سایه نشریات زرد بر سر برنامه‌سازان‌ رادیویی

مدیرمسوول یکی از هفته‌نامه‌های کشور که معمولا به اخبار جنجالی و عامه‌پسند می‌پردازد، ادعا می‌کرد این نشریه با ۵۰ هزار تیراژ، با متقاضیان زیاد معمولا به چاپ دوم می‌رسد. از روی کنجکاوی چند هفته‌ای مطالب این هفته‌نامه را دقیق و جزء به جزء نگاه کردم و خواندم.
به جرات تنها چند مطلب خبری بکر و دست اول دیدم ولی در کنار همان چند خبر، مطالب متعددی از حواشی و وقایع مرتبط با آن اخبار را با نثر مناسب یافتم؛ مطالبی که خوانندگان به خاطر نوع موضوعاتش با حرص و ولع آن را هر هفته دنبال می‌کنند.
در یک نگاه کلی، واقعیت امر این است که امروز مردم ما زیاد حوصله پیگیری مطالب (برنامه‌های)‌ خیلی جدی و با ادبیات سنگین را ندارند و به دنبال برنامه‌هایی هستند که اطلاعات محدود یا سرگرم‌کننده به آنها بدهند و مسائلی از رسانه ببینند یا بشنوند که دنبال آن هستند و برایشان اهمیت دارد. در این نوشتار که امیدوارم آن را تا پایان به دقت مطالعه کنید درخصوص برنامه‌سازی در رادیو پرداخته‌ام.
پیدایش مطبوعات زرد (عامه‌پسند)‌ در اصل به قرن نوزدهم میلادی و جامعه امریکا بازمی‌گردد. بنجامین دی در سال ۱۸۳۳ با انتشار اولین نشریه «تابلوئیدی» نشان داد که با قیمت پایین و چاپ مطالب مهیج و عامه‌پسند می‌توان به حداکثر تیراژ دست یافت.
پیدایش روزنامه‌نگاری زرد، سوپرمارکتی و به طور کلی تابلوئیدها نشان‌دهنده روشی در روزنامه‌نگاری است تا به نیازهایی که از دل فرهنگ عامه‌پسند بیرون آمده بود، پاسخ بدهد. تاریخچه پیدایش نشریات زرد در ایران از دوره مشروطه دیده می‌شود و تا امروز هم ادامه دارد.
● خصوصیات مطبوعات زرد
مطبوعات زرد در نگاه کلی در مقابل مطبوعات کیفی قرار می‌گیرند. به لحاظ صوری قطع کوچک با عناوین یا تیترهای درشت، عکس‌های فراوان و رنگی بودن آنها و از نظر محتوایی هم پرداختن به حوزه‌های حوادث، جنایت، عشق، ورزش و... با رویکردی هیجانی و زبانی ساده مهم‌ترین خصوصیات این نوع نشریات است؛ در کنار این فاکتورها، تیراژ بالا و قیمت پایین هم به مدد آنها می‌آید تا مشتریان بیشتری جذب کنند. مطبوعات زرد بسیار سرگرم‌کننده‌اند و سواد رسانه‌ای بالایی را طلب نمی‌کنند.
یونس شکرخواه، استاد ارتباطات، نشریات زرد را این گونه تعریف می‌کند؛ اصطلاح مطبوعات زرد یا روزنامه‌نگاری زرد واژه‌ای است که در غرب از آن تحت عنوان Yellow journalism یاد می‌کنند؛ در این شکل روزنامه‌نگاری، اصلی‌ترین هدف جذب مخاطب است و چندان به محتوای آن نمی‌پردازند.
اگر روزنامه‌نگاری زرد را یک ژانر به حساب بیاوریم، بنابر این می‌توان چنین گفت که در پاره‌ای اوقات این ژانر سایه خود را بر سر سایر رسانه‌های دیداری و شنیداری نیز می‌اندازد و جذب مخاطب یا مخاطب‌محوری به اولویت اول در برنامه‌سازی تبدیل می‌شود و سایر عناصر محتوایی به شدت تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد.
● مخالفان و موافقان نشریات زرد
این گونه نشریات و در واقع این شکل تولید خبر و خبررسانی منتقدانی دارد که مهم‌ترین دلیل مخالفت خود را عملکرد نشریات زرد و رساندن آسیب‌های اجتماعی می‌دانند؛ به عقیده آنان، گردانندگان نشریات زرد با آگاهی دقیقی که از افکار عمومی دارند، اهداف و مقاصد خود را در سوار شدن بر امواج افکار عمومی دنبال می‌کنند و به بهانه پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی مخاطبان، جیب خود را پر می‌کنند.
نشریات زرد در مقابل این انتقادها، موافقانی هم دارد که می‌گویند نخستین چیزی که باعث می‌شود موضوعی زرد شود، اهمیت آن است و نشریات زرد اگر پدیده مذمومی است،‌ پس چرا همیشه مخاطب دارد و با استقبال عمومی روبه‌روست، مخاطب سنی این‌گونه نشریات عموما جوانان هستند؛ نگاهی به هفته‌نامه‌های رنگارنگ و پیگیری ماجراهای مختلف جنایی، ورزشی و... نشان می‌دهد تقریبا هم به لحاظ دکه عملکرد خوبی دارند و هم مخاطب را از خود راضی نگه می‌دارند.
