سیمان: حمایت دولت، آشفتگی بازار

با تداوم مشکلات بازار سیمان، در گرماگرم بحث کاهش تصدی‌گری دولت و هدف‌مند کردن یارانه‌ها، بار دیگر این محصول در سبد حمایتی دولت قرار گرفت. وزیر جدید بازرگانی نیز راهکار عملی را برای کاستن از تب و تاب بازار سیمان ممنوعیت صدور این کالا دانست. این رویکرد، به گفته دست‌درکاران، تولیدکنندگان سیمان را بهت‌زده کرده است؛ به‌ویژه از آن‌رو که با آغاز فصل سرما از میزان تقاضا برای سیمان کاسته می‌شود.
برخی مدیران صنعت سیمان بر این باورند که تصمیم وزارت بازرگانی غیرکارشناسانه است، تأثیری منفی بر صنعت سیمان کشور خواهد گذاشت و در نتیجه بار دیگر شاهد تبعات منفی بازگشت سیمان به سبد حمایتی دولت خواهیم بود.
به باور آنان اجرائی شدن این تصمیم علاوه بر ایجاد وقفه شدید در اجراء طرح‌های سیمان، موجب کاهش سوددهی کارخانجات سیمان نیز خواهد شد. مهمتر، تلاش‌های فراوان برای صادرات و راهیابی این محصول به بازاهای جهانی را بی‌اثر خواهد کرد. در واقع دو راه آشنای ورود به بازار جهانی و بهره‌مندی از مزایای آن و برآوردن کردن نیازداخلی، یا به تعبیر قدیمی‌تر تأثیر عدم تعادل میان عرضه و تقاضای داخلی بر دستاوردهای صادراتی، مصداق خود را در صنعت سیمان یافت است.
● ناهماهنگی میان عرضه و تقاضا
سیدمحمود ابطحی، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس، نیز بزرگترین مشکل صنعت سیمان را ناهماهنگی میان عرضه و تقاضا می‌داند و در این‌باره می‌گوید: هم‌اکنون سیمان موردنظر کشور حدود سه‌میلیون تن از تولید آن بیشتر است.
با کاهش قیمت سیمان، شرکت‌هائی که بخشی از منابع خود را صرف پروژه‌های توسعه‌ای می‌کنند با کمبود منابع مواجه گشته و وضعیت بازار، که می‌تواند با اجراء پروژه‌های توسعه‌ای بهبود یابد، آشفته‌تر خواهد شد.
وی راهکار برون رفت از مشکل کنونی را سرعت بخشیدن به احداث کارخانه‌های سیمان می‌داند تا براثر آن تب و تاب بازار خاتمه یابد.
ابطحی در عین حال معتقد است که تا آن‌زمان باید از صادرات سیمان جلوگیری کرد.
سال‌گذشته، به‌هنگامی که بحران سیمان بار دیگر چهره می‌نمود، تولیدکنندگان ملزم شدند تا تنها در صورت تولید افزون بر سقفی مشخص از تولید خود، به صدور سیمان بپردازند. در عین حال متعهد شدند در صورت کمبود سیمان در بازار، در عین حال متعهد شدند در صورت کمبود سیمان در بازار، به واردات سیمان اقدام کنند.
● صادرات در ازاء واردات
برخی دست‌درکاران معتقدند که علت بروز بحران عدم پای‌بندی تولیدکنندگان به‌همین تعهدات بوده است. قرار بر این بود که تولیدکنندگان سیمان ۵/۱ میلیون تن سیمان ظرف دو سال گذشته وارد کنند؛ اما تا به‌حال (زمان تهیه گزارش) بیشتر از ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار تن سیمان وارد کشور نشده، در مقابل در سه‌ماه نخست سال جاری بیش از دو میلیون تن سیمان صادر شده است.
● تفاوت قیمت داخل و خارج
برخی صاحب‌نظران تفاوت قیمت سیمان در داخل و قیمت جهانی را، که گاه به سه تا چهاربرابر می‌رسد، عمده دلیل علاقه صادرکنندگان به صدور سیمان می‌دانند. در عین حال توضیح می‌دهند که دلیل اصلی ارزان بودن تولید سیمان داخلی، یارانه‌هائی است که دولت در زمینه مواداولیه و انرژی در اختیار تولیدکنندگان قرار می‌دهد. البته ارزان بودن نیروی کار نیز به این امر کمک می‌کند. به اعتقاد اینان اگر دولت قیمت‌های واقعی را بر مواد اولیه و انرژی اعمال کند، تفاوت فاحش میان قیمت‌های داخلی و خارجی از بین می‌رود.
