جایگاه ایران در پیکره لیزینگ جهان

ایران در فرآیند رشد صنعت لیزینگ اكنون مرحلهء لیزینگ مالی ساده را سپریمی‌كند. مراحل رشد صنعت لیزینگ در كشورهای مختلف از الگوی نسبتا واحدی پیروی می‌كنند، اما طی كردن هریك از این مراحل، بستگی به ساختارهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هر كشور دارد. در كشورهای توسعه‌یافته، فرآیند رشد به دلیل فراهم بودن زمینه خیلی زود سپری شد، اما در كشورهای در حال توسعه، به دلیل فقدان یا ناقص بودن نهادها و سازوكارهای مالی و اقتصادی لازم سیر تحول لیزینگ به كندی طیمی‌شود.
كتاب‌سال یورومانی، مراحل تطور لیزینگ را در قالب دو نمایه نشان داده است. نمایهء اول، تغییر و تحولات بازارهای لیزینگ است و نمایهء دوم مراحل چهارگانهء رشد صنعت لیزینگ از پیدایش تا بلوغ را در كشورها مورد بحث قرار می‌دهد.
● تحولات بازارهای لیزینگ
امروزه لیزینگ در بسیاری از كشورهای جهان فعال است اما در بسیاری از كشورها هم هنوز ردپایی از آن دیده نمی‌شود. براساس تقسیم‌بندی كتاب سال یورمانی دربارهء‌لیزینگ تا سال ۲۰۰۴ در كشورهایی چون افغانستان و كوبا بازار لیزینگ به وجود نیامده است و براساس مفاهیم مورد اشاره نمایهء لیزینگ در این كشورها در مرحلهء عدم به سر می‌برد. در كشورهایی چون اتیوپی و تاجیكستان، چرخهء لیزینگ در حال پیدایش است. تقریبا تمام كشورهایی كه چرخهء لیزینگ در آن‌ها ایجاد نشد یا این‌كه در مراحل تولد قرار دارد، اساسا از جمله كشورهای توسعه‌نیافته‌ای هستند كه صنعتی شدن در آن‌ها مراحل بسیار آغازین را سپری می‌كند و اقتصاد و بازار به شكل سنتی اداره می‌شود. در این كشورها البته اجاره به روش سنتی كه هزاران سال قدمت دارد مرسوم است.
اما دستهء سوم كشورهایی هستند كه لیزینگ در آن‌ها مرحلهء تحول و پدیدارشدن و تكامل را سپری می‌كند. هم‌اكنون بسیاری از كشورهای جهان كه اساسا در جرگهء كشورهای در حال توسعه قرارمی‌گیرند، فرآیند لیزینگ را در عرصهء اقتصاد و اجتماع خود به گردش درآورده‌اند. بسیاری از كشورهای آسیایی و آسیای شرقی (مناطق آزاد آسیایی) اروپای شرقی و آفریقایی از جملهء این كشورها هستند. در عین حال بسیاری از كشورهای اروپایی و آسیایی توسعه‌یافته نیز، نتوانسته‌اند لیزینگ را به نحو مطلوب در خود پیاده‌سازی كنند. به همین‌خاطر لیزینگ در كشورهایی چون آلمان، فرانسه، ایتالیا، چین و... مراحل پایانی تحول و پدیدار‌شدن را سپری می‌كند.
اما كشورهایی كه در آن‌ها نهاد لیزینگ توانسته به مرحلهء بلوغ برسد، شاید حتی به تعداد انگشتان یك دست هم نرسند. استرالیا و ایالات متحده و ژاپن از جمله این كشورها هستند.
● مراحل چهارگانهء چرخهء لیزینگ
فرآیند رشد لیزینگ در جهان، مراحل چهارگانهء زیر جدول شمارهء ۲ را سپری می‌كند.
براساس آنچه كه یورمانی تصویر كرده است، چرخهء لیزینگ طی فرآیند رشد خود از پیدایش تا بلوغ در جهان مراحل چهارگانهء بالا را سپری می‌كند.
در مرحلهء اول پس از پیدایش معمولا محصولات اجاره‌ای بسیار بیش‌تر از محصولات لیزینگ حجم بازار اجاره را به خود اختصاص می‌دهد. به مدد پیشینهء تاریخی محصولات اجاره‌ای و ساختار اقتصادهای سنتی، فرآیند اجاره در این بازارها بیش‌تر طرفدار دارد. تفاوت محصولات اجاره‌ای و لیزینگ غالبا براساس مدت اجاره مشخص می‌شوند. مدت محصولات اجاره‌ای اصولاً كم‌تر از یك سال ۱۲۲ماه) است و مشتری پس از اتمام اجاره، مورد اجاره را به مالك باز می‌گرداند. پس از