سیگار، درکمین نوجوانان

مصرف دخانیات و در راس آنها سیگار، از واقعیات تلخ زندگی انسان به اصطلاح مدرن امروزی است و این واقعیت گزنده، از یک عادت رفتاری نابهنجار شخصی فراتر رفته و واجد ابعاد گوناگون فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و... است. درهم تنیدگی و ارتباط نزدیکی که حداقل از نظر آماری بین مصرف سیگار و معضلات دیگری مانند اعتیاد، بزهکاری، فقر، بیماری های مختلف و... دیده می شود و نیز خسارت های هنگفت و سرسام آوری که مصرف سیگار بر اقتصاد دنیا تحمیل می نماید برپیچیدگی موضوع افزوده است.
ورود و دخالت مافیای گسترده و شبکه بین المللی که درقالب شرکت ها و کارخانجات عظیم و ثروتمند، نبض تولید و عرضه سیگار را در دست گرفته و از این راه سودهای بی حدو حصری را ولو به قیمت تباهی سلامت انسانها و تهدید بهداشت و رفاه عمومی و نیز عواقب و عوارض نگران کننده ای که عارض جامعه بشری می شود، به جیب می زنند، را نیز نباید از قلم انداخت. جالب اینجاست که وضع قوانین سخت گیرانه و اعمال محدودیتهای قانونی و نیز نظارت و کنترل دقیق سیستم های بهداشتی و همچنین تبلیغات و اقدامات ارزشمندی که درمخالفت با تولید و مصرف سیگار صورت می گیرد نیز حریف این شرکت های سودجو نگردیده است.
اگر چه آهنگ رشد مصرف سیگار دربرخی جوامع کند شده لیکن روند فزاینده مصرف سیگار غیرقابل انکار است. علاوه بر این تغییرات دیگری نیز درآمارهای مصرف جهانی سیگار دیده می شود که کاهش سن مصرف کنندگان، افزایش تعداد زنان سیگاری، همراهی و همپوشانی مصرف سیگار با ناهنجاری های دیگر از جمله اعتیاد (بویژه اعتیاد به مواد مخدر نوپدید)، بزهکاری و قانون شکنی و محکومیتهای قضایی و سوابق کیفری و... از اهم آنهاست. ضمن اینکه برخلاف گذشته اکنون مصرف سیگار در تمام اقشار جامعه (بدون توجه به وضعیت اقتصادی، سطح فرهنگی و تحصیلات، نوع شغل و حتی سن افراد) دیده می شد و امروزه گرفتاری دردام سیگار در تمام سطوح و لایه های مختلف اجتماع دیده می شود.
از نظر پزشکی و سلامت نیز تحقیقات گسترده و دامنه دار مؤید این ادعاست که کمتر بیماری و معضل بهداشتی وجود دارد که از لحاظ شیوع و بروز، ارتباط معناداری با مصرف سیگارنداشته باشد ولذا سیگار را از عوامل خطر اصلی (Risk factors) بسیاری از بیماریها بالاخص بیماریهای صعب العلاج می دانند.
با این اوصاف چه باید کرد؟ کارشناسان معتقدند با توجه به اثرپذیری بالای افراد درسنین نوجوانی و نیز دشواری و پیچیدگی ترک سیگار در سنین بالاتر و پس ازسالهای متمادی مصرف سیگار، مهم ترین اقدام عاجل، برنامه ریزی جهت کاهش تمایل و ابتلاء افراد به سیگار در سنین جوانی و نوجوانی است. آمارها نیز نشان می دهند که عدم مصرف سیگار در سنین نوجوانی با کاهش احتمال سیگاری شدن فرد در سنین بزرگسالی همراه است و در مقابل تجربه مصرف حتی گاهگاهی سیگار در نوجوانی ارتباط معناداری با سیگاری شدن فرد درسنین بالاتر دارد. متاسفانه نگاه صرفاً سیاه و سفید به مصرف سیگار در این سنین و تقسیم بندی نوجوانان به سیگاری و غیرسیگاری، بسیاری از بررسی های آماری را از دستیابی و ارائه تحلیل آماری صحیح و واقع بینانه ای در این حوزه عقیم نموده است.
دریکی از مدل های تحقیقاتی، نوجوانان مورد مطالعه از حیث مصرف سیگار به صورت زیر گروه بندی شده اند:
