رسانه ای ماندگار

پیشرفت های سریع ابزار وسایل ارتباطی، در دهه های اخیر، به راستی جهان ما را، که زمانی سراسر رمز و راز و سرشار از تنوع بود، به طوری که کشف اسرار آن، انگیزه اقدامات تاریخ ساز بسیاری از جهانگردان و ماجراجویان بوده است، امروز به دهکده کوچک جهانی تقلیل داده است، اما دهکده ای که در آن واحدهای تشکیل دهنده، به رغم بهره مندی سریع و لحظه به لحظه از فعالیتهای فرهنگی و علمی و آگاهی از تحولات اقتصادی و سیاسی یکدیگر، بیش از پیش، بر استقلال فرهنگی و هویت خودی پای می فشرند. رادیو از جمله فرزند توانمند عصر فن آوری های ارتباطی است که به یمن توانمندی های خارق العاده و نامحدود خود توانسته است دوشادوش تلویزیون در کوتاه ترین زمان ممکن، پیام های گوناگون را تا دورترین نقاط جهان گسترش دهد. در زمینه تاثیر رادیو در بین سایر ابزارهای رسانه ای، مطلبی تهیه شده که در پی می آید:
براساس روایت تاریخی، شکل اولیه رادیو را فیزیکدان ایتالیایی، به نام مارکنی در سال ۱۹۰۱ اختراع کرد. جنگ جهانی اول عزم جدی برای توسعه استفاده از رادیو و بی سیم برای مقاصد نظامی فراهم آورد، در چنین فضایی، زمینه اختراع رادیو، به عنوان یک رسانه عمومی فراهم شد. رادیو فرآورده ای است نتیجه ۲۵۰۰ سال مشاهده، تجربه و اختراع. در واقع سال ۱۹۲۰ سال تکمیل شدن اجزای این اختراع است، رادیو از رسانه هایی است که در دنیای در حال توسعه نیز خیلی سریع رشد کرد و تبدیل به یک رسانه عمومی و همه گیر شد. یکی از دلایل این رشد روزافزون «انقلاب ترانزیستور» ، ظهور رادیوهای کوچک و قابل حمل و همچنین ارزان بودن رادیوهای ترانزیستوری بود. طی این مدت، رشد استفاده از رادیو در کشورهای در حال توسعه به مراتب بیشتر از کشورهای توسعه یافته بود، اما همچنان فاصله بین این دو گروه از کشورها بسیار زیاد است. در واقع تعداد گیرنده های رادیویی در کشورهای توسعه یافته ۷ برابر کشورهای در حال توسعه است. بیش از ۸۰ سال از عمر رادیو در جهان می گذرد و بیش از ۶۰ سال است که جامعه ایرانی تجربه گوش سپردن به برنامه های رادیوی فارسی را پشت سر گذاشته است.
طی این دوران طولانی رابطه رادیو، جامعه و فرهنگ و از طرفی، تعامل رادیو به عنوان ابزار پیام رسانی و پل ارتباطی مردم و نظامهای سیاسی نوسانات و تلاطم های متنوع و متفاوتی را پشت سر گذاشته است. به لحاظ رابطه رادیو با مخاطبان سه دوره عمده را برای رادیو می توان در نظر گرفت. «عصر طلایی» ، «دوره رقابت» و «عصر خاص گرایی و جهانی شدن» رادیو.
۱- عصر طلایی رادیو: عصر طلایی رادیو به سه دهه اولیه پیدایش این رسانه عمومی برمی گردد که رادیو یکه تاز میدان رسانه ای بود. در واقع دوره «رادیو منهای تلویزیون» است. در آن دوره در کنار مطبوعات، بسیار از قلمروهای عمومی فرهنگی، سیاست و اقتصاد، از طریق رادیو در حوزه عموم حضور پیدا کردند و رادیو به نوعی «محمل فرهنگ عمومی» محسوب می شد.
۲- عصر رقابتی رادیو: عصر رقابتی این رسانه به دهه های ۱۹۵۰ تا ۱۹۸۰ که دوره ظهور، توسعه و تنوع برنامه های تلویزیونی، ظهور ویدیو و انواع بازیها و سرگرمیهاست، بر می گردد. در این دوره اگرچه دسترسی به تلویزیون خصوصا در کشورهای در حال توسعه از میزان عمومیت و گستردگی رادیو برخوردار نبود، ولی به عنوان «جعبه جادویی» ارتباط وسیع و عمیقی را با مخاطبان برقرار و تا حدودی حوزه و عرصه ارتباط رادیو با حوزه عمومی را تنگ کرده بود و یا حداقل می توان گفت در این دوره انحصار رادیو به عنوان یک رسانه شنیداری از بین رفت. در عین حال باید توجه داشت که چهره نداشتن رادیو و تکیه آن بر صدا و سکوت، به لحاظ روحی، ماهیت غیرتحملی قوی تر و حس متمرکزتری را در مخاطب نسبت به پیامهای خود به وجود می آورد که این مقوله را می توان به عنوان «قدرت تک حسی رادیو» مورد توجه قرار داد. این برجستگی در دوره رقابتی رادیو، همچنان ظرفیتهای خاصی را برای رادیو فراهم آورده است.
