هدفمندسازی یارانه ها از نگاهی دیگر اهداف و پیامدها

طرح تحول اقتصادی که این روزها با موضوع هدفمندسازی یارانه ها، به گفتگوی روز در محافل اقتصادی تبدیل شده، صرف نظر از این که درصورت اجرای درست می تواند در باز توزیع درآمد ملی و رسیدن به تعادل ازدست رفته، نقش مهمی در اقتصاد کشور بخصوص در دوره پس از انقلاب اسلامی ایفا کند، از زوایای دیگری نیز قابل بررسی است، چراکه اثرات و پیامدهای اجرای این طرح، اگرچه در اجرا، نیاز به ابزار اقتصادی دارد. اما اثرات آن تنها به محدوده اقتصادی منحصر نبوده و بلاشک اثرات خود را در سایر زمینه ها به جای خواهد گذاشت. ازجمله این اثرات، در زمینه اجتماعی، جابجائی مکانی جمعیت و یا به تعبیری روند معکوس مهاجرت می باشد.
تحولات جمعیتی در دوران اخیر نشان می دهد که علت اصلی و عمده علل مهاجرت های ساکنان مناطق روستایی به شهرها که پیامدهای ناخواسته ای مانند تخلیه روستاها و حاشیه نشینی در شهرها را به دنبال داشته است، موضوع اشتغال و جستجوی کار پردرآمدتری در مقایسه با مشاغل کشاورزی می باشد و همین مسئله باعث شده که نسبت جمعیتی شهر و روستا را دقیقاً معکوس نماید.
به طوری که نسبت دوسومی جمعیت روستایی درحدود ۵دهه قبل را به نسبت یک سومی جمعیت روستایی در حال حاضر تبدیل کند. از نتایج این پدیده، تمرکز بیش از اندازه جمعیت در کلان شهرها به خصوص تهران و تبعات عدیده دیگری مانند: آلودگی هوا، ترافیک، مشکل مسکن، حاشیه نشینی و بی هویتی شهری، در حال حاضر برای همگان ملموس بوده و در مقابل تخلیه بسیاری از مناطق پراستعداد و بالقوه مولد کشور را به دنبال داشته است.
البته ناگفته نماند این موضوع به نوبه خود معلول علت دیگری است که ریشه آن به توزیع نامتعادل درآمد حاصل از فروش کالای ملی یعنی نفت برمی گردد.
اگر توجه کنیم که سرمایه و سرمایه گذاری به دنبال مکان امنی می گردد که مجموعه امکانات و تسهیلات لازم را فراهم کرده و سودآوری لازم را تضمین نماید، و دقت کنیم که عمده درآمد حاصل از نفت در این سال ها از طریق مرکز کشور به عنوان مکان اصلی فعالیت های اقتصادی، منتقل و هزینه شده است، تمرکز جمعیت و اشتغال در پایتخت دور از انتظار نبوده و درصورت نبود سیاست های عدالت محور این روند یعنی شکاف و فاصله بین تهران و سایر مناطق همواره تشدید خواهد شد.
اکنون که بنا به عزم و اراده دولت محترم و خواست و استقبال مردم طرح تحول اقتصادی مطرح گردیده، ضروری است برای برون رفت از وضعیت فعلی، کلیه ابعاد و پیامدهای اجرای طرح موردبررسی قرار گرفته و دقت های لازم در اجرای آن ملحوظ گردد.
آن گونه که تا به حال مطرح شده هدف طرح هدفمندسازی یارانه ها، شناسایی دهک های درآمدی و تفکیک آنها به منظور برخورد متفاوت ازنظر پرداخت یارانه به خانوارها توسط دولت می باشد.
براین اساس طرح آماری مشخصی هم تهیه شده و توسط مرکز آمار ایران درحال اجرا است. اما به نظر می رسد اهداف این طرح اگر تحول اقتصادی جامعی را دنبال می کند باید فراتر از هدف مذکور بوده و اهداف جنبی اما مهم دیگری را نیز پوشش دهد.
در این ارتباط پیشنهادات ذیل قابل طرح است:
۱) هم زمان با طبقه بندی خانوارها ازجهت میزان درآمد و تعلق یارانه ها، طبقه بندی مناطق مختلف کشور ازجهت شاخص های فقر و محرومیت نیز صورت گیرد و اگر مثلاً مناطق کشور در سه طبقه اصلی محروم، نیمه محروم- نیمه برخوردار و برخوردار قرار گرفت، بامناطق محروم باتوجه به همجواری خانوارها و اجتناب از پیامدهای ناگوار اجتماعی برخورد یکسان صورت گیرد.
اگرچه ممکن است در این مناطق به صورت استثناء مواردی از خانوارهای برخوردار نیز وجود داشته باشد، اما به دلیل یک دست کردن سیاست های منطقه ای و مهم تر از همه، مزایای دستیابی به روند معکوس مهاجرت و توازن بین مناطق، صرف نظر کردن از استثنائات داخل مناطق برخورد یکسان با همه خانوارها در یک منطقه جغرافیایی به صرفه خواهد بود.
۲) در پرداخت یارانه های دولتی همواره بین بخش های مختلف اقتصادی یک شکاف تاریخی وجود داشته به طوری که بخش کشاورزی، علیرغم اهمیتش در اقتصاد و تهیه و تدارک مواد خام و اولیه در مقایسه با سایر بخش ها، همواره از سهم کمتری برخوردار بوده است.
اینک که هدفمندی یارانه ها و تحول اقتصادی مطرح می باشد، این روند باید به صورت معکوس اصلاح شود تا بخش مولد و دارای بیشترین ارزش افزوده در اقتصاد که در مدت اخیر به دلیل افزایش قیمت های جهانی محصولات کشاورزی اهمیتش دوچندان شده، جایگاه واقعی خود را بازیافته و نه تنها اقشار زحمتکش و محروم روستایی را ازجهت دهک های درآمدی هدف تحت پوشش قرار دهد، بلکه به ازای تولید محصولات استراتژیک و راهبردی با اختصاص یارانه نقدی تولید، حتی در شرایط آزادسازی سایر کالاها، یاری نموده و به محصولات تولیدی آنها جایزه پرداخت کند.
۳) بدیهی است که دستیابی به دو هدف فوق که اولی منجر به توازن و تعادل منطقه ای خواهد شد و دومی رابطه مبادله بین بخش های اقتصادی را به نفع بخش کشاورزی تغییر و بهبود خواهد داد، قبل از هرچیز مستلزم جهت گیری های مشخص و اعلام راهبردهای ناظر بر آنها از سوی مسئولین از همین ابتدای طرح می باشد.
ضمن این که تهیه بانک های اطلاعاتی لازم، همان گونه که در حال حاضر برای شناسایی خانوارهای هدف و تعیین دهک های درآمدی برای پرداخت های جبرانی مدنظر می باشد، باید سامانه های لازم را نیز برای دستیابی به دو هدف فوق یعنی شناسایی مناطق جغرافیایی محروم کشور و نیز شناسایی اقشار تولیدکننده کشاورزی، برای دستیابی کامل به اهداف بلند طرح از همین ابتدای طرح تدارک دیده و برنامه ریزی نماید.

محسن صمدی

منبع : روزنامه کیهان