● از دست رفتن بازارهای خارجی
عده‌ای از منتقدان به تصمیم وزارت بازرگانی با تأکید بر اینکه این تصمیم نه تنها از بار مشکلات نخواهد کاست و در آینده صنعت سیمان را با دشواری‌های بیشتری روبه‌رو خواهد کرد توضیح می‌دهند که براساس برنامه، در دو سه سال آینده کارخانه‌های سیمان افزون بر مصرف داخلی تولید خواهند کرد و لاجرم باید در بازارهای بین‌المللی حضور یابند، حال آنکه منع کنونی، حضور مجدد آنها را در این بازار دشوار می‌سازد. براین اساس نه تنها باید بازارهای کنونی را حفظ کرد، بلکه باید برای بازارهای آینده نیز برنامه‌ریزی کرد.
در مقابل کسانی که معتقدند ورود سیمان به سبد حمایت دولت دشواری‌زاست، برخی صاحب‌نظران نیز معتقدند که این امر موقتی بوده، با تسریع روند احداث کارخانه‌های سیمان، نیازهای بازار داخل و بازار صادرات به‌صورت ریشه‌ای حل خواهد شد.
همین بحث در موضوع رانت نیز در جریان است. در حالی‌که گروهی معتقدند ورود سیمان به سبد حمایتی دولت رانت‌زاست، برخی دیگر معتقدند وجود میزان کافی از هر محصول برای پاسخگوئی به نیازها پس از مدتی تعادل را در بازار ایجاد خواهد کرد.
در همین حال یکی از تولیدکنندگان سیمان با اشاره به اینکه ۲/۲ درصد تولید ناخالص ملی کشور به این صنعت اختصاص دارد و این صنعت پس از پتروشیمی مهمترین سهم را در تولید ناخالص ملی داراست تأکید می‌کند که باید به صنعت سیمان اهمیت بیشتری داد.
● قیمت‌های غیرمنطقی
مدیرعامل سیمان سپاهان با اشاره به گفته وزیر صنایع که ”سیمان نمی‌تواند در کشورهای همسایه دو برابر و یا بیشتر از دو برابر قیمت سیمان در داخل باشد و صادرات انجام نپذیرد.“ می‌گوید: مشکل صنعت سیمان تعیین قیمت غیرمنطقی آن در چارچوب ماده یک طرح جامع سیمان و ادامه آن تاکنون بوده است. اگر قیمت سیمان را به‌صورت منطقی تعیین کنیم اولاً مصرف سیمان در مملکت بهینه می‌شود، ثانیاً صنایعی همچون سیمان، که دارای مزیت نسبی هستند، هم از نظر افزایش تولید و تأمین نیاز داخلی و هم پرداختن به امر صادرات، که آزاد بودن آن در ماده ۱۱۴ قانون برنامه سوم و تنفیذ آن در قانون برنامه چهارم برای تمام صنایع تضمین شده، توسعه می‌یابند.
فولاد کالائی است که گاه جانشین سیمان می‌شود. دست‌درکاران تولید سیمان با مقایسه قیمت فولاد و سیمان می‌گویند: قبل از اجراء طرح جامع فولاد نسبت قیمت سیمان به فولاد حدود یک به هفت بود، اکنون این نسبت ناعادلانه و حدود یک به ۱۳ است.
● مشکلات سرمایه‌گذاری
یکی از چالش‌های مطرح در صنعت سیمان بالا بودن هزینه طرح‌های توسعه‌ای و عدم انگیزه سرمایه‌گذاران برای سرمایه‌گذاری در این صنعت است. براساس برآوردهای انجام شده و براساس قیمت‌های جهانی احداث یک کارخانه سیمان، با تولید سه‌هزار تن در روز (یک میلیون تن سالانه)، حدود ۲۰۰ میلیون‌دلار و در کشور ما حدود ۱۳۰ میلیاردتومان هزینه دارد. این در حالی است که دولت برای تأسیس چنین کارخانه‌ای فقط ۲۰ میلیون یورو، آن‌هم در قالب وام، پرداخت می‌کند. ۲۰ درصد نیاز سرمایه‌ای هم از محل وام‌های ریالی با سود بالا تأمین می‌شود. بقیه سرمایه را نیز سهامداران باید تأمین کنند. با این شرایط اگر قیمت سیمان منطقی نشود، دیگر سرمایه‌گذاری برای سهامداران و اعطاء وام برای آن توجیه اقتصادی نخواهد داشت.

منبع : مجله روند اقتصادی