تأثیر افزایش مالیات بر مصرف سیگار

قاچاق محصولات دخانی ۱۱ درصد میزان خریدوفروش دخانیات در جهان را تشکیل می دهد که سالانه ۶۰۰ میلیارد دلار در این بازار غیرقانونی مبادله می شود. شرکت های دخانیاتی ادعا می کنند که میزان بالای مالیات بر فرآورده های دخانی موجب تشویق قاچاق از مناطق دیگر می گردد. اگر چه شواهد اخیر نشان از نقش کمپانی های دخانیاتی در بسیاری از مبادلات غیرقانونی دخانیات در سرتاسر جهان دارد.
مطالعات زیادی تأثیر قیمت فرآورده های دخانی بر روی مصرف دخانیات را بررسی کرده است. نتایج تمامی تحقیقات به طور واضح نشان می دهد که افزایش قیمت سیگار موجب کاهش قابل توجهی در میزان مصرف می شود. از سویی نگرانی دولت ها از افزایش قاچاق محصولات دخانی موجب کاهش استفاده از افزایش مالیات به عنوان ابزار سیاست کنترل دخانیات شده است.
از سال ۱۹۹۷ دادگاه های متعددی در سرتاسر جهان به منظور بررسی طرح دعاوی در مورد ارتباط مستقیم و غیرمستقیم کمپانی های دخانیاتی با پدیده قاچاق تشکیل شده است. به طور مثال می توان به نقش مدیر اجرایی سابق شرکت BAT در قاچاق سیگار به چین یا ارتباط شرکت RJ Reynods با قاچاق دخانیات به کانادا اشاره کرد.
روشن است که در حال حاضر بسیاری از دولت ها احساس می کنند که صنایع دخانیاتی با موضوع قاچاق این فرآورده به کشورشان ارتباط دارند. در سال های اخیر شکایاتی از کمپانی های دخانیاتی در این مورد در کشورهایی چون کانادا، اکوادور و اتحادیه اروپا در دادگاه ها درحال بررسی است.
براساس تجربیات بسیاری از کشورهای با درآمد بالا و همچنین گزارش بانک جهانی حتی مواجه با حجم بالای قاچاق محصولات دخانی، افزایش مالیات و قیمت فرآورده های دخانی می تواند موجب افزایش ثروت کشورها و کاهش مصرف سیگار شود.
شرکت های دخانیاتی همواره چنین ادعا می نمایند که قاچاق نتیجه افزایش مالیات می باشد و مبارزه با قاچاق باید با کاهش مالیات انجام پذیرد. تجربیات زیر بی اساس بودن فرضیات کمپانی های دخانیاتی را به وضوح نشان می دهد.
در کانادا در دوره سال های ۱۹۷۹ تا ۱۹۹۱ درحالی که قیمت فرآورده های دخانی با افزایش ۱۵۹% مواجه بود، میزان مصرف در میان نوجوانان از ۴۲% به ۱۶% کاهش یافت. در سال ۱۹۹۴ دولت کانادا مالیات بر محصولات دخانی را از بیم افزایش قاچاق محصولات دخانی کاهش داد. این امر باعث کاهش شدید قیمت دخانیات و افزایش مصرف آن در میان نوجوانان از ۱۶% به ۲۰% شد.
از دیدگاه سلامتی این واضح است که این یک خسران بزرگ به شمار می رود. اما خسارت ناشی از آن بدین جا ختم نمی شود. در فوریه ۱۹۹۴ با کاهش مالیات، دولت مرکزی و ایالتی در مجموع یک میلیارد و دویست میلیون دلار از درآمد خود را از دست دادند.
این میزان برای دولت مرکزی حدود ۶۵۶ میلیون دلار بود که بیش از دو برابر کاهش در درآمد پیش بینی شده محسوب می شد.
