حذف مخالفان استقرار کودتاچیان

نوروز این سال با رویدادهایی آغاز شد كه نشان از چرخش سیاست داخلی كشور داشت. رژیم كودتا پس از قلع و قمع موفقیت آمیز روشنفكران و آزادیخواهان در دو سال گذشته، اكنون تلاش می كرد تا ویترین سیاسی كشور را به گونه ای بیاراید كه برای افكار عمومی جهانیان مقبول تر باشد.
در همین رابطه دكتر كریم سنجابی كه پس از كودتا پنهان شده بود، با میانجی گری حشمت الدوله و الاتبار خود را به فرماندار نظامی معرفی كرد، ولی بازداشت نشد. مهندس كاظم حسیبی نیز در ۱۲ فروردین ماه این سال خود را به همین مرجع معرفی كرد كه وی نیز بلافاصله آزاد شد. نظامیان محافظ خانه دكتر مصدق هم كه دلیرانه در برابر كودتاچیان ایستادگی كرده بودند، آزاد شدند. در ادامه روند دموكراتیزاسیون نمایشی، سپهبد زاهدی نیز زیر فشار شاه و آمریكا تسلیم شد و از كار كناره گیری كرد. سپهبد كودتاچی اینك ابزار از كار افتاده ای برای شاه و آمریكا بود و كابینه نیمه نظامی او مورد نقد و نكوهش افكار عمومی حساس داخلی و خارجی قرار داشت. افزون بر اینكه تاریخ مصرف سپهبد زاهدی به سر آمده بود، زیاده خواهی و فساد مالی او و تیم كودتاچی اش، شاه را نگران كرده بود. كار به جایی رسید كه شاه حتی حضور زاهدی در كشور را نیز تاب نیاورد و او را با گماشتن به پست ریاست دفتر نمایندگی اروپایی سازمان ملل، راهی خارج از كشور نمود. فردای آن روز یعنی ۱۷ فروردین ماه، حسین علاء از سوی شاه به عنوان نخست وزیر به مجلسین معرفی شد. وی نیز به سرعت و در مدت ۴۸ ساعت كابینه از پیش تدارك شده خود را به مجلس معرفی كرد. همان گونه كه می بینیم رفتار سیاسی شاه نسبت به دوران پیش از كودتا چرخشی ۱۸۰ درجه ای یافته است. پیش از كودتا، معمولاً وی منتظر رای ابراز تمایل مجلس برای معرفی نخست وزیر می ماند، اما اكنون این او است كه نخست وزیر آینده را به مجلس معرفی می كند!
روند نزدیكی ایران به آمریكا نیز همچنان در سراشیبی تند و پرسرعتی جریان داشت. افزون بر كمك های مالی و نظامی آمریكا به شاه، كارتل ها و تراست ها و سرمایه گذاران آمریكایی نیز كه گویی بهشت گمشده خود را یافته اند، به سوی این سرزمین بلادیده سرازیر شدند.
در آغاز اردیبهشت ماه، به مناسبت حلول ماه مبارك رمضان، حجت الاسلام محمدتقی فلسفی در سلسله سخنرانی هایی كه به طور زنده از رادیو پخش می شد، به فعالیت های فرقه بهاییت اعتراض كرد. وی در این سخنرانی ها خواستار جلوگیری از فعالیت بهاییان توسط دولت و دربار شد. او در سخنرانی های خود چالش اجتماعی نوینی را پدید آورد كه تبعات آن با شدت و حرارت بسیار زیادی فضای سیاسی و اجتماعی ایران را تحت تاثیر قرار داد. ذهنیت اجتماعی مبارزه با بهاییت، جایگزین نهضت ملی شدن صنعت نفت به رهبری دكتر محمد مصدق می شد. در ۱۶ اردیبهشت ماه، پس از سخنرانی های شیخ محمد تقی فلسفی، تظاهرات شدیدی از سوی مردم تهران و شهرهای بزرگ علیه بهائیت برپا شد. شدت تظاهرات به اندازه ای بود كه دولت ناگزیر از اعلام حكومت نظامی در این شهر شد. در همین روز حظیره القدس بهاییان در تهران نیز پیش از اینكه مورد حمله مردم خشمگین قرار گیرد به تصرف نظامیان درآمد. روز بعد- ۱۷ اردیبهشت ماه- آیت الله بروجردی مرجع تقلید شیعیان از شیخ محمدتقی فلسفی به پاس سخنرانی ها و كوشش های او سپاسگزاری نمود. در واپسین روز اردیبهشت ماه، پنج تن از اعضای جبهه ملی و یاران و همكاران دكتر مصدق، اللهیار صالح، باقر كاظمی، دكتر عبدالله معظمی، شمس الدین امیرعلایی و محمود نریمان به جرم فعالیت علیه دولت دستگیر و به جنوب كشور تبعید شدند.
