عدالت و طرح یارانه‌ها

تقریبا قریب به اتفاق کارشناسان اقتصادی بر لزوم ایجاد تحول اقتصادی جهت حل مشکلات ساختاری اقتصاد کشور متفق‌القول هستند، اما در مورد نحوه (شیوه‌های) اجرای طرح تحول اقتصادی اختلاف نظر وجود دارد که هر روزه در مطبوعات کم و بیش نظرات کارشناسان و دولتمردان منعکس می‌شود. بی‌شک در بین محورهای هفت‌گانه تحول اقتصادی، هدفمند کردن یارانه‌ها سهم بیشتری از مباحث را به خود اختصاص داده است؛ به گونه ای که هر موقع بحث تحول اقتصادی مطرح می‌شود، ناخودآگاه ذهن‌ها به سمت هدفمند کردن یارانه‌ها و پرداخت نقدی یارانه‌ها معطوف می‌گردد. در مورد نحوه پرداخت نقدی یارانه‌ها عده‌ای از کارشناسان معتقد به پرداخت یکسان یارانه هستند و عده‌ای دیگر از کارشناسان و همچنین دولتمردان معتقد به پرداخت پلکانی معکوس یارانه می‌باشند و در راستای این موضوع و بعد از اتمام فاز اول جمع‌آوری اطلاعات اقتصادی خانوار افراد جامعه (افکار عمومی) به دنبال این موضوع هستند که در کدام طبقه‌بندی دهک درآمدی قرار خواهندگرفت؟ و بالاخره سهم آنها از ۹۰ هزار میلیارد تومان یارانه (نقدی) انرژی چقدر خواهد بود؟
طرفداران پرداخت پلکانی معکوس (از جمله دولت) معتقدند که پرداخت میزان بیشتری از یارانه‌ها به دهک‌های درآمدی پایین باعث بالارفتن قدرت خرید و رفاه آنها می‌گردد و در نهایت فاصله طبقاتی در جامعه کم می‌شود.
با نگاهی نقادانه به این موضوع برخی از چالش‌های پیش روی این طرز تفکر(الگو) مورد مداقه قرار خواهد گرفت.
۱) با عنایت به تبعیت کشور از قوانین اسلامی آیا مبنای فقهی لازم در مورد پرداخت نامساوی به افراد جامعه وجود دارد؟ شاید به یاد داشته باشید یکی از مصادیق عدالت حضرت علی(ع) که در کتب درسی به عنوان یک خصلت برجسته عنوان می‌شد، این بود که بیت‌المال را به صورت یکسان بین اشراف و مستمندان تقسیم می‌کردند یا زمانی که عقیل برادر حضرت علی (ع) به جهت عائله‌مندی و فقر شدید تقاضامند سهم بیشتری از بیت‌المال بودند، با واکنش تند آن حضرت مواجه گردید. با عنایت به موارد ذکر شده در ابتدا باید نظر اسلام را از متخصصان امر (مراجع محترم تقلید) جویا شد تا طبق آن تئوری‌های پرداخت نقدی شکل بگیرد.
۲) بالفرض در مبحث تئوریک هیچ خللی بر این نظریه- با فرض شرایط آرمانی همه عوامل (از جمله سیستم اداری و مدیریتی و....)- وارد نباشد، اما در مقام اجرا آیا کشور از نظر سیستم اداری و مدیریتی و... در شرایط آرمانی به سر می‌برد تا بتواند میزان درآمد و دارایی افراد جامعه را شناسایی نماید؟ به اذعان مجریان طرح -کارشناسان نه مدیران- هنگام جمع‌آوری اطلاعات مربوط به خانوارها سطح درآمدی افراد و همچنین دارایی‌های آنها -البته در صورت ابراز- انسان را به یاد قیمت‌های چهل سال قبل می‌انداخت. و از طرفی آیا به جز راستی آزمایی در مورد اظهارات احوال شخصیه و بعضی از اقلام دارایی‌هایی که به صورت رسمی و رایانه‌ای ثبت شده، می‌توان سایر دارایی‌های افراد را که به صورت سند غیر رسمی ثبت شده است، شناسایی و راستی آزمایی کرد؟ وآیا...... و آیاهای دیگر.... در این بین کسانی که به جرم داشتن فضیلت اخلاقی صداقت از همردیفان خود از نظر درآمدی که به علت عدم اظهار صحیح اطلاعات در دهک‌های پایین درآمدی قرار گرفته‌اند، یارانه کمتری دریافت می‌نمایند و در اینجا علاوه بر پاداش به انسان‌های دروغگو، به قول معروف عدالت افقی در پرداخت یارانه رعایت نمی‌شود.
۳) آیا جز این است که تاثیرگذاران بر بازار به ویژه در حوزه انحصار با عنایت به دریافت کمتر یارانه تصمیم خواهند گرفت با افزایش قیمت اجناس کسری دریافتی را به طور غیرمستقیم جبران نمایند که در نهایت دود این گرانی به چشم دهک‌های پایین جامعه خواهد رفت.
۴) آیا معنای پرداخت پلکانی معکوس جز این است که افراد با کار نکردن- با وجود تقدس کار و مذمت تن پروری در فرهنگ اسلامی - در دهک‌های پایین درآمدی قرار می‌گیرند و یارانه بیشتری دریافت می‌کنند؟ آیا این نوع پرداخت جز تبلیغ و تشویق عملی تن پروری در جامعه نمی‌باشد؟ با عنایت به اینکه تجربه پرداخت نقدی یارانه‌ای یک تجربه نو در سطح کشور است و ممکن است بسیاری از ضعف‌ها با اجرایی شدن طرح آشکار شود و از طرفی واقعی نمودن قیمت‌ها جهت حل مشکلات اقتصادی کشور (رانت‌ها، اسراف‌ها و....) اجتناب‌ناپذیر است، لذا پیشنهاد می‌شود جهت آمادگی و مطابقت تدریجی مردم با این رفتار اقتصادی نو و کاهش عوارض آتی، ابتدا به ساکن به عنوان پیش زمینه، یارانه‌ها به صورت یکسان بین خانوارها توزیع شود تا در مرحله بعد، به دور از شتابزدگی ضمن تکمیل بانک اطلاعات ایرانیان با مطالعه دقیق‌تر و با استفاده از نظرات کارشناسی متخصصان از طیف‌های فکری مختلف عوارض احتمالی اجرای طرح اصلی در یک‌ بازه زمانی بیشتر مورد بررسی و مداقه کافی قرار‌گیرد. لازم به ذکر است که این روز‌ها جمله‌ کلیشه‌ای «یک بار برای همیشه» بین کارشناسان و بیشتر در بین دولتمردان باب شده است و به غلط تصور می‌کنند که با اقدامات یکباره و انقلابی می‌توان مشکلات را حل نمود، اما غافل از اینکه اقدامات شتابزده و انقلابی با پشتوانه مطالعاتی ضعیف باعث وارد آمدن شوک شدید اقتصادی و به تبع آن عوارض شدیدتر اقتصادی از جمله تورم، بیکاری و... خواهد شد.

اباذر معین کفیلی

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد