سهم ناچیز ایران از گردش مالی بازار نرم افزار در جهان

رئیس اتحادیه صادرکنندگان نرم افزار، یک ماه پیش درحالی باشعف از صادرات ۱۱میلیون دلاری نرم افزار ایران در سال ۸۲ سخن می گفت که کمی آن طرف تر، هند درنیم سال نخست سال میلادی توانسته بود ۶میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار یعنی ۶۰۰برابر ایران، سخت افزار و نرم افزار به دنیا بویژه آمریکا و انگلستان صادرکند
نشستن یک وجب خاک روی کامپیوتر سازمان های مختلف دولتی منتقدان طرح تکفا را مطمئن کرد، با تزریق سرمایه و بودجه یک درصدی وزارتخانه های دولتی و خرید تجهیزات، نمی توان فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) را مانند پول به نهادها تزریق و درآنها نهادینه کرد.
خاک روی رایانه نهادهای دولتی، مقدمه ای شد برای توجه و برنامه ریزی بیشتر روی مسائل کاربردی، نظری و همچنین نرم افزار.
خرید رایانه و پهنای باند، راه اندازی سایت اینترنتی و... با بودجه تکفا و یک درصد بودجه وزارتخانه های دولتی، گام اولیه محکمی برای این هدف بود، اما این بودجه ناکافی است.
حلقه مفقوده کاربرد دستگاههای رایانه را در وزارتخانه های دولتی، نرم افزارهایی تکمیل می کرد که بتواند این خدمات را که یک عمر با دست انجام می شد، روی «مانیتور» رایانه ها بنشاند.
به همین دلیل، نصرالله جهانگرد نماینده ویژه رئیس جمهوری در طرح تکفا و دبیر شورای عالی اطلاع رسانی درطول ۶ماه گذشته، ازهرفرصتی بهره گرفت تا در سخنرانی ها تأکیدکند، تولید نرم افزار می تواند یکی ازاهداف اولیه و راه نجات بازار فناوری اطلاعات ایران باشد.
به خاطرهمین تأکید جهانگرد بود که اوایل تابستان امسال، آیین نامه نظام صنفی رایانه ای و ثبت نرم افزار کشور پس از چهارسال گوشه نشینی، در هیأت دولت مطرح و تصویب شد که تمام نرم افزارهای ایران تحت حمایت «کپی رایت» قرارگرفته و زمینه تکثیر غیرمجاز آنها برچیده شود.
دبیر شورای عالی اطلاع رسانی در مصاحبه ای اعلام کرده بود، مجموعه های دولتی مهمترین مکان هایی هستند که نسبت به کپی غیرمجاز نرم افزار اقدام می کنند. اما براساس قانون جدید، کپی غیرمجاز نرم افزار علاوه بر جبران خسارت مادی مالک، حبس از ۹۱روز تا ۶ماه را نیز به دنبال خواهدداشت.
● نرم افزار کسب و کارماست
به دلیل نیاز کم بازار نرم افزار به سرمایه گذاری کلان، دست کم کارگاههای تولید عظیم و تنها تکیه بر نیروی انسانی متخصص، بازار نرم افزار دربرخی کشورهای درحال توسعه مانند هند، به یکی از عمده راههای کسب درآمد ملی از راه صادرات تبدیل شده است.
پیش بینی می شود تا سال ۲۰۰۵ ، ۵۴‎/۴ درصد درآمد شرکت های نرم افزاری از بازارهای خارجی باشد.
بازار آسیا و اقیانوسیه در ۲سال گذشته با ۶میلیارددلار سود جزو بازارهای روبه توسعه بوده و پیش بینی می شود امسال، بیش از ۱۶میلیارد دلار سود نصیب این منطقه شود.
اما درایران، به گفته «خسرو سلجوقی» معاون فنی شورای عالی اطلاع رسانی، هنوز باور نکرده ایم که نرم افزار، نوعی کسب و کار است. تا می گوییم نرم افزار، به یاد حسابداری می افتیم و به هرشرکتی که مراجعه می کنیم، نرم افزار حسابداری تولیدمی کند.
محمدرضا طلایی رئیس اتحادیه صادرکنندگان نرم افزار، یک ماه پیش درحالی باشعف از صادرات ۱۱میلیون دلاری نرم افزار ایران در سال ۸۲ سخن می گفت که کمی آن طرف تر، هند درنیم سال نخست سال میلادی توانسته بود ۶میلیارد و ۵۰۰میلیون دلار یعنی ۶۰۰برابر ایران، سخت افزار و نرم افزار به دنیا بویژه آمریکا و انگلستان صادرکند.
برنامه ریزان فناوری اطلاعات این کشور به گونه ای برنامه ریزی کرده اند که با رشد ۳۵درصدی، میزان صادرات هند تا سال ۲۰۰۸ به ۸۰ میلیارددلار افزایش یابد.