در نیمه خردادماه، دولت اتحاد جماهیر شوروی پس از سال ها فعالیت و مذاكره، ۱۱ تن طلای متعلق به ایران كه هنگام جنگ جهانی دوم، در بانك شوروی به امانت گذاشته بودند، پس داد. شگفت آور اینكه دولت مردمی و ضد استعماری دكتر محمد مصدق در سخت ترین شرایط اقتصادی موفق به بازپس گیری این طلاها نشد!
فتح الله مرادی كه رئیس هیات باز پس گیرنده طلاها بود، در ۱۸ خردادماه این محموله را به خزانه دولت سپرد. در آخرین روز تیرماه احمد قوام- قوام السلطنه- در سن ۸۲ سالگی درگذشت. وی كه به هنگام صدور فرمان مشروطیت دبیر حضور مظفرالدین شاه بود و دستخط مشروطیت را تحریر نموده بود، در دوران مشروطیت ۵ بار به نخست وزیری رسیده بود. در نیمه دوم مردادماه، سرتیپ حسین آزموده برای دكتر یزدی یكی از رهبران حزب توده تقاضای اعدام كرد و فردای همان روز ۶ نفر از اعضای سازمان نظامی حزب در میدان تیر به جوخه آتش سپرده شدند. از شهریورماه سازمان و تشكیلات ارتش ایران دستخوش دگرگونی اساسی شد. در چارت جدید نظامی ایران، از تشكیلات و سازماندهی نظامی آمریكا الگوبرداری شد. این سازماندهی شامل یك ستاد مشترك و ستاد نیروهای زمینی، هوایی و دریایی بود و ۱۵ شهریورماه در ستاد ارتش به منظور جلوگیری از بروز اسرار درونی ارتش، اداره اطلاعات تشكیل شد. در همین ماه وزیر پست و تلگراف و تلفن با خرید ۱۸۰ هزار شماره تلفن از آلمان غربی تحولی در شبكه ارتباطی كشور پدید آورد.در مهرماه این سال، شاه ایران كه می كوشید نقش ژاندارم منطقه را بازی كند، ایران را به عضویت پیمان دفاعی عراق، تركیه و پاكستان- پیمان سنتو بعدی- درآورد و هشدارها و اعتراضات اتحاد جماهیر شوروی را نادیده گرفت. در آبان ماه نیز كنفرانس كشورهای عضو پیمان بغداد با شركت نخست وزیران ایران، تركیه، عراق، پاكستان، انگلستان و وزیر امورخارجه آمریكا در قصر گل های بغداد به ریاست نوری السعید نخست وزیر عراق تشكیل شد.
