لیزینگ، فرصتی برای توسعه بازار

دو سال پیش به ناگاه صفحات روزنامه‌ها پر شد از آگهی‌هایی با نام عجیب و غریب "لیزینگ"، اما در زمانی كوتاه این نام به گوش بسیاری به ویژه متقاضیان خرید خودرو آشنا آمد به طوری كه بسیاری آن را با قسطی ‌فروشی خودرو مترادف دانستند. از عمر لیزینگ در عرصه اقتصاد جهانی بیش از پنج دهه نمی‌گذرد، اما ویژگی‌های آن باعث شده بازار مبادله این صنعت در جهان از مرز ۵۰۰ میلیارد دلار بگذرد. در حال حاضر، لیزینگ پس از وام‌های مستقیم بانكی دومین ابزار كارآمد اعتباری به حساب می‌آید و بی‌تردید دلیل این امر را باید در ویژگی‌های لیزینگ مانند سهولت و سادگی آن جست و جو كرد. با وجود آنكه صنعت لیزینگ ۲۵ سال پیش به جامعه ایران معرفی شده مزایای آن به درستی در اقتصاد كشور شناخته شده نیست.بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد هر چند با تدوین قانون عملیات بانكی بدون ربا، نوعی از عملیات لیزینگ مالی با عنوان عقد اجاره به شرط تملیك مشروعیت یافته و مجاز شناخته شده است، اما سپردن اجرای آن به بانك‌ها و علاقه‌مند نبودن سیستم بانكی به فعالیت در این عرصه، باعث شد لیزینگ در ایران حدود ۲۵ سال در سكون و انزوا قرار گیرد، اما ظرف ۳-۲ سال گذشته تحركی تازه در این عرصه به وجودآمد، به طوری كه امروزه بیش از ۲۰۰ شركت لیزینگ به وسیله بانك‌ها، شركت‌های بزرگ خودروسازی و فعالان بخش خصوصی تاسیس شده كه بیشتر آنها مشغول اعتباردهی برای خرید خودروهای سبك و سنگین هستند. این حجم از فعالیت تا حدی است كه بسیاری لیزینگ را با فروش قسطی خودرو معادل می‌دانند در حالی كه زمینه خودرو فقط بخشی از فعالیت‌های صنعت لیزینگ به شمار می‌آید.
لیزینگ در ایران
نخستین شركت لیزینگ در ایران در سال ۱۳۵۴ با مشاركت فرانسویان شكل گرفت و به این ترتیب، شركت لیزینگ ایران با سرمایه ۱۰۰ میلیون ریال تاسیس شد و فعالیت خود را در زمینه اعطای تسهیلات اعتباری اجاره‌ ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی آغاز كرد. دو سال بعد با مشاركت فرانسوی‌ها شركت آریا لیزینگ متولد شد. آریا لیزینگ بعدها به لیزینگ صنعت و معدن تغییر نام داد. سهام هر دو شركت یاد شده در حال حاضر در بورس تهران پذیرفته شده است. آمار موجود نشان می‌دهد تا پایان سال ۱۳۸۰ تعداد ۱۵ شركت لیزینگ وابسته به شركت‌های دولتی و خصوصی خودروسازی، نظام بانكی و صاحبان صنایع تشكیل شد، اما از سال ۸۲ روند تاسیس این‌گونه شركت‌ها اوج گرفت به طوری كه در این سال ۲۸ شركت لیزینگ تاسیس و وارد چرخه فعالیت اقتصاد ایران شد. در سال ۸۳ تعداد شركت‌های لیزینگ از مرز ۱۴۰ شركت فراتر رفت كه این نكته نشان‌دهنده استقبال فراوان فعالان اقتصادی از این نوع سرمایه‌گذاری است. حال پس از ۳ دهه ركود، امروزه تب لیزینگ در جامعه فراگیر شده و اقشار مختلف مردم از سه سال گذشته با شیوه‌ای جدید از تامین مالی در بازار مبادلات كالاها رو به رو شده‌اند.
