اینجا لندن است رادیو بی بی سی

بخش جهانی بی بی سی در مجموعه ساختمان هایی در مركز شهر لندن استقرار دارد كه«بوش هاوس» خوانده می شود. «بوش هاوس» از پنج ساختمان هشت طبقه تشكیل شده كه در سال های دهه ۱۹۳۰ میلادی ساخته شده و معماری زیبا و قدیمی ای دارند. بخش فارسی و پشتوی بی بی سی در طبقه ششم ساختمان مركزی «بوش هاوس» قرار دارد و یك نیم طبقه كامل را به خود اختصاص داده است. این بخش به دو زبان فارسی و پشتو برنامه رادیویی پخش می كند و به هر دو زبان سایت اینترنتی دارد. برنامه های فارسی این بخش عبارتند از: برنامه های چشم انداز بامدادی و جام جهان نما برای ایران، برنامه های بامدادی، نیم روزی و شامگاهی به گویش دری برای افغانستان و برنامه مجله آسیای میانه به گویش تاجیكی برای آسیای میانه كه عمدتاً فارسی زبانان تاجیكستان و ازبكستان را دربر می گیرد. برنامه رادیویی به زبان پشتو نیز عمدتاً روی افغانستان متمركز است و برنامه جداگانه ای نیز برای پشتوزبانان پاكستان پخش می شود. در سایت فارسی بی بی سی نیز صفحه جداگانه ای به تاجیكستان و آسیای میانه اختصاص داده شده است كه مطالب آن به خط رسمی تاجیكستان، یعنی سریلیك (روسی) چاپ می شود. بخش فارسی بی بی سی فوق برنامه های تفریحی و موسیقی همچون روز هفتم نیز دارد كه ساعات جداگانه ای به آنها اختصاص داده شده است. بخش فارسی و پشتوی بی بی سی دارای یك مدیر به نام «اندرس ایلوس» است كه از یك سال پیش و پس از بازنشستگی «باقر معین» مدیر پیشین این بخش كار خود را آغاز كرد. این بخش همچنین یك سردبیر كل و سردبیرهای جداگانه ای برای اخبار ایران و آسیای میانه، اخبار افغانستان، سایت اینترنتی و بخش برنامه های بلند دارد. سردبیر اخبار ایران و آسیای میانه برنامه های رادیویی روزانه فارسی برای ایران و آسیای میانه را نظارت می كند اما سردبیر سایت اینترنتی فارسی كلیه صفحات این سایت حتی صفحه افغانستان را نیز نظارت می كند. علاوه بر دو بخش رادیو و سایت اینترنتی در بخش فارسی بی بی سی بخشی نیز به ساخت برنامه های بلند رادیویی (فیچر) اختصاص دارد. بخش فارسی و پشتوی بی بی سی در چهار سال گذشته روبه بزرگی و گسترش نهاده است. دلیل عمده این گسترش نیز رخداد یازدهم سپتامبر و حمله آمریكا و متحدانش، از جمله انگلیس به افغانستان است، در واقع گسترش بخش فارسی بی بی سی با تمركز روی افغانستان شروع شد و نه ایران. تا پیش از حمله به افغانستان در پاییز سال ۱۳۸۰ بخش فارسی بی بی سی به جای یك نیم طبقه كامل تنها از چند اتاق تشكیل شده بود و فعالیت آن منحصر به سه برنامه رادیویی روزانه بود كه مجموعاً یك ساعت و ۴۵ دقیقه زمان پخش آنها بود و در كنار آنها نیز برنامه تفریحی روز هفتم جمعه ها پخش می شد.