای طرح بسیار ارزنده است و اینها چیزهائی نیست که در طرح داخلی به این صورت محسوس باشد.
به‌طور مثال در این طرح سیمانی در سوریه وقتی که بررسی می‌کنیم، می‌بینیم بالغ بر ۱۸ مورد خاص نظارت کارگاهی داریم که از سوی مشاورین خارجی، خود کارفرما و همچنین پیمانکار هم اعمال می‌شود، علاوه بر این مؤسسات چک‌کننده و نظارتی نیز به بازبینی تجهیزات فنی می‌پردازند چه در داخل ایران و چه در داخل سوریه و نیز قبل از اینکه به بنادر حمل شود یا حتی در زمینه بسته‌بندی، نظارت‌های لازم را اعمال می‌کند. در نتیجه تمام اینها دست به دست هم می‌دهند و مواردی را دیکته می‌کنند که به سبب ممارست‌ها، دقت‌ها و نظارت‌ها به‌دست می‌آیند. کار کردن در خارج در عین اینکه یک تجربه مهم است، خیلی مشکلتر از داخل است ما باید متوجه باشیم که در این زمینه استانداردهای خودمان را بیش از پیش بالا ببریم تا از تجربه داخل در خارج از کشور استفاده و بتوانیم آن را عرضه کنیم.
▪ با توجه به اجراء موفق پروژه سیمان حماه در سوریه چشم‌انداز تداوم همکاری‌های دو کشور در این بخش را چگونه می‌بینید؟
ـ ما در سال ۲۰۰۶ دیدیم که بسیاری از کشورهائی که به لحاظ سیاسی ارتباط حسنه‌ای با ایران دارند مخصوصاً در بخش سیمان علاقه‌مندی خود را برای احداث واحدها مشابه سیمان حماه ارائه دادند ما می‌توانیم در بسیاری از این کشورها حضور پیدا کنیم که در بعضی از آنها هم توافقات منجر به انعقاد قرارداد شده است مثلث کشور ونزوئلا که در این کشور شروع به احداث کارخانه کرده‌ایم و کارهای ساختمانی آن در حال اجراء است و با ی‌توان به توافق‌هائی با کوبا و سایر کشورها اشاره کرد که توسط وزارت امور خارجه، صنایع و معادن و ... در حال پیگیری است. این موارد بیانگر آن است که در این زمینه ما حرف برای گفتن و توانائی‌ برای انجام کار داریم چون کشوری که می‌خواهد واحد تولید سیمان احداث کند، دنبال پیمانکاری می‌رود که دارای تجربه کار باشد و ما تجربه کار در خارج از کشور را در سوریه کسب کردیم که بسیار ذی‌قیمت است و کاری که در کشور سوریه انجام دادیم نمایانگر قدرت اجرائی ما در خارج از کشور خواهد بود. گرچه بنابر دلایل مختلف که به برخی از آنها اشاره کردم پروژه با مدتی تأخیر مواجه شد که البته مقررات دست و پاگیر سوریه در بروز این تأخیرها نقش داشت و همین جا باید اضافه کنم که احداث صنعت با اجراء پروژه سیمان حماه در سوریه توانست معضلاتی را در جهت روان شدن کار در این کشور رفع کند، طوری که همین الان در سوریه برای بقیه طرح‌های صنعت سیمان و نیز سایر طرح‌ها الگو بوده و ما از این نظر در آن کشور پیشتاز بوده و توانسته‌ایم بسیاری قضایا را برای بقیه پیمانکاران روانتر کنیم و عملاً کار برای اسیر هموطنان ما در اجراء پروژه‌ه‌های صنعتی آسان شده است.
در صنعت سیمان هم کشور سوریه تمایل دارد که از واحدهای دیگری را در آنجا احداث کنیم و در انتظار هستند که این واحد تمام شود تا برای احداث واحدهای بعدی که نیاز مبرم به آنها دارند هم با ما وارد مذاکره شوند. این موضوع در اجلاس فیمابین دو کشور هم مطرح شده است و ما هم در انتظار هستیم که بعد از راه‌اندازی این واحد، وارد مذاکره بری احداث واحدهای بعدی شویم.

مهندس هاشمی‌نیا

منبع : هفته نامه معدن و توسعه