نمونه دیگر کشور سوئد می باشد. سوئد مشابه سایر کشورهای اسکاندیناوی با قیمت بالای محصولات دخانی و میزان پایین قاچاق این محصولات مواجه است. دو مرحله افزایش موثر مالیات بین دسامبر سال ۱۹۹۶ و آگوست سال ۱۹۹۷ موجب شد قیمت هر پاکت سیگار از ۴ دلار به ۸/۵ دلار افزایش یابد. این افزایش ۴۳ درصدی در طول ۸ ماه موجب شد تا اخباری مبنی بر افزایش قاچاق دخانیات به کشور منتشر شود. در نتیجه پارلمان سوئد در سال ۱۹۹۸ تصمیم گرفت تا مالیات را به میزان قبل از سال ۱۹۹۷ بازگرداند که این رقم نیز همچنان بالاترین میزان در اروپاست.
اگرچه افزایش مالیات در سوئد مورد پسند عده ای قرار نگرفته بود اما در میزان مصرف موثر بود. بررسی ها در سال ۱۹۹۷ نشان داد با افزایش مالیات میزان مصرف دخانیات در میان مردها از ۲۱% در سال ۱۹۹۶ به ۱۷% در سال ۱۹۹۷ کاهش یافته بود و میزان درآمد دولت از اخذ مالیات در سال ۱۹۹۷ به ۹% افزایش یافته بود که بعد از کاهش مجدد مالیات در سال ۱۹۹۸ این میزان کاهش یافت.
هم اکنون سوئد کمترین میزان شیوع مصرف دخانیات در اروپا را دارا است. با این وجود پس از سال ۱۹۹۸ که مالیات محصولات دخانی کاهش یافت، میزان مصرف دوباره رو به افزایش گذاشته است.
تجربه سوئد نشان داده که افزایش مالیات در میزان مصرف موثر است اما به این مطلب نیز اشاره دارد که ممکن است از لحاظ سیاسی منطقی به نظر نرسد که افزایش ناگهانی مالیات در دوره زمانی کوتاه نتایج مورد انتظار ایجاد کند.
توصیه های عملی و راهکارهای موثر در زمینه کاهش قاچاق محصولات دخانی عبارتند از:
۱) افزایش آگاهی عمومی از اثرات زیانبار قاچاق محصولات دخانی.
۲) وضع جرائم بازدارنده و نظارت بر اجرای صحیح آن برای عرضه کنندگان محصولات دخانی قاچاق.
۳) نصب هولوگرام مناسب و درج شماره رهگیری جهت تفکیک نوع قاچاق و قانونی.
۴) محدود نمودن عرضه محصولات دخانی معاف از مالیات، به ویژه در فرودگاه ها و مبادی ورودی کشورها.
افزایش ۱۰ درصدی قیمت محصولات دخانی موجب کاهش ۴ درصدی مصرف در کشورهای پیشرفته و ۸درصدی مصرف در کشورهای در حال توسعه می شود. افزایش ۷۰ درصدی قیمت سیگار می تواند از مرگ ۱۱۴ میلیون نفر در جهان جلوگیری کند. علی رغم ادعای صنایع دخانی با افزایش مالیات محصولات دخانی درآمد کشورها افزایش می یابد. بررسی ها نشان می دهد جهت حصول به نتایج مطلوب میزان مالیات هر یک از محصولات دخانی هر ساله می بایست حدود دوسوم تا چهارپنجم قیمت خرده فروشی هر محصول باشد.
ماده ۱۵ معاهده جهانی کنترل دخانیات با تدوین پروتکلی سعی در بررسی و پیشنهاد راهکارهایی عملی برای کاهش معضل قاچاق دخانیات در جهان کرده است. براساس این معاهده که ایران نیز خود را ملزم به رعایت مفاد آن می داند، تا سال ۲۰۱۲ میزان مالیات دریافتی از محصولات دخانی می بایست حداقل تا ۶۰% قیمت خرده فروشی آن محصول تعیین شود.

علی عبدالهی نیا- جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات

منبع : روزنامه کیهان