در این برنامه ها اخبار ایران و افغانستان و آسیای میانه همگی در قالب یك برنامه و به دست گروه واحدی تولید می شد. سایت اینترنتی فارسی بی بی سی نیز در مراحل آغازین فعالیت خود قرار داشت. تحولات افغانستان و ایران در سال های اخیر باعث افزایش چشمگیر ساعات پخش برنامه های رادیویی این بخش و تبدیل سایت آن به یكی از پرخواننده ترین سایت های اینترنتی فارسی با حدود ۳۰ میلیون مراجعه در ماه و فعالیت ۲۴ساعته شده است. سایت فارسی بی بی سی همچنین پرخواننده ترین سایت بی بی سی به زبان های خارجی است و بخش فارسی و پشتو در كنار بخش های عربی، روسی، چینی و اسپانیایی یكی از بزرگترین بخش های زبان های خارجی در بی بی سی است. این بخش علاوه بر كاركنانی كه در دفتر آن در لندن دارد دارای گزارشگران ثابت در افغانستان، تاجیكستان، ازبكستان، پاكستان، روسیه، آمریكا، كانادا، آلمان و مصر است. بخش جهانی بی بی سی علاوه بر برنامه های ۲۴ساعته رادیویی و تلویزیونی به زبان انگلیسی، به ۴۲ زبان دیگر نیز برنامه رادیویی پخش می كند كه فعالیت بخش های مربوط به ده زبان خارجی كه عمدتاً زبان های اروپای شرقی اند با پایان سال ۲۰۰۵ میلادی پایان می یابد. از میان بخش های زبان خارجی بخش عربی تنها بخشی است كه فعالیت ۲۴ساعته دارد و قرار است به زودی دارای شبكه تلویزیونی نیز بشود. همزمان با شصت و پنجمین سالگرد تاسیس بی بی سی فارسی با شهریار رادپور كه با ۲۹ سال سابقه كار در بخش فارسی بی بی سی در میان كاركنان موجود این بخش از همه باسابقه تر است و در سال ۱۳۵۵ (۱۹۷۶ میلادی) به بی بی سی پیوسته گفت وگو كرده ایم. رادپور پیش از همكاری با بی بی سی در تلویزیون ملی ایران شاغل بوده است. عبارات ثابتی كه سال ها است در آغاز و لابه لای برنامه های رادیو فارسی بی بی سی همچون «اینجا لندن است رادیو بی بی سی» یا اعلام زمان پخش برنامه ها و موج دریافت آنها با صدای شهریار رادپور پخش می شود.

•به نظر شما به عنوان باسابقه ترین كارمند بی بی سی هدف كشور انگلستان از تاسیس بخش فارسی بی بی سی چه بوده است؟
بخش فارسی رادیو بی بی سی در سال ۱۳۱۹ خورشیدی (۱۹۴۰ میلادی) چند ماه پس از آغاز برنامه های فارسی رادیو آلمان شروع به كار كرد. در آغاز جنگ دوم جهانی هدف تمام رادیوهای بین المللی به ویژه در اروپا گسترش برنامه های خبری شان به زبان های مختلف و تبلیغات جنگ بود. تا پایان جنگ دوم جهانی در سال ۱۹۴۵ سرویس بین المللی بی بی سی با نام «صدای امپراتوری» برنامه پخش می كرد و زیر نظارت و كنترل وزارت تبلیغات جنگ بود.
برای پی بردن به ماهیت تبلیغاتی برنامه های سال های جنگ جهانی دوم كافی است به بولتن های خبری و تفسیرهای نظامی آن روزها گوش كنیم. نمونه هایی از آن را ما در گزارش های ویژه شصت و پنجمین سالگرد تاسیس بخش فارسی پخش كرده ایم. پخش تفسیرهای انتقادی از حكومت رضاشاه در ایران كه چند ماه پیش از اشغال خاك ایران به دست ارتش های بریتانیا و شوروی آغاز شد در چارچوب همین استراتژی نظامی بریتانیا قرار داشت. به عبارت دیگر متهم كردن حكومت رضاشاه به جانبداری از آلمان نازی با وجود اعلام بی طرفی ایران در جنگ. آرشیو مطالب آن سال ها به خوبی نشان می دهد كه مفسران امور نظامی كه برای بی بی سی مطلب می نوشتند و ترجمه تفسیرهایشان از برنامه ها به زبان های مختلف پخش می شد با ملاحظات دیپلماتیك میانه ای نداشتند.
