هدفمند کردن یارانه ها

افزایش ناگهانی درآمد های حاصل از صادرات نفت خام کشور در سال۱۳۵۳ به بعد بدون اینکه موجبات افزایش متناسب توان تولیدی کالاهای غیر تجاری گردد. باعث شد مصرف خانوارها ودولت افزایش یافته ودر نتیجه سبب رشد بسیار بالای واردات کالای مصرفی گشته ودر پی آن انگیزه های تولید داخلی نیز کاهش یافت .
در این راستا توزیع درآمد در کشوربه سود بخش تجاری اقتصاد رقم خورد و اختلاف شدید درآمدی را ایجاد نمود . دولت جهت کاهش فشار بر اقشاروسیعی از جامعه که از توزیع درآمد زیان دیده بودند ناچار شد که برخی از کالاهای اساسی نظیر نان قند روغن شکر را از طریق پرداخت یارانه در قیمت های پایین نگه دارند .
این روند با وقوع انقلاب اسلامی تشدید گردید . افزایش نرخ رشد جمعیت نیز در تسریع وتشدید ادامه آن موثر بوده است.
● یارانه :
یکی از ابزارهای حمایتی است که جهت مبارزه با عدم تعادل های اقتصادی اتخاذ می گردد گرچه ممکن است خود موجبات اخلال در تعادل را نیز به وجود آورد.البته یارانه در دوران جنگ بسیار موثر بوده اما به تدریج اثر مثبتش کم شده است.
در خصوص پرداخت یارانه ها باید گفت هرگز پرداخت یارانه ها هدفمند نبوده و حتی با وجود با وجود تاکید برهدفمند کردن یارانه در برنامه چهارم توسعه و تشکیل وزارت خانه ای برای یک کاسه کردن سازمان ها وتشکل های پرداخت کننده یارانه هنوز اقدام در خوری در این رابطه صورت نگرفته است.
آمار حاکی ازآن است که اگر اعطای یارانه ها به شیوه فعلی ادامه یابد ضمن اینکه سرانه مخارج حقیقی دولت به قیمت ثابت ۱۳۶۱ از رقم ۴۵۵۰ ریال در سال ۱۳۸۰ به رقم ۳۵۸۰۰ ریال در سال ۱۳۹۴ کاهش می یابد . سرانه یارانه حقیقی نیز از رقم ۴۳۳۰ ریال در سال ۱۳۸۰به رقم ۲۴۰۶ ریال در سال ۱۳۹۴ کاهش می یابد و به تبع آن نسبت دهک بالا به پایین نیز از رقم ۹۱/۴ در سال ۱۳۸۰ به رقم ۲۲/۷ ذر سال ۹۴ افزایش می یابد .
چهار نظام یارانه ای را می توان مورد بررسی قرار داد که به اختصاربه آنها می پردازیم :
۱) نظام یارانه نقدی :
این نظام در کشورهای صنعتی متداولتر از کشورهای در حال توسعه است . که به پنج دسته تقسیم می شود :
▪ یارانه نقدی کمک هزینه فرزند
▪ یارانه نقدی هزینه تکمیل فرزند
▪ یارانه نقدی کمک های اجتماعی صلاحدیدی
▪ یارانه نقدی انرژی
▪ یارانه نقدی تضمین حداقل
۲) نظام یارانه کالایی :
هدف از برقراری این نظام اطمینان از دسترسی خانوارآسیب پذیر به حداقل نیاز مصرفی است .این از نظام یارانه ای میل نهایی به مصرف بالاتری نسبت به نظام یارانه نقدی دارد اما هزینه بالاتر است (هزینه حمل ونقل انبار و...)
۳) نظلم یارانه قیمت عمومی :
در این نظام منابع یارانه به کالاهای اختصاص می یابد که در سبد مصرفی فقرا نسبت غیر فقرا وزن بیشتری دارند .در این نظام از واردات اقلام مشمول یارانه را به قیمت معینی خریداری می کنند واز طریق شبکه های توزیع به قیمت کمتر در اختبار در اختیار مصرف کنندگان قرار می دهند .
۴) نظام یارانه کالا برگی :
کالا برگ ها در بیشتر موارد با ارزش پولی مشخص در اختیار افراد قرار می گیرند تا کالای مشخص را خریداری کنند .
امکان پذیری اجرای یارانه های کالا یرگی به سه عامل نحوه انتخاب افراد واجد شرایط نحوه توزیع کالا برگ ها و نحوه استرداد آنها بستگی دارد .
● آثار وپیامدهای سوء پرداخت یارانه به شیوه کنونی:
۱) تولید توزیع و مصرف در جامعه با تداوم فرآیند کنونی متحمل زیان ها و آسیب های ریشه دار خواهد شد چرا که دولت برای نیل به اهداف مورد نظر ناچاربه اعمال فشاربرتولیدکنند گان دولتی و خصوصی برای عرضه کالا و خدمات خواهد شد در حالی که که در رابطه با امکان عرضه کالاها وخدمات به قیمت تمام شده و واقعی به سختی فراهم میآید و بسیاری از فعالیت های تولیدی توجیه اقتصادی خود را در شرایط انحصار دولت از دست می دهند .
۲) نظام توزیع هم متاثر ازسیاست های حمایتی پرداخت یارانه ماهیت اقتصادی نداشته و خارج از دایره تقاضا و شرایط ناظر بر بازار موجبات شکل گیری بازار های توزیع پنهان زیر زمینی و شبکه های مبهم واسطه گری و دلالی را پدید می آورد .
۳) و در انتها عرصه مصرف هم با پیاند های فزون خواهی استفاده بی رویه فقدان صرفه جویی احتکارات مقطعی و...
سرانجام اینکه توزیع یارانه به شیوه مساوی و یکسان برای همگان اقتصاد ملی را با دشواری های فزاینده اتلاف منابع اسراف در مصرف اخلال در بازار خدشه به تولید و نارضایتی عمومی مواجه می سازد .
● راهکار:
یارانه باید به تدریج کاهش یابد(یارانه انرژی) تا زمینه برای برای منطقی وبهینه سازی مصرف انرژی فراهم شود. به یقین شیوه تعدیل قیمت ها(انرژی) باید با سایر مولفه ها ی اقتصادی هماهنگ باشد . از طرفی تعدیل قیمت های اسمی نباید خیلی سریع باشد.
زیرا در این صورت به شکل گیری انتظارات بالای تورمی منجر می شود که اثر نهایی آن کاهش شدید قیمت های واقعی انرژی خواهد بود که در نتیجه اثرتعدیل قیمت ها خنثی خواهد شد وسیاست اعمال شده به هدف مورد نظر که افزایش تقاضاست نخاهد رسید.

محمد احمدی
http://ofogheconomic.blogfa.com