در ۲۳ آبان ماه این سال، سید مصطفی كاشانی نماینده مجلس و فرزند آیت الله كاشانی به طور ناگهانی درگذشت. در رابطه با مرگ مشكوك او، دستگیری های گسترده ای از سوی شهربانی انجام گرفت كه دامنه آن حتی پوران مسعود دختر محمدمسعود و نوكر و كلفت خانه را نیز در بر گرفت. دو روز بعد آیت الله كاشانی مراسم ختمی در مسجد شاه برگزار كرد كه حسین علاء نخست وزیر در آن شركت كرد و همان جا مورد هجوم مظفرذوالقدر عضو جمعیت فداییان اسلام قرار گرفت. ذو القدر پس از این كه گلوله در لوله سلاح كمری اش گیر كرد با دسته اسلحه به نخست وزیر حمله برد و او را به سختی مجروح كرد. پس از این اقدام دستگیری های گسترده ای انجام گرفت. عبدالحسین واحدی معاون جمعیت فداییان اسلام در اهواز دستگیر و به تهران منتقل شد. سیدمجتبی نواب صفوی رهبر جمعیت نیز همراه با دو تن از یارانش دستگیر و زندانی شد. خلیل طهماسبی و دیگر اعضای فداییان اسلام نیز روز ۶ آذرماه بازداشت شدند. هنگامی كه عبدالحسین واحدی را به دفتر سرتیپ تیمور بختیار فرماندار نظامی تهران بردند، میان او و بختیار گفت وگوی تندی مبادله شد كه ناگهان سرتیپ سلاح كمری خود را بیرون كشید و همانجا پنج گلوله به عبدالحسین واحدی شلیك كرد. سرتیپ دژخیم كه نقش قاضی و وكیل و دادستان و جلاد را یكجا و دردم بازی كرده بود، به خبرنگاران گفت كه واحدی قصد فرار داشت و به دست نظامیان از پای درآمد! در نیمه آذرماه باز جویی از رهبر فداییان اسلام آغاز شد و در ۷ دی ماه، سرلشگر حسین آزموده- دادستان و دژخیم جنبش- كیفر خواستی علیه نواب صفوی و هفت تن از یارانش صادر كرد كه مواردی چون خیانت و تلاش برای بر هم زدن حكومت و تحریك مردم به مبارزه مسلحانه در آن عنوان شده بود. شگفت آور اینكه خلیل طهماسبی كه طبق مصوبه مجلس پس از قتل رزم آرا عفو و آزاد شده بود، در ۱۰ دی ماه و پس از رد مصوبه مجلس شورا توسط سنا، دوباره به این جرم متهم شد! روز ۱۲ دی ماه، محاكمه نواب صفوی و یارانش بدون حضور تماشاچی برگزار شد. در همین روز رسانه ها نوشتند كه دكتر مظفر بقایی، نریمان، زهری، كرباسچیان مدیر روزنامه نبرد ملت، ابوالسیاح مدیر روزنامه حمله و چندتن دیگر در ارتباط با فعالیت های فداییان اسلام و ترور رزم آرا دستگیر شده اند. پس از محاكمه فداییان اسلام، سیدمجتبی نواب صفوی، خلیل طهماسبی، سیدمحمود واحدی و مظفرعلی ذوالقدر به اعدام محكوم شدند و این رای در دادگاه تجدید نظر نیز ابرام شد. سرانجام اینكه در سپیده دم ۲۴ دی ماه این مبارزان مسلمان بی آنكه به زانو در آمده باشند، در برابر جوخه آتش ایستادند. در همین ماه دكتر مرتضی یزدی یكی از رهبران كمیته مركزی حزب توده پس از دو بار محكومیت به اعدام، سرانجام با یك درجه تخفیف به حبس ابد محكوم شد. در بهمن ماه این سال عباس اقبال آشتیانی استاد دانشگاه، مورخ و ادیب دانشمند در ۵۷ سالگی و در شهر رم درگذشت. آیت الله كاشانی نیز در ۲۴ همین ماه برای ادای پاره ای توضیحات به دادستانی ارتش رفت و همانجا بازداشت شد. وی در بازجویی درباره قتل رزم آرا گفت: من مجتهد جامع الشرایط هستم و فتوای قتل رزم آرا را من صادر كردم! این سال با خبر درگذشت علامه علی اكبر دهخدا پژوهشگر، نویسنده و شاعر بلند پایه ایران در سن ۷۸ سالگی به پایان رسید.

منبع : روزنامه شرق