•این بخش تا چه حد توانسته است به اهدافی كه هنگام تاسیس برای آن تعیین شده است دست یابد؟
برای پاسخ به این سئوال توضیح چند نكته تاریخی ضروری است. قبلاً اشاره كردم كه هدف بی بی سی در زمان جنگ دوم، هم سرویس های داخلی و هم بین المللی تبلیغات جنگ بود. در سال ۱۹۴۵ (۱۳۲۴ خورشیدی) پس از پایان جنگ در اروپا و آسیا دولت جدید كارگری بریتانیا به نخست وزیری «كلمنت اتلی» وزارت تبلیغات را منحل كرد. تغییرات حاصل از آن یكی تغییر نام سرویس بین المللی بی بی سی از «صدای امپراتوری» به «سرویس جهانی بی بی سی» بود و دیگری منشور جدیدی كه برای این نهاد تدوین شد. منشور جدید «سرویس جهانی» را مستقل شناخت و تشكیلات اداری آن نیز با سرویس داخلی یكی شد و تحت نظارت هیات امنای سازمان بی بی سی قرار گرفت. در این منشور مسئولیت سرویس جهانی تهیه و پخش اخبار موثق و بی طرفانه و مطلع كردن مردم دنیا از تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بریتانیا به علاوه آشنا كردن شنوندگان با زبان و فرهنگ و هنر این كشور تعیین شد. موضوع حساس و تا حدی پیچیده تامین بودجه سرویس جهانی بی بی سی به این صورت حل شد كه چون مردم بریتانیا از برنامه های این سرویس بهره مند نمی شوند منظور كردن این هزینه در مالیات حق استفاده از رادیو و تلویزیون بی بی سی كه تمام شهروندان صاحب گیرنده تلویزیون در بریتانیا موظف به پرداخت آنند اقدامی موجه و منصفانه نخواهد بود. در نتیجه، پارلمان بریتانیا كه سازمان بی بی سی تحت قیمومیت آن قرار دارد دولت را موظف به تامین بودجه سرویس جهانی كرد كه هر چند سال یك بار در مذاكرات بین هیات مدیره سرویس جهانی با دولت بریتانیا تعیین می شود. وزارتخانه مسئول تامین این بودجه وزارت امور خارجه بریتانیاست كه همزمان موظف به تامین بودجه شورای فرهنگی بریتانیا نیز هست. این شورا زبان و فرهنگ و هنر بریتانیا را در سراسر دنیا اشاعه می دهد. شاید لازم به یادآوری این نكته باشد كه منشور سرویس جهانی بی بی سی تصریح می كند كه دولت در بریتانیا بدون چشمداشت سیاسی موظف به تامین این بودجه است و استقلال عمل هیات مدیره و هیات تحریریه اخبار و برنامه های سرویس جهانی بی بی سی در این سند تضمین شده است. اما داوری درباره میزان موفقیت بخش فارسی بی بی سی در اجرای مسئولیت هایی كه در قبال شنوندگان خود دارد با خود شنوندگان است.•با توجه به فراز و نشیب روابط دیپلماتیك ایران و انگلستان در سال های اخیر آیا بخش فارسی بی بی سی اهداف و سیاست هایی متفاوت با آنچه در آغاز تاسیس برای آن تعیین شد دنبال نمی كند؟
پاسخ به این سئوال در پرسش قبلی داده شد فقط با این توضیح اضافی كه بخش فارسی بی بی سی مانند دیگر بخش های سرویس جهانی به زبان های مختلف، سیاستی ندارد كه دنبال كند. بخش فارسی مانند هر رسانه خبری دیگری در دنیا اخبار و تحولات روز را دنبال می كند و وقتی از درست بودن خبرها و اطلاعات رسیده مطمئن شد آن را به صورت بولتن خبری یا گفتار رادیویی یا گفت وگو با مقامات ذی ربط و صاحب نظران مطرح و منعكس می كند. البته چون كار ما تهیه برنامه به زبان فارسی است و مخاطب خود را فارسی زبانان دنیا می دانیم، طبیعتاً پوشش تحولات جدی در دنیای فارسی زبان یكی از مسئولیت ها و هدف های ما است ولی این به آن معنی نیست كه ما رویدادها و تحولات مهم بین المللی را نادیده می گیریم. چشم انداز و جام جهان نما، دو مجله خبری روزانه ما برای ایران بهترین نمونه ها برای اثبات این ادعا است. ضمناً شنوندگان ما می دانند كه غیر از اخبار و گزارش های روز، هر هفته بخش فارسی بی بی سی برنامه های متنوعی درباره موضوع های مهم جهانی تهیه و پخش می كند. مانند مسائل زیست محیطی، فرهنگی، هنری و ادبی به علاوه موسیقی و برنامه های سرگرم كننده. نكته مهم دیگر موفقیت سایت اینترنتی بخش فارسی است كه اگرچه یكی از فعالیت های نسبتاً جدید بخش فارسی است اما در همین مدت یكی از پرخواننده ترین سایت های اینترنتی به زبان فارسی در سراسر دنیا شده است.