نیروی متخصص فناوری اطلاعات مسلط به زبان انگلیسی و دستمزد پایین نیروهای متخصص IT، بازار این کشور را مستعد تولید انبوه نرم افزار کرده است.
دستمزد ماهانه کارشناسان صنعت نرم افزار ایران در همه حوزه ها از مدیریتی تا کارشناسی ساده به طور متوسط در سال ،۸۲ ۵۲۰ هزار تومان در ماه محاسبه شده که برای مدیران این رقم متوسط ۷۰۱ هزار تومان در ماه است.
در هند این حقوق متوسط ۴۱۶ تا ۱۰۰۰ دلار در ماه است اما از آن سو سالانه ۷۵ هزار کارشناس مسلط به زبان انگلیسی در هند فارغ التحصیل می شوند که چنین نیروی عظیمی در کشورما وجود ندارد.
در کنار همه این مسائل طلایی امیدوار است با رفع نقایص قانونی و حمایت های دولتی صادرات نرم افزار کشور ما در سال جاری به سه برابر رقم فعلی برسد. رقمی که به گفته برخی منتقدان غیرواقعی و تنها با هدف جذب سه درصد جوایز حمایتی دولت از صادرکنندگان اعلام شده است.
اما «پرویز ناصری طاهری» رئیس کنسرسیوم«ثنادای» متشکل ازچند شرکت بزرگ و کوچک، چنین نظری ندارد.
ناصری طاهری میزان واقعی صادرات نرم افزار ایران را بیش از حجم اعلام شده عنوان می کند. می گوید: «رقم اعلام شده توسط اتحادیه صادرکنندگان تنها براساس موارد ثبت شده درمرکز توسعه صادرات است ودر کنار آن بسیاری از نرم افزارهای صادرشده قراردادها در این مرکز به ثبت نرسیده است».
وی توضیح می دهد که تنها یکی از شرکتهای عضو کنسرسیوم ، در سال گذشته ۲ میلیون دلار نرم افزار سیستم نساجی صادر کرده وصادر کننده نمونه حوزه نرم افزار شده است. از مجموعه صادرات این شرکت تنها ۸۰۰ هزار دلار آن در مرکز توسعه صادرات به ثبت رسیده و این موضوع در موارد مشابه دیگر مصداق دارد.
پیش بینی رئیس کنسرسیوم ثنادای این است که رقم واقعی صادرات نرم افزار ایران در سال گذشته ۲۰ تا ۳۰ میلیون دلار می باشد اما باز هم این میزان در مقایسه با توان داخلی ناچیز است.
سهیل مظلوم رئیس انجمن شرکتهای انفورماتیک نیز می گوید: صادرات نرم افزار مانندفرش و کفش آشکار نیست. نرم افزار را می توان با استفاده از اینترنت و رایانه بدون عبور ازمرزهای تجاری، از طریق فیبر یا ماهواره به خارج فرستاد.
اما مشکلات حوزه نرم افزار کشور فقط ضعف صادرات نیست.
● اول به خودمان برسیم
از مجموع بازار ۱۵۰۰ میلیارد تومانی فناوری اطلاعات ایران، شامل سخت افزار، اینترنت، مشاوره و... تخمین زده می شود سهم بازار نرم افزار امسال، ۳۵۲ میلیارد و ۷۵۰ میلیون تومان باشد. درمقایسه با بازار ۱‎/۷۵ تریلیون دلاری فناوری اطلاعات در سال ۲۰۰۵ این رقم چیزی در حدود صفر درصد محاسبه می شود.
این رقم درسال ۸۲ به ترتیب ۱۲۰۰ میلیارد تومان در کل بازار و ۲۴۰ میلیارد تومان در بخش بازار نرم افزار محاسبه شده است.
به گزارش ثنادای، این یعنی رشدمتوسط ۴۱ درصدی بازار فناوری اطلاعات ایران در چند سال گذشته . اما با این وجود ، حتی درداخل کشور از لحاظ تأمین نیازهای نرم افزاری با مشکل مواجه هستیم.
به طوری که در آستانه ورود به چرخه تجارت الکترونیک وبانکداری اتوماتیک، در این حوزه نرم افزارهای لازم برای اجرای پروژه ها وجود ندارد.
بازار نرم افزار تجارت الکترونیک از ۱۶۷ میلیون دلار در سال ۱۹۹۷ به ۲۸۰۰ میلیون دلار درسال ۲۰۰۲ رسیده است.
در ایران، مجموع ۲۰ شرکت برتر تولید و پشتیبانی نرم افزارهای سفارشی مشتری، ۸۹۳ نرم افزار اداری، مالی و صنعتی تولید کرده اند و محصولات آنها در حوزه بانکداری تنها ۱۸۱ مورد بوده است . در بخش آموزش این شرکتها تنها ۱۰ سفارش داشته اند و در حوزه امنیتی و نظامی ، فرهنگی و مذهبی ، طراحی ومهندسی، خدمات نشر ، گردشگری و تبلیغاتی محصولات ارائه شده تقریباً صفر بوده است.