به عقیده موافقان این‌گونه کار رسانه‌ای، مردم نیازمند جایی هستند که مطالب و سوژه‌های داغ را بخوانند و دنبال کنند مثلا موضوع دختران فراری و کشف شبکه‌های فروش دختران ایرانی یا فروش خدمت سربازی و حواشی مربوط به آن که بسیار مورد توجه مخاطبان است.
● نشریات زرد، تیغ دولبه‌
ما در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که طبقات مختلفی را دارد؛ افراد کم‌سواد، معمولی و فرهیخته، از این‌رو در کار رسانه نمی‌توانیم هیچ طبقه‌ای را نادیده بگیریم و تقریبا ناممکن است که یک رسانه بتواند پیامی تولید کند که برای همه افراد جامعه قابل فهم باشد و ممکن است موضوعات مشترکی هم وجود داشته باشد، ولی نیاز به ابزارهایی داریم که به زبان‌های مختلف و با شیوه نزدیک به درک مخاطبان پیام را انتقال دهیم.
بنابراین حضور این‌گونه نشریات نمی‌تواند آسیب اجتماعی تلقی شود. بپذیریم که امروز مخاطبان ما بخصوص جوانان مثلا در مباحث ورزشی به دنبال حواشی هستند و جدای از نتایج رویدادها علاقه‌مندند با زندگی و حتی برخی مسائل خصوصی ستارگان تیم ملی یا سینما آشنا شوند. حتی مایلند بدانند در پایان فلان مسابقه فوتبال چرا بین بازیکنان درگیری ایجاد شده است و در نهایت از این‌گونه موضوعات حاشیه‌‌ای که معمولا در متن اخبار و برنامه‌‌ها به آن نمی‌پردازیم.
نشریات زرد هم مثل هر پدیده دیگری چنانچه با برنامه و کار کارشناسی همراه نباشد،‌ نتایج ناگواری خواهد داشت که نمونه‌های آن را بسیار دیده‌ایم و خطرناک‌تر از همه این که در کار این‌گونه نشریات نیت‌های غیرمسوولانه و غیراخلاقی رسانه‌ای هم وجود داشته باشد که نتایج نامطلوبی را برجای خواهد گذاشت.
شکر‌خواه، استاد ارتباطات در زمینه رعایت اخلاق حرفه‌ای در کار نشریات زرد می‌گوید: تفاوت اصلی بین روزنامه‌نگاری زرد در غرب و آنچه در ایران وجود دارد،‌ این است که مطالب نشریات زرد در غرب کاربردی است، یعنی اگر خبرهای مربوط به سرقت در آنها درج می‌شود، راهکارهای سوزاندن شگردهای آن سرقت را هم عرضه می‌کند و راه‌های ایمن‌سازی در برابر حوادث مشابه را هم توصیه می‌کند یا توصیه‌های پلیس را ضمیمه می‌نماید.
● برنامه‌سازی رادیویی به شیوه نشریات زرد
رسانه‌های دولتی در ارائه این‌گونه برنامه‌ها با تعاریفی که برای نشریات زرد ذکر شد، مشکل دارند و عوامل درون‌سازمانی و برون‌سازمانی تاثیرات مهمی در تعدیل و تغییر ساخت محتوا و حتی شکلی این برنامه‌ها دارند؛ ولی با همین فضای موجود هم می‌توان ساخت و ارائه برنامه‌های از این دست را تجربه کرد. در شبکه‌های تخصصی مانند جوان و ورزش که زمینه‌های شکل‌گیری این‌گونه برنامه‌ها مهیاتر است، می‌توان به شکل کامل‌تری برنامه‌سازی کرد.
به عنوان مثال در بخش خبر ورزشی چندی پیش ‌آندری شوچنکو مهاجم سرشناس اکراینی تیم فوتبال میلان صاحب فرزند شد و نخستین گل خود را در سری‌ A ایتالیا به فرزندش تقدیم کرد.
جالب این‌که در هیچ‌یک از بخش‌های خبری ورزشی به‌جز نتیجه بازی به این موضوع پرداخته نشد، غیر از بخش ۲۰:۳۰ شبکه دو که به این نکته اشاره کرد و در ضمن نتیجه بازی را هم گفت. در بعد دیگر پرداختن به موضوعاتی است که جامعه از آن متاثر است. مثلا قتل همسر محمد‌‌خانی فوتبالیست معروف و حواشی فراوان مرتبط با آن و مسائلی از این دست که مخاطبان برای شنیدن آن بی‌تاب هستند! البته همان‌گونه که گفته شد، بیان مشکلات و کاستی‌های جامعه باید به همراه راهکارهای مربوط باشد. بحث دختران فراری، ایدز و ... بسیاری از خطوط قرمز دیگر که چنانچه توام با کار کارشناسی رسانه‌ای باشد، می‌تواند از بروز مشکلات دیگر پیشگیری کند.

مازیار ناظمی

منبع : مدیا نیوز