•رویكرد و نحوه پوشش و تحلیل اخبار ایران در بخش فارسی بی بی سی چگونه تعیین می شود؟
عامل تعیین كننده در پوشش و تحلیل اخبار ایران در بخش فارسی بی بی سی در وهله نخست اخباری است كه از ایران به ما می رسد. از رادیو و تلویزیون داخلی و بین المللی ایران از روزنامه های ایران و از خبرگزاری های مختلف و متنوعی كه در این سال ها در ایران فعال شده اند. به علاوه این كه خوشبختانه سرویس جهانی بی بی سی اكنون چند سال است در ایران خبرنگار مقیم دارد. مجموعه اخبار و اطلاعاتی كه از این منابع به سرویس جهانی بی بی سی در لندن می رسد در اتاق مركزی خبر به مطالب خبری درباره ایران تبدیل می شود كه در فهرست كامپیوتری اخبار سرویس جهانی در دسترس تمام بخش ها و زبان های فعال قرار می گیرد. به عبارت دیگر بولتن خبری بخش فارسی، ترجمه مطالب خبری است كه در اتاق مركزی خبر نوشته می شود اما گزارش ها و گفتارها و مصاحبه ها كه در برنامه های جام جهان نما و چشم انداز بخش فارسی بی بی سی تهیه و پخش می شود نتیجه مشورت و تبادل نظر بین مسئولان هر برنامه است كه هر روز پیش از تقسیم و تعیین مسئولیت های روز بین سردبیر برنامه های خبر، سردبیر روز و تهیه كننده و گزارشگران و مجری هر مجله خبری انجام می گیرد. در این جلسات مهمترین خبرهای بین المللی، منطقه ای و رویدادهای داخل ایران مطرح و ارزیابی می شود تا در چارچوب و محدوده زمانی هر برنامه هریك به فراخور اهمیت خبری پوشش داده شود. شیوه پوشش هر خبر و واقعه نیز با توجه به امكانات تعیین می شود. اگر مصاحبه با مقامات ذی ربط ممكن باشد ارجح خواهد بود در غیر آن صورت گزارش یا گفتاری درباره نوشته و نظر صاحب نظران مستقل نیز در آن گنجانده می شود.
•نحوه نظارت دولت انگلستان بر بخش فارسی بی بی سی چگونه است و تولیدات رادیویی و اینترنتی این بخش چگونه كنترل می شود؟
پاسخ به این سئوال در یك جمله خلاصه می شود. دولت انگلستان (بریتانیا) یا پارلمان این كشور و حتی مدیرعامل سرویس جهانی بی بی سی هیچ دخالتی در تولیدات رادیویی و اینترنتی بخش فارسی بی بی سی ندارند ولی این به آن معنی نیست كه بخش فارسی بی بی سی پاسخگوی برنامه های خود نیست. مسئولیتی كه به دوش رئیس و مدیران تولید بخش فارسی بی بی سی نهاده شده مانند مسئولیت تمام بخش های مختلف سرویس جهانی، اطمینان از موثق و درست بودن اخبار و مطالبی است كه برای تولید یا پخش یا نگارش در سایت اینترنتی انتخاب می كنند. ولی هرگاه فرد یا نهادی بی طرفی یا صحت مطالب ما را رسماً زیر سئوال ببرد، بخش فارسی بی بی سی و نهایتاً روسای سرویس جهانی سازمان بی بی سی پاسخگو خواهند بود. فقط جهت اطلاع شما اضافه كنم كه در ربع قرنی كه از انقلاب سال ۱۳۵۷ ایران گذشته شیوه انتخاب و ماهیت مطالب پخش شده در جریان انقلاب ایران چندبار از سوی افراد و نهادهایی به چالش كشیده شد و حتی اتهام نقض بی طرفی نیز به بخش فارسی وارد آمد. قبلاً نیز یادآور شدم كه منشور سرویس جهانی بی بی سی استقلال عمل آن را تضمین می كند. ضمناً شنیدن انتقاد از حاكم و مخالف آن و اكثریت و اقلیت ثابت می كند كه بی بی سی برای خوشامد یا آزرده خاطر كردن كسی فعالیت نمی كند. در صحنه سیاسی داخلی بریتانیا نیز احزاب مخالف دولت همواره دوست و پشتیبان بی بی سی هستند اما به مجرد پیروزی در انتخابات و سوار شدن بر اریكه قدرت شنیدن انتقاد از سیاست ها و كارنامه شان آزرده خاطرشان می كند. در صحنه بین المللی نیز همیشه همین طور بوده است. تجربه به من نشان داده است كه وقتی از هر دو سوی بحث هدف انتقاد و حمله باشی معلوم می شود كه در ارزیابی بی طرفانه ات موفق بوده ای.