مرحلهء اجاره‌ای، لیزینگ مالی ساده از محصولات اجاره‌ای پیشی می‌گیرد. در این مرحله اساسا شركت‌های لیزینگ، خود مورد اجاره را خریداری و به شكل لیزینگ‌مالی، اجاره می‌دهند. این فرآیند به دلیل آن‌كه نیازمند تجهیز منابع مستقیم در شركت‌‌های لیزینگ است امكان گسترش در سطح وسیع را پیدا نمی‌كند. ایران از جمله كشورهایی است كه اكنون لیزینگ مالی ساده، در آن روبه فزونی دارد. شركت‌های لیزینگ در دو قالب عاملیت یا خرید سپس اجاره، به انجام فرآیند لیزینگ مالی ساده اقدام می‌كنند. قطع نظر از نبود دانش فنی لازم، شكل نگرفتن نهادهای لازم مالی و اقتصادی همچنین عدم گسترش فرهنگ سرمایه‌گذاری در كشورهایی چون ایران، علت اصلی گسترش لیزینگ مالی ساده است.
با توسعهء اقتصادی و فرهنگ لیزینگ در كشورها، مرحلهء لیزینگ مالی ساده، به‌مرور جای خود را به لیزینگ مالی - ابداعی می‌دهد.
در كشورهایی كه لیزینگ مالی- ابداعی، امكان گسترش پیدا می‌كند، معمولا ساختارهای پولی و سرمایه‌ای از جمله بازار سهام و نهادهای زیرمجموعهء آن از جمله بازار ثانویهء رهن، بانك‌های سرمایه‌گذاری و شركت‌های رتبه‌بندی از استحكام لازم برخوردار شده‌اند. در این كشورها، دولت‌ها، علاوه بر این‌كه بستر لازم را برای بهبود فضای كسب و كار و بازار رقابتی فراهم كرده‌اند، اختصاصا برای توسعهء صنعت لیزینگ مشوق‌های مالیاتی ویژه‌ای را قائل شده‌اند و متقابلا لیزینگ توانسته در توسعهء صنعتی این كشورها نقش موثری را ایفا كند.
در لیزینگ مالی- ابداعی، شركت‌های لیزینگ اقدام به مهندسی مالی می‌كنند و منابع لازم را از طریق بازار سرمایه و جمع‌آوری سرمایه‌های خرد بازار یا دیگر اشكال تامین سرمایه از بازار، مانند بازار ثانویهء رهن تامین می‌كنند.
● مرحلهء بلوغ
در نهایت، لیزینگ در ادامهء روند حیات و بلوغ خود مرحلهء لیزینگ عملیاتی را تجربه می‌كند. اجرای لیزینگ عملیاتی تنها در كشورهایی قابل اجراست كه ساختارهای اقتصادی از قوام لازم برخوردار شده باشند. تورم كم‌تر از یك درصد، سرانهء درآمد بالا و فرهنگ استفاده از لیزینگ در این كشورها دیده‌می‌شود.
به همین منظور است كه لیزینگ عملیاتی در كشورهای توسعه یافته امكان گسترش پیدا می‌كند. در این كشورها، مردم كم‌تر تمایل دارند به صورت نقد خرید كنند. آن‌ها به این دانش رسیده‌اند كه به جای این‌كه ابتدا پس‌انداز كنند سپس كالای موردنیاز خودرا خریداری كنند، كالا را اجاره می‌كنند و اساسا نزد آن‌ها استفاده از كالا مطلوبیت بیش‌تری نسبت به مالكیت آن دارد، از سوی دیگر، به دلیل نرخ بسیار پایین تورم به خصوص كالاهای با دوام برای آن‌ها كالای سرمایه‌ای جلوه نمی‌كند.
● بسامد بیش‌تر
وقتی گفته می‌شود لیزینگ در مرحلهء بلوغ به لیزینگ عملیاتی می‌رسد، این به آن معنا نیست كه اشكال دیگر لیزینگ در كشورهایی كه این صنعت در آن‌جا به بلوغ رسیده وجود ندارد بلكه به این معناست كه بسامد استفاده از لیزینگ عملیاتی بیش‌تر می‌شود.
حتی ممكن است حجم عملیات لیزینگ مالی- ابداعی در كشورهایی كه لیزینگ به بلوغ رسیده بسیار بیش‌تر از كشورهایی باشد كه در مرحلهء لیزینگ مالی- ابداعی هستند و ممكن است لیزینگ عملیاتی در كشورهایی كه لیزینگ در آن‌ها به بلوغ نرسیده نیز به میزان قابل‌توجهی به چشم بخورد اما بحث اساسی آن است كه تحولات اقتصادی و صنعت لیزینگ در كشورها، مراحل پیش گفتهء رشد لیزینگ را براساس بسامد بیش‌تر رقم می‌زند.

قباد ایرانی

منبع : روزنامه سرمایه