پایه های مشروطیت و تجدد

زمانی كه میرزا تقی خان امیركبیر به همراه شاه جوان ایران تبریز را به مقصد تهران ترك می كرد می دانست كه فرصت تاریخی كه در اختیار او و ملت ایران گذارده شده دوام چندانی نخواهد داشت. او می دانست كه یك تنه باید به جنگ مشكلاتی برود كه اكنون دیگر آنها را می شناخت و می دانست كه چگونه باید تیشه به ریشه دردهای هزارساله بزند. امیر می دانست كه زمانی ملت ایران از گرداب مشكلات و بدبختی ها رهایی می یابد كه آن را ببیند و بشناسد. امیر گام اول تجدد و اصلاح را استوار برداشت و نام خود را به عنوان اصلاح گر بزرگ ایران در صفحات تاریخ نه چندان روشن ایران به جای گذارد.
امیر در مدت صدارتش نهال هایی كاشت كه سال ها بعد میوه اش را مشروطه نامیدند. امیركبیر در راه مبارزه و اصلاح خود دارالفنون را تاسیس كرد و دانشجویانی را به اروپا فرستاد تا بنیان طبقه جدیدی را در ایران بگذارد كه لازمه پیشرفت و اصلاح است؛ طبقه روشنفكر. از نظر میرزا تقی خان آگاهی عمومی مهمتر و ارجح بر تغییرات در ساختار سیاسی حكومت ایران بود زیرا این آگاهی عمومی است كه به اصلاح ساختار سیاسی می انجامد و تنها از قدرت مردم برمی آید كه حكومت را وادار به ترمیم و اصلاح كنند.
در راستای همین دیدگاه بود كه بنای مشروطه بر ستون های استواری كه امیركبیر به پا كرده بود شكل گرفت و بدون تردید مشروطه خواهان بر دوش های پرتوان امیر ایستاده اند. اما آیا آنها راه او را به درستی پیمودند؟ و آیا ما امروز در راه درست گام می زنیم؟ مشروطه خواهانی كه در مطلع انقلاب مشروطه فعالیت می كردند خطاهایشان قابل چشم پوشی و البته نقد است. اگر جنگ جهانی اول ایران را به آتش نمی كشید شاید امروز به گونه ای دیگر بودیم. اما آنچه مسلم است هیچ انقلبی در مطلع خود به آرمان هایش نمی رسد و كم تجربگی ها حصول آرمان ها را دورتر می نمایاند. اما امروز ما بر صد سال تجربه مبارزه تكیه زده ایم. امروز ما در این صد سال مبارزه ۴ جهش داشتیم؛ انقلاب مشروطیت، نهضت ملی شدن نفت، انقلاب اسلامی و دوره اصلاحات. امروز برای برداشتن گام پنجم لازم است از خود بپرسیم پایه های مشروطیت ما محكم است؟ آیا ما می دانیم كه چرا صد سال است كه هنوز آرمان های مشروطه را دور از دسترس می بینیم؟ آیا ما به همان میزان كه دست به تغییر ساختار قدرت زدیم، خود را اصلاح كرده ایم؟ جامعه مان را آگاه كرده ایم؟ انتخابات اخیر ریاست جمهوری نشان داد كه بخشی از مردم متمایل به پرداخت هزینه برای بهبود خود نیز نیستند و بخشی دیگر در این انتخابات اظهار داشتند كه دیگر از دعواهای سیاسی خسته اند یعنی به سیستم یك دست سیاسی تمایل دارند. امروز پس از صد سال دعوای آزادی مردم ما با تحزب بیگانه اند. و تبلیغات نتایج انتخابات را رقم می زند نه جریان های سیاسی. امروز لازم است در جشن صدسالگی مشروطه پایه های آن را مستحكم كنیم و خود را اصلاح كنیم. و لازمه این كار هرچه نزدیك تر شدن طبقه صد و اندی ساله روشنفكری به عامه مردم است. باید به خویشتن مراجعه كرد و اصلاح را از آنجا آغاز كرد.

سهیل ایزدی

منبع : روزنامه شرق