•آیا در تاریخ ۶۵ ساله بخش فارسی بی بی سی هیچگاه پیش آمده است كه عملكرد این بخش و موضع آن در گزارش و تحلیل رویدادهای ایران با سیاست های دولت بریتانیا تعارض پیدا كند؟
بگذارید یك بار دیگر یادآوری كنم كه بخش فارسی بی بی سی هیچ موضع یا سیاستی در قبال تحولات در ایران یا هر كشور دیگری ندارد اما اگر منظور شما از تعارض بین سیاست رسمی دولت بریتانیا در قبال هر سیاست دولت ایران با آنچه به صورت گفتار یا مصاحبه تحلیلی از بخش فارسی بی بی سی پخش می شود برخورد یا مقابله باشد پاسخ به آن منفی است. به این دلیل كه مقامات دولت بریتانیا به خود اجازه نمی دهند در شیوه پوشش یا تحلیل مسائل در برنامه های بخش فارسی یا هر برنامه دیگر دخالت كنند ولی اگر منظور از این پوشش بخش نظری متفاوت با سیاست دولت بریتانیا در قبال هر موضوع مورد اختلاف بین دو دولت بریتانیا و ایران باشد، پاسخ به آن مثبت است و نمونه هایش فراوان. به عنوان مثال نظر و سیاست دولت بریتانیا در قبال برنامه ها و فعالیت های هسته ای دولت ایران بر همه روشن است ولی این خط مشی دولت بریتانیا مانعی در راه بخش فارسی بی بی سی برای پوشش دادن به تمام نظرات درباره برنامه های اتمی ایران به وجود نمی آورد. شنوندگان برنامه هفتگی «صحبت اهل نظر» ما كه میزگردی است برای بحث درباره موضوع های بین المللی بارها شنیده اند كه صاحب نظرانی در حمایت از موضع ایران صحبت كرده اند یا خط مشی ایالات متحده آمریكا و بریتانیا در قبال عراق را به باد انتقاد گرفته اند. این گونه تفاوت نظر در بسیاری از مصاحبه های بخش فارسی با صاحب نظران در جام جهان نما و چشم انداز نیز پیش آمده و بدون تردید در آینده هم پیش خواهد آمد. بارزترین نمونه ای كه شخصاً به یاد دارم در زمان انقلاب ایران پیش آمد. در حالی كه دولت «جیمز كالاهان» در بریتانیا از حكومت محمدرضا پهلوی رسماً پشتیبانی می كرد، بخش فارسی بی بی سی با منتقدان حكومت شاه در داخل و خارج ایران مصاحبه می كرد.
•آیا بخش فارسی بی بی سی قصد ندارد شبكه تلویزیونی راه بیندازد؟
قصد این كار سال ها است كه وجود داشته اما دست اندركاران خوب می دانند كه به راه انداختن برنامه تلویزیونی بین المللی نه ساده است و نه كم هزینه. می دانید كه فناوری پخش تصویر اكنون به دو صورت ممكن است: بی سیم و با سیم. تلویزیون بی سیم یا ماهواره ای انتخاب مناسب تری است اما پرخرج تر و پخش تصویر از شبكه جهانی یا اینترنت ارزان تر ولی با كیفیت نامرغوب تر. شخصاً معتقدم اگر قرار بر به راه انداختن سرویس تلویزیونی برای بخش فارسی بی بی سی باشد بهتر است با تجهیزات كافی و كادر حرفه ای صورت گیرد تا موقتی و نه چندان تماشایی. ولی در پاسخ به سئوال شما می گویم كه بله از اهداف سرویس جهانی بی بی سی است.


مینا اكبری

منبع : روزنامه شرق