امواجی که بی اجازه به خانه می آیند

فرقی نمی کند در جنگل های شمالی باشیم یا کویرهای مرکز کشور. این روزها امواجی ناپیدا به هر کجا که برویم از اطرافمان می گذرند؛ امواجی که هزاران بسته اطلاعاتی کوچک و بزرگ را جابه جا می کنند و برای دست پیدا کردن به این اطلاعات کافی است ابزار لازم برای باز کردن بسته ها را در اختیار داشته باشیم. امواج ماهواره ای، رادیویی و مخابراتی کاری به این ندارند که مرز ما با فلان کشور همسایه از کجا آغاز می شود، آنها راه خودشان را می روند و در سراسر کشور پخش می شوند.
دعوا بر سر این امواجی که بدون اجازه صاحب خانه به منازل وارد می شوند از سال ها پیش وجود داشت و هیچ وقت حضور آنها پذیرفته نشد. ۷۰ سال پیش هم همین دعواها بر سر پذیرفتن یا نپذیرفتن آنها سر جای خود باقی بود. حتی رضاشاه که تمام تلاش خود را برای وارد کردن مظاهر فرهنگ و تمدن غرب به ایران به کار بسته بود، نمی توانست بپذیرد که هر فردی که دلش می خواهد با خرید یک دستگاه رادیو به برنامه هایی گوش دهد که از طرف منابع تاییدنشده پخش می شدند.
سندی که پروانه استفاده از یک گیرنده رادیو در سال ۱۳۱۹ است به خوبی نشان می دهد چه اندازه سختگیری برای استفاده از این دستگاه وجود داشت؛ صاحب دستگاه گیرنده حتی در صورتی که رادیو او غیرقابل استفاده و از «حیز انتفاع» ساقط می شد، می بایست به شهربانی مراجعه کند و دستگاه غیرقابل استفاده را به آنها تحویل دهد.
بند سوم پروانه نیز به این موضوع اختصاص داشت که «دارندگان رادیو در مواقع تغییر محل از شهرستانی به شهرستان دیگر باید به شهربانی اطلاع دهند که پروانه آنها در شهربانی مربوطه به ثبت برسد». مدت زیادی از این قوانین سفت و سخت نگذشت که رادیو به دستگاهی تبدیل شد که می توانست در اختیار هرکسی قرار گیرد.
اگر مجله های سال های ابتدایی دهه ۱۳۳۰ را ورق بزنید در آنها آگهی های تبلیغاتی بسیاری را خواهید دید که برای فروش جدیدترین رادیوها درج شدند. در واقع کمتر از ۱۵ سال طول کشید تا این تغییرات پیش بیاید. هرچند سنت ایجاد پارازیت روی امواج رادیویی تا به امروزه ادامه پیدا کرده است اما اگر همین الان در یکی از شهرها یا جزیره های جنوب ایران سوار تاکسی شوید، صدای گوینده های رادیو زیادی را خواهید شنید.
۱۳ سال از تصویب قانون ممنوعیت استفاده از تجهیزات ماهواره ای در ایران می گذرد. اما این امواج تصویری مهارنشدنی سال های پیش از آن هم وجود داشتند. پیش از باب شدن استفاده از ماهواره در ایران، ساکنان مناطق نزدیک به مرزهای کشور بدون هیچ محدودیتی با تلویزیون خود به تماشای تصاویری می نشستند که هرچند هیچ قانونی علیه آنها وجود نداشت اما مطمئناً آن چیزی نبودند که بتوان آنها را قلمداد کرد.
البته لازم نبود حتماً ساکن شهری مرزی مانند آستارا باشید تا از شبکه های تلویزیونی کشورهای همسایه استفاده کنید. در آن زمان ساکنان بیشتر شهرهای شمالی از مشتریان ثابت شبکه های تلویزیونی شوروی بودند که پس از استقلال کشورهای آسیای میانه تعداد این شبکه ها هم زیادتر شد.
ساکنان شهرهای جنوبی و غربی کشور هم برنامه های مورد علاقه خود را در میان شبکه های ترکی یا عربی جست وجو می کردند. با این حال هیچ کس غصه آن امواج را نمی خورد چون نه قدرت امواج ماهواره ای را داشتند که تا پایتخت کشور نفوذ کنند و نه برنامه هایی به گوناگونی شبکه های ماهواره ای.
در طول این سال ها بحث ها و طرح های بسیاری دراین باره مطرح شد اما تنها اقدام عملی، همان برخوردی بود که نیروی انتظامی در پیش گرفته بود و بر اساس قانون، ملزم به اجرای آن بود. در کنار دوره های گاه و بیگاه مبارزه با استفاده از ماهواره، روند ثابتی هم وجود داشت که به مصرف کنندگان این تجهیزات مربوط می شد.