۳- عصر خاص گرایی و جهانی شدن رادیو: دوره خاص گرایی و جهانی شدن رادیو دوره ای است که رادیو با قبول وجود رقبایی مثل تلویزیون، سینما، مطبوعات و اینترنت، جهت گیری های جدید، متناسب با قابلیتها و جبر فناورانه، برای خود باز تعریف می کند و از طرفی مخاطبان خاص خود را در همه جهان مورد خطاب قرار می دهد. ظهور «رادیو دیجیتال» در سال ۱۹۹۲ بر روی ماهواره، فصل نوینی از کار کیفی رادیو جهانی را فراهم آورد و در واقع در این دوره رادیوی جهانی شکل جدی تری به خود گرفت و حوزه کاری رادیو از مرز جغرافیایی تعریف شده کهن به جغرافیای مخاطبان همزبان خود در سراسر جهان توسعه پیدا کرد.
حضور امواج رادیو در فضای مجازی (اینترنت) گشایش دیگر در این رسانه عمومی محسوب می شود که رادیو را از «رسانه هنگام رانندگی» به «رسانه هنگام کار و تحقیق» در دوره جهانی شدن نیز تبدیل کرده و این تحول عرصه بسیار گسترده ای به مخاطبان رادیو خواهد بخشید و رسانه ای را که در عصر جهانی شدن می رفت تا کاملا حاشیه نشین شود، مجددا تبدیل به یکی از ارکان رسانه ای کرد.
●قابلیت های رادیو
رادیو رسانه ای گفتاری (شنیداری) است که مهم ترین عنصر ارتباطی آن صوت، بیان و کلام است و زبان مکتوب یا تصویری در این گونه رسانه جایی ندارد. رادیو رسانه ای است مستقل با تواناییها و ویژگیهای منحصر به فرد اگرچه رسانه های مدرن دارای جاذبه ها، جلوه ها و توانایی های بی چون و چرایی هستند اما رادیو همچنان توانایی هایی دارد که به آن قدرت می بخشد. واقعیت این است که ظهور هر رسانه تازه زمینه را برای از رواج افتادن رسانه قدیمی تر فراهم می سازد .رادیو رسانه ای است که می تواند خبر ها را لحظه وقوع در اختیار مخاطب بگذارد که سایر رسانه ها برای تامین سرعت، نیاز به هزینه و تجهیزات بیشتری دارند. در واقع سرعت انتشار این رسانه ناشی از نداشتن محدودیت زمانی و مکانی و پیشرفت فرستنده ها و استفاده از ماهواره است که این وسیله ارتباطی را به وسیله ای بدون مرز تبدیل کرده است. این خصلت بین ا لمللی بودن رادیو _ یعنی اینکه به راحتی می تواند از مرزهای کشورها به داخل نفوذ کند می تواند آن را به وسیله ای برای نزدیکی ملتها به یکدیگر و تفاهم بیشتر آنها تبدیل کند.
۲- بهره گیری آسان: عدم تضاد استفاده از این وسیله ارتباطی با فعالیت های دیگر انسانی از مهم ترین امتیاز آن به شمار می رود. رادیو، مخاطب را درگیر خود نمی کند، اما بیننده تلویزیون، خواننده مطبوعات، کاربر رایانه، نیاز به توجه و دقت خاصی دارند.
۳- دسترسی: گیرنده های رادیو دارای قابلیت تحرک، حمل و نقل فراوان می باشد که در همه جا می توان به رادیو دسترسی یافت یا آن را به همراه داشت به خصوص از دهه ۱۹۶۰ به بعد و با ظهور رادیوهای ترانزیستوری، حمل و نقل این وسیله را آسان کرده است. همچنین کوچک شدن گیرنده های رادیویی که با پیشرفت دستگاه های ترانزیستوری توسعه بیشتری یافته است در افزایش این قابلیت نقش مهمی دارد. در مقابل تلویزیون، ماهواره، رایانه چنین قابلیتی را ندارند.
۴- ارزانی: رادیو رسانه ای است ارزان که ارزانی بهای گیرنده رادیو، امکان خرید و مصرف بیشتر آن را فراهم کرده است.
۵- صدا: صدا در رادیو در غیبت تصویر، طبیعی تر و صمیمی تر جلوه می کند. زبان رسانه شنیداری طبیعتا جدی تر از زبان رسانه دیداری است، از این رو استفاده از ساخت های زبان محاوره و اجتناب از لفظ قلم بسیار موثر است. به همین دلیل، در لحن و چرخش آوا، رمزی هست که آن را باورپذیرتر می کند.
در کنار قابلیت های این رسانه، محدودیتهایی نیز وجود دارد که در این جا به چند مورد اشاره می کنیم:
۱- فراربودن پیام های رادیویی که از سرعت پخش و عدم ثبات آن ناشی می شود.
۲- امکان تحریف و دگرگون شدن پیام های رادیویی که به سبب شنیدنی بودن و فراربودن آنهاست.
۳- ایجاد ارتباط دشوار، به خاطر فراربودن کلام که نیاز به صورت گیرا دارد که بتواند شنونده را مجذوب کند و مطمئن باشد که شنونده به برنامه ها توجه دارد.
می توان با اتکا بر این خصلت های معتبر، رسانه رادیو را با واقع بینی، بازسازی و تقویت کرد و همچنین می توان این ویژگی ها را لحاظ کرد و مخاطبان را دوباره به پای رادیوها کشاند.
منابع مقاله در دفتر روزنامه موجود است.
لیلا گودرزی

منبع : روزنامه همشهری