در بخش ارائه و پشتیبانی بسته های نرم افزاری و CD اطلاعاتی تولید داخل نیز باز بیشترین حوزه فعالیت اداری، مالی و صنعتی بوده و در بانکداری فقط ۲۳ مورد به ثبت رسیده است.
مظلوم با اشاره به هزینه حدود ۵۰درصد بودجه تکفا در بخش نرم افزار می گوید: «هرچه دراین حوزه هزینه شود باز کم است . اول باید خلأهای داخلی را پرکنیم بعد به فکر صادرات باشیم».
ناصری طاهری هم اعتقاد دارد : «هدف اولیه معدود شرکتهای تولیدکننده نرم افزار بازار داخلی کشور است چون دراین زمینه کمبود وجود دارد».
در حال حاضر ، عمده محصولات نرم افزاری داخلی در حوزه حسابداری و بانکهای اطلاعاتی و کمترین در زمینه آموزشی، مذهبی و اداری است.
سلجوقی اعتقاد دارد، کیفیت محصولات نرم افزاری ایران برای رقابت در بازار جهانی پایین است وشرکتها بطور عمیق به این موضوع نپرداخته اند. وگرنه معدود شرکتهایی که سرمایه گذاری کرده اند، توانسته اند رقیب بزرگی برای همپایان خود در آمریکا و اروپا باشند. جهانگرد هم تأکید می کند ، به دلیل وسعت بازار دولتی، شرکتهای بزرگ و عمده ای در کشور وجود ندارد. برای ورود به بازار جهانی هم چاره ای نداریم جز رعایت استانداردهای رایج.به همین دلیل با وجود تأکید بر داخل، بازارهای آن سو را نمی توان نادیده گرفت.
● نمایش چه محصولی ؟
«محمدثروتی » معاون مرکز صنایع نوین از شرکتهایی نام می برد که در حوزه طراحی پارچه و نساجی وحسابداری به اروپا و آمریکا صادرات خوبی دارند.
به گفته او، شرکتهای دیگری نیز وجود دارند که از کیفیت بالای محصولات خود و توان رقابت آنها در بازارهای جهانی بی اطلاع هستند. به همین دلیل مطالعات تحقیقی برای شناخت بازار محصولات درکشورهای مختلف و قابلیت های داخلی انجام شده والبته در کنار آن تلاش هایی برای معرفی شرکتهای داخلی در نمایشگاههای خارجی صورت گرفته است.
سلجوقی معاون فنی شورای عالی اطلاع رسانی دراین باره می گوید: برنامه ریزی شده که با هماهنگی مرکز گسترش صنایع نوین وزارت صنایع، بخش شرکتهای انفورماتیک و ثنارای ، شرکتهای تولید کننده نرم افزار هرسال نمایشگاههای بازار هدف مانند Cebit آلمان و Gitex دبی شرکت کنند تا بتوانند محصولات خود را در مقایسه با محصولات دیگر کشورها بسنجند. البته به گفته سلجوقی در مراحل نخست حضورشرکتها در نمایشگاههای خارجی بود که متوجه شدیم چه اندازه از بازار و استانداردهای جهانی عقب هستیم.
اما برنامه معرفی نرم افزارهای تولید ایران در نمایشگاههای خارجی همچنان ادامه دارد، همانگونه که ثروتی از حضور فعال برخی شرکتها در «جی تکس» امسال خبر می دهد. گرچه در میان این همه برنامه ریزی منسجم و غیرمنسجم، جایگاه وزارت فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان مدعی تنهامتولی IT کشور مشخص نیست اما نهادهای مختلف هرکدام بطور پراکنده اهداف خود را دنبال می کنند که حضور و معرفی شرکتهای تولید کننده داخل در نمایشگاه خارجی یکی از معدود سیاستهای مشترک آنهاست . (وزارت ICT تا به حال برنامه مشخص و هدفی را برای توسعه بازار فناوری اطلاعات در بخش نرم افزار اعلام نکرده است).
مرکز گسترش صنایع نوین وزارت صنایع که یکی از نهادهای تصمیم ساز دراین حوزه است ، برنامه های دیگری را نیز در دست اجرا دارد که معرفی شرکتهای موفق به بورس از جمله آنهاست تا شاید در آینده ای نزدیک ، گرد و خاک رایانه های کشور و بازار نرم افزار گرفته شود و ایران جزو کشورهای مطرح تولید نرم افزار جهان یا دست کم خاورمیانه قرار گیرد. سهمی که برای بازار فناوری اطلاعات ایران چندان دور از دسترس نیست.

منبع : مرکز توسعه و تبادل دانش فناوری اطلاعات