در این سال ها تعداد افرادی که تجهیزات ماهواره ای در خانه خود دارند به شکل ثابتی رشد کرد. به طوری که هم اکنون بر اساس آمارهای نیروی انتظامی، تعداد این تجهیزات در سراسر کشور به ۱۵ میلیون دستگاه می رسد و حدود ۵۰ درصد خانواده ها با سطوح تحصیلات مختلف از ماهواره استفاده می کنند. این درحالی است که به گفته مقامات نیروی انتظامی از زمان تصویب قانون سال ۷۳ تا سال گذشته، ۴۵ هزار دیش از سازندگان کشف شده است.
از سال گذشته شیوه ای تازه برای جمع آوری دیش های ماهواره در پیش گرفته شد که بر اساس آن نیروی انتظامی بدون ورود به منازل مسکونی برای توقیف ریسیورها، فقط به محل نصب دیش ها که معمولاً در پشت بام ها است مراجعه می کند و دیش و LMB را جمع آوری می کند. نکته جالب درباره این اقدام تازه این است که سردار طلایی درباره دلایل به کارگیری شیوه تازه گفت؛ «پلیس بر حسب ضرورت و با توجه به فراوانی ماهواره که قبح آن در جامعه شکسته شده، وارد عمل شده است.»
همین گفته سردار طلایی نشان می دهد برخورد جامعه با موضوعی که تا پیش از این از سوی خود مردم با اما و اگر همراه بود، حالا تغییر یافته است. جامعه ایران پیش از این هم شاهد ممنوعیت هایی از این دست بود که پس از گذشت مدتی، آن ممنوعیت ها تغییر کردند. در دوره ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی، دستگاه های ویدئو مشمول ممنوعیت شده بودند که به نظر می رسد موضوع آن حالا دیگر کاملاً مختومه شده است و دیگر کسی به آن فکر نمی کند. شاید اگر آن ممنوعیت قرار بود ادامه پیدا کند، دستگاه های CD و DVD پلیر هم می بایست شامل آن شوند.
غلامحسین الهام پیش از این درباره شیوه تازه نیروی انتظامی درباره جمع آوری تجهیزات ماهواره، عنوان کرده بود؛ «ما فکر می کنیم که اجرای برخی مقررات به صرف قانونی بودن، نمی تواند ملاک تصمیم نهایی باشد و نیاز به برنامه ریزی و ایجاد ساختار مطلوب و شبکه اجرایی مناسب دارد و باید تمهیداتی برای حسن اجرای قانون اندیشیده شود... دولت اعتقاد دارد که در برنامه ریزی فرهنگی، کار باید دقیق پیش برود و با حساسیت بیشتر و عمیق تری به موضوعات فرهنگی پرداخته شود.»
با این حال این اتفاق فرهنگی که از آن صحبت می شود رخ نداد و مواجهه با ماهواره به همان برخورد فیزیکی محدود ماند. سعید ابوطالب نماینده مردم تهران و عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی که از مخالفان این شیوه برخورد برای جمع آوری ماهواره ها است، می گوید؛ «ما با ورود نیروی انتظامی به منازل شهروندان برای جمع آوری تجهیزات ماهواره ای مخالف هستیم و معتقدیم این شیوه پلیسی، هزینه های اجتماعی بالایی در پی خواهد داشت.»
ابوطالب که پیش از این طرحی را برای قانونمند کردن و ساماندهی استفاده از ماهواره تنظیم کرده و آن را به امضای ۱۵۰ نفر از نمایندگان مجلس رسانده بود، دلیل استقبال مردم از شبکه های ماهواره ای را عدم اجرای تعهدات وزارت ارشاد و صدا و سیما می داند؛ «اگر وزارت ارشاد و صدا و سیما برنامه های مفید ماهواره را به صورت قانونی در اختیار مردم قرار می دادند، قطعاً مردم استقبال می کردند و ما امروز شاهد وجود ۱۵ میلیون تجهیزات ماهواره ای به صورت غیرقانونی نبودیم.»
در هر حال طرحی که ابوطالب تدوین کرده بود، هنوز به سرانجامی نرسیده است و گویا پشت بام خانه ها و مجتمع های مسکونی همچنان باید به این شرایط خو بگیرند که بساط دیش های ماهواره هرازگاهی جمع شوند و بعد از مدتی، دوباره به سر جای اول خود بازگردند. شاید چند سال دیگر با پیشرفت تکنولوژی های ارتباطی، ابزار جدیدی به بازار بیاید که ماهواره ها را هم به همان سرنوشت رادیو یا ویدئو دچار کند.

کارن ورزی

منبع : روزنامه شرق