شیوه‌های لیزینگ
لیزینگ یا اجاره به شرط تملیك، یك فعالیت اعتباری و كاملا تخصصی است و درحقیقت مجموعه‌ای از مبادلات اقتصادی شامل خرید، اجاره و فروش كالا و هر نوع ابزار سرمایه‌ای است. در این روش، شركت لیزینگ به عنوان موجر و متقاضی استفاده‌كننده از تسهیلات لیزینگ به عنوان مستاجر نامیده می‌شود. لیزینگ مالی یا اجاره به شرط تملیك از انواع لیزینگ است. در این روش، شركت لیزینگ (موجر) كالای موردنیاز متقاضی (مستاجر) را با استفاده از منابع مالی خود از فروشنده كالا خریداری و با قبول اینكه در صورت انجام كلیه تعهدات مندرج در قرارداد، مستاجر اختیار دارد تا انتقال مالكیت عین مورد اجاره را از موجر تقاضا كند. مورد اجاره را برای مدت تعیین شده در قرارداد به صورت اجاره در اختیار مستاجر قرار می‌دهد. به این ترتیب، مستاجر در پایان مدت قرارداد مخیر خواهد بود مورد اجاره را تملك كند یا آن را به موجر مسترد یا قرارداد اجاره را تمدید كند. با استفاده از این روش، ضمن آنكه امكانات لازم برای تامین تجهیزات و ابزار كار جدیدتر و مدرن‌تر برای مستاجر فراهم می‌آید، امكان افزایش راندمان تولید در بخش‌های مختلف نیز مهیا می‌شود.
از این نظر، دامنه فعالیت شركت‌های لیزینگ به تامین اعتبار یا امكانات مالی برای تهیه نوع خاصی از كالاها محدود و منحصر نبوده و در همه زمینه‌های تولید كالا و خدمات كه امكان اعطای تسهیلات به روش لیزینگ وجود داشته باشد، عملیات مزبور قابل توسعه و تعمیم است. در حال حاضر، صنعت لیزینگ زمینه‌هایی چون كامپیوتر، تجهیزات مدرن علمی و پزشكی، ماهواره‌ها، هواپیماها، كشتی‌ها و تاسیسات تولیدی، انواع وسایل نقلیه عمومی و شخصی، وسایل اداری و خانگی و حتی فیلم‌های سینمایی را دربرگرفته است.
انواع لیزینگ
لیزینگ به دو نوع عملیاتی و مالی تقسیم می‌شود. لیزینگ عملیاتی قدیمی‌ترین و ساده‌ترین نوع عملیات لیزینگ است. برمبنای آن، متقاضی كالای موردنظر خود را در چارچوب قراردادهای كوتاه‌مدت یا میان‌مدت و فقط به قصد بهره‌برداری و برخورداری از حق انتفاع آن، اجاره و در پایان دوره قرارداد آن را به موجر مسترد می‌دارد. لیزینگ مالی هم چنانكه پیشتر توضیح داده شد مشابه همان عقد اجاره به شرط تملیك عمل می‌كند.
لیزینگ در كنار نظام بانكی
هدف از به‌كارگیری مكانیسم اعطای تسهیلات اعتباری به روش لیزینگ ایجاد تحرك و پویایی در مبادلات اقتصادی است. به دلیل همسویی نقش لیزینگ با فعالیت‌های بانكی، نیازهای مالی این دسته از شركت‌ها عمدتا از طریق سیستم بانكی تامین می‌شود. بنابراین، ماهیت وجودی شركت‌های لیزینگ نه تنها به معنی تداخل در وظایف سیستم بانكی نخواهد بود بلكه به عكس، هدف ایجاد سازمان‌های مستقل و تخصصی به مثابه بازوی عملیاتی بانك‌ها برای ارتقای میزان تولید و خدمات است. بنابراین، دانش و تخصص در این رشته از عملیات اعتباری به مراتب بیش از سایر عملیات بانكی محسوس و حائز اهمیت است. از سوی دیگر، اتخاذ تصمیم نسبت به درخواست متقاضیان علاوه بر ضرورت احراز صحت عملیات،‌ نیازمند سرعت عمل ویژه‌ای است كه از خصوصیات بارز عملیات لیزینگ به شمار می‌آید. ضمن اینكه شركت‌های لیزینگ به دلیل ماهیتشان، سازمان‌های پیچیده‌ای ندارند و این موضوع كار را بر مشتریان آسان‌تر می‌سازد.
فرصتی برای آشنایی
به نظر می‌رسد، توسعه فعالیت‌های لیزینگ در ۳-۲ سال اخیر، فرصتی را برای آشنایی همه متقاضیان استفاده از تسهیلات فراهم آورده است. تصمیم‌گیرندگان و قانونگذاران باید در فرصتی مناسب با تصویب قانون‌های راهگشا، شرایط را برای روشمند ساختن و تسهیل فعالیت‌های این صنعت جالب توجه و مدرن در اقتصاد ایران فراهم آورند.
سروش خسروی

منبع : مجله گسترش صنعت