۱) غیرسیگاری: هرگز سیگار نکشیده اند حتی یک پک سیگار!
۲) سیگاری آزموده: تجربه مصرف سیگار مداوم یا گاهگاهی کمتر از ۱۰۰ نخ داشته اند!
۳) سیگاری معمولی: بدون درنظر گرفتن مصرف کنونی فرد، بیش از ۱۰۰ نخ سیگار سابقه مصرف داشته اند!
نکته مهم این است که در چنین مدل هایی اولاً، صرفاً به استناد وضعیت مصرف سیگار فرد نوجوان در زمان مطالعه قضاوت نمی شود و ثانیاً، مصرف گاهگاهی و تفننی و حتی اندک سیگار نیز مورد توجه و مداقه قرار می گیرد.
محققان علوم رفتاری و اجتماعی معتقدند برخی از ریسک فاکتورهای مصرف سیگار در نوجوانی عبارتند از:
الف) وجود فرد سیگاری در خانواده (بویژه پدر).
ب) مصرف سیگار توسط دوستان و رفاقت با افراد سیگاری.
پ) سطح اقتصادی و فرهنگی خانواده.
ت) شرایط مدرسه و نوع کیفیت تعلیمات و آموزش های دوران مدرسه با تأکید بر نقش معلم.
ث) شرایط عمومی اجتماعی و فرهنگی جامعه (از جمله مصرف سیگار توسط افراد شاخص، سرشناس، تأثیرگذار و الگو درجامعه).
ج) شرکت در گروه ها و محافل مصرف سیگار.
چ) تنش های خانوادگی و نابسامانی های رفتاری و روانی نوجوان.
ح) زندگی در خانواده های پرخطر و نابسامان (جدایی پدر و مادر، اعتیاد یکی از افراد خانواده، سوءپیشینه رفتاری و قضایی افراد و...).
موارد دیگری را نیز می توان به آنچه در بالا آمد اضافه کرد. عرضه فراوان و دسترسی آسان، سریع و ارزان به سیگار و ضعف، ناکارآمدی و کم نتیجه بودن برنامه های آگاهسازی و آموزش عمومی را نیز نباید فراموش کرد. ضمن اینکه در بسیاری از جوامع و حتی در برخی موارد در کشورمان، ایران، مسئولین و متصدیان امر با انکار اصل موضوع و کم اهمیت جلوه دادن مسئله مصرف سیگار در نوجوانان و دانش آموزان، سعی در پاک کردن صورت مسئله دارند.
بسیاری از نوجوانانی که در مطالعات آماری سابقه مصرف سیگار داشته اند، در توجیه علت این اقدام خود، به مواردی اشاره می نمایند که لازم است در جهت گیری اقداماتی که جهت کنترل مصرف سیگار در نوجوانی طرح ریزی و اجرا می شود، مدنظر باشد. مواردی مانند الگوبرداری، احساس نیاز (کاذب و غیرواقعی)، کسب لذت، رهایی از فشار عصبی و...
نهایتاً، داشتن جامعه ای حقیقتاً سالم و بهداشتی با روند کنونی مصرف سیگار قابل جمع نمی باشد و سیگار فراتر از یک اشکال و عادت رفتاری ناپسند و یک معضل بهداشتی، تمام ابعاد و بخش های مختلف زندگی بشر را تهدید می نماید. کنترل آهنگ رشد مصرف سیگار حداقل اقدامی است که باید مدنظر قرار گیرد و پیشگیری از سیگاری شدن نوجوانان و دانش آموزان از اهم اهدافی است که در این جهت باید مورد توجه باشد. اصل واقعیت هرچند تلخ مصرف سیگار در نوجوانان را نباید انکار نمود! آماری مستند، علمی و واقع بینانه از شیوع مصرف سیگار در دانش آموزان ضروری است، باید عوامل خطر را شناخت و در جهت حذف آنها گام برداشت. تعامل نزدیک و سازنده خانواده ها و مدارس و کادر آموزشی در یک سطح و در سطحی بالاتر، هماهنگی و همراهی سازمان های بهداشتی و سامانه های حوزه سلامت جامعه و مسئولین هدایت و مدیریت تحصیلی نوجوانان و مدیران فرهنگی مرتبط با امور نوجوانان با محققان و متخصصان علوم اجتماعی و اندیشمندان دلسوز بهداشتی، الزامی است.

محمد جعفر طالب پور

منبع : روزنامه کیهان