نقض قرارداد منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای

۲۳ فوریه ۲۰۰۶ مقام های عالی رتبه آمریکا و هند، در دهلی به گفت وگو نشستند تا اختلاف نظرهای موجود بر سر قرارداد هسته ای بسیار مهم میان دو کشور را حل و فصل کنند. نیکلاس برنز معاون وزیر امور خارجه آمریکا و شیام ساران از مقام های ارشد وزارت امور خارجه هند در آستانه سفر جورج دبلیو بوش به دهلی با یکدیگر دیدار کردند تا توافق بیشتری بر سر قراردادی حاصل آید که بر اساس آن کشور هند به فن آوری هسته ای غیر نظامی آمریکا دسترسی پیدا می کند.
این دیدار در حالی برگزار شد که منتقدان این قرارداد ادعا داشتند که عملی شدن آن، به تلا ش های منع گسترش سلا ح های هسته ای لطمه می زند. همچنین برخی منتقدان ابراز نگرانی می کردند که دسترسی هند به دانش هسته ای آمریکا موجب این می شود که این کشور سلاح های اتمی قوی تری تولید کندو این نگرانی با در نظر گرفتن این نکته که هند در مجاورت دو قدرت اتمی دیگر یعنی چین و پاکستان واقع شده، ابعاد جدی تری پیدا می کند.پیش از این دیدار، رئیس جمهور آمریکا طی یک سخنرانی از دولت هند خواسته بود برنامه های هسته ای نظامی و غیر نظامی خود را از هم جدا کند و این در حالی بود که یک مشاور در زمینه علوم دولت هند، استفاده نکردن این کشور از فناوری های پیشرفته و جدید هسته ای در برنامه های نظامی را ناممکن خوانده و به رسانه های این کشور گفته بود: «ما تنها آنچه را به سود هند باشد، می پذیریم. نمی توان هیچ قراردادی را به هند تحمیل کرد و باید همه از منافع کشورمان حفاظت کنیم.»
رونن سن سفیر هند در آمریکا هم با رد این نظر منتقدان که «قرارداد مورد اشاره به افزایش توان اتمی هند منجر می شود» گفت: این استدلا ل اساسا بی اعتبار است. برنامه تولید سلا ح های هسته ای هند بومی و خود کفاست و نیازی به کمک خارجی ندارد.
به نظر می رسد توافقات بیشتر بر سر این قرارداد زمانی صورت گرفت که هند دست از حمایت ایران در موضوع هسته ای برداشت. یکسال پیش از این توافق، روابط هند و آمریکا تحت تاثیر اصرار دهلی بر استفاده از دیپلماسی (و نه قطعنامه های تهدیدآمیز) در موضوع برنامه هسته ای ایران قرار گرفته بود. زمانی که آمریکا تلا ش می کرد تا با کمک آلمان، فرانسه و انگلیس، پرونده ایران را به شورای امنیت ارجاع دهد، به نظر می رسید کشورهایی مانند هند، چین و روسیه موافقت چندانی با تصمیم آمریکا ندارند. هند که حمایتش از قطعنامه حیاتی تلقی می شد، چنین نشان می داد که مایل است به تهران فرصت داده شود تا مساله از راه گفت وگوهای دیپلماتیک حل و فصل شود. به نظر می رسید در آن زمان آمریکایی ها از موضع دهلی رضایت چندانی نداشتند. هنری سوکولسکی مدیر مرکز آموزش سیاست های مبارزه با گسترش تسلیحات در واشنگتن اظهار کرده بود: «اگر دهلی بخواهد که در مخالفت با قطعنامه پیشنهادی اروپا و آمریکا رای بدهد مسلما مشکلا تی را در معاهده هسته ای خود ایجاد خواهد کرد.»
در واقع معاهده تاریخی بین هند و آمریکا بعد از دهه ها سو»ظن دوطرفه امضا شد و هند احساس می کرد که با این معاهده روابطش با آمریکا وارد مرحله تازه ای شده است اما مساله ایران به نحو غیرمنتظره ای در معادلا ت دو طرف وارد شد. شماری از اعضای کنگره آمریکا به دلیل این که هند ظاهرا از ایران حمایت می کند، به دولت آمریکا شدیدا انتقاد کردند که چرا بدون تصویب کنگره وارد معاهده ای با هند شده است. هند نیز خود در وضعیتی ویژه قرار گرفته بود. از طرفی به دلیل اینکه خود یک قدرت هسته ای است، نمی توانست از ایران بخواهد که دست از فعالیت های هسته ای صلح آمیزش بردارد و از سوی دیگر نمی توانست ریسک رویارویی با اروپا و آمریکا را بپذیرد.
هند، پیمان منع گسترش سلا ح های اتمی را امضا نکرده است و از همین جهت معاهده اتمی او با آمریکا بسیار قابل اعتنا بود و به نظر می رسد هند به هیچ قیمت حاضر به از دست دادن آن نبود. از سوی دیگر هند در تمام این سالها در تلا ش بوده تا نیازهای انرژی خود را برآورده کند. ۷۰ درصد نیازهای هند به نفت خام وارداتی است و بر اساس برآوردها، میزان تقاضا برای نفت و گاز تا سال ۲۰۲۰ میلا دی در این کشور به دو برابر خواهد رسید. بر این اساس هند به کشور نفت خیزی همچون ایران نیاز دارد. قبل از آن، ایران و هند قراردادی به ارزش ۲۲ میلیارد دلا ر امضا کرده بودند تا بر اساس آن، تهران سالا نه ۵ میلیون تن گاز به هند صادر کند. آمریکا ماهها تلا ش کرد تا با رایزنی های پشت پرده، هند را از انعقاد این قرارداد با ایران منصرف کند ولی هند تسلیم فشار آمریکا نشد.
روابط هند و ایران صرفا در چارچوب انرژی خلا صه نشده و نمی شود. هند با ۲۰ میلیون شیعه، دارای یکی از بزرگ ترین جمعیت های شیعه در کشورهای جهان است و از نظر فرهنگی هم نزدیکی بسیار میان دو کشور وجود دارد. این نکته هم قابل ذکر است که حمایت از مواضع آمریکا، هند را در جامعه کشورهای غیرمتعهد و دیگر کشورهای در حال توسعه تضعیف می کند. با همه این احوال، هند در نهایت همگام با آمریکا و اروپا علیه ایران رای داد و نشان داد که قادر به مقاومت در برابر استراتژی «چماق و هویج» آمریکا نیست. سفیر آمریکا در دهلی یکبار در اظهارنظری صراحتا اعلا م کرد که معاهده اتمی میان واشنگتن و دهلی به چگونگی رای هند به مساله اتمی ایران در نشست شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی پیوند خورده است اما سخنگوی وزارت خارجه آمریکا گفت که این دو، مسائلی جداگانه هستند.
سفیر آمریکا هشدار داده بود در صورتی که هند از قطعنامه علیه ایران حمایت نکند، معامله مهم میان دو کشور برای انتقال فناوری هسته ای آمریکا به هند ممکن است نقش بر آب شود اما شان مک کورمک در گفت وگو با خبرنگاران این حرف را به گونه ای دیگر گفت: در روابط با هند، وقتی نوبت به این دو مساله می رسد، ما با آنها به عنوان مسائلی جداگانه برخورد می کنیم. واشنگتن دولت هند را تشویق می کند به ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت رای دهند اما نهایتا این تصمیمی است که آنها باید بگیرند!
هند به این موضوع هم رای مثبت داد، همچنانکه پیش از آن به قطعنامه شورای حکام که به برنامه هسته ای ایران اظهار بی اعتمادی کرده بود، رای مثبت داد و این رای ها، شگفتی مقامات ایرانی را به دنبال داشت. این در حالی بود که همچنان ایران و هند سرگرم مذاکره و معاهده بر سر انرژی بودند. موضوع مذاکره جدید احداث یک خط لوله گاز ۷ میلیارد دلا ری میان دو کشور بود تا بر اساس آن انرژی مورد نیاز هند تامین شود.
بالا خره در آذرماه سال گذشته کنگره آمریکا به لا یحه ای رای داد که اساس آن پیمان هسته ای با هند بود. مجاز شدن صادرات فناوری و انرژی هسته ای به هند از سی سال پیش بی سابقه بود. بر اساس این پیمان می توان ادعا کرد که بالا خره دو کشور هند و آمریکا که در دوران جنگ سرد در مقابل هم بودند، متحد نزدیک سیاسی و اقتصادی می شدند که حتی مناسبات دفاعی هم با هم دارند. هند این پیمان را به منزله پذیرش تلویحی این کشور به عنوان یک قدرت هسته ای جهانی تلقی کرد.
پاکستان، رقیب سنتی هند که او هم به نیروی اتمی مجهز است در طول مدتی که صحبت از این قرارداد بود بارها ناخرسندی خود را از آن ابراز کرد. پاکستان هم همچون هند قرارداد منع گسترش سلا ح های هسته ای را امضا نکرده است.
۱۰ روز پس از رای کنگره، جورج دبلیو بوش رئیس جمهور آمریکا، این لا یحه را امضا کرد تا پیمان هسته ای واشنگتن- دهلی به قانون تبدیل شود.
آلبرتو گونزالس از مقام های ارشد وزارت امور خارجه آمریکا پس از این امر، در پاسخ به منتقدین که همچنان اصرار داشتند این قرارداد کنترل سلا ح های هسته ای را دشوار می کند و به معنای تناقض در سیاست های اتمی واشنگتن است، با رد این مطلب، ادعا کرد: همکاری اتمی آمریکا با هند، اعمال نظارت بین المللی بر تاسیسات اتمی غیرنظامی این کشور را هموار خواهد کرد.وی همچنین گفت: هدف از معاهده همکاری های هسته ای آمریکا و هند، اعمال نظارت های بین المللی بر برنامه هسته ای دهلی است. این موضوع کاملا با پیشنهاد تشویقی گروه ۱+۵ بر ایران تطابق دارد. این پیشنهادها همچنان معتبر هستند و به فناوری هسته ای غیرنظامی در ایران مربوط می شوند. ما این حق را برای ایران هم به رسمیت می شناسیم.
اسفندماه سال گذشته همچنین در جریان سفر ژاک شیراک رئیس جمهور فرانسه به هند اعلا میه همکاری های هسته ای بین هند و فرانسه هم منتشر شد که بر اساس آن، دو کشور توافق کردند در زمینه انرژی هسته ای صرفا برای مقاصد صلح آمیز همکاری کنند.
این اعلا میه توسط ژاک شیراک و نخست وزیر هند امضا شد ولی امضای موافقتنامه ای کامل تر و شامل جزئیات موکول به نتیجه مذاکرات هند و آمریکا بر سر دادن تکنولوژی هسته ای به هند توسط آمریکا شد.
با این توافق به نظر می رسد که انزوای هسته ای هند که در نتیجه عدم امضای پیمان بین المللی منع تکثیر هسته ای توسط این کشور است، پایان می یابد.
هر دو کشور فرانسه و هند از چنین توافقی سود می برند. هند به انرژی نیاز مبرم دارد و فرانسه علا قمند به انعقاد قراردادهای تازه توسط شرکت های فرانسوی مولد انرژی اتمی است.
هفته گذشته بالا خره مقامات دو کشور آمریکا و هند اعلا م کردند که مذاکرات برای اجرای توافق نامه مربوط به همکاری های هسته ای را کامل کرده اند و هند می تواند از سوخت و تجهیزات هسته ای آمریکا برای تامین نیازهای انرژی خود بدون ساخت نیروگاه های آلوده کننده محیط زیست استفاده کند.
کاندولیزارایس وزیر خارجه آمریکا از این تحول جدید ابراز رضایت کرد و آن را یک رویداد تاریخی خواند. این در حالی بود که صاحب نظران اظهار داشتند که دولت آمریکا همچنان مایل به تقویت همکاری ها و روابط استراتژیک خود با هند برای ایجاد توازن با چین است و احتمال گسترش همکاری های دو کشور بیش از پیش وجود دارد.
● مخالفان و موافقان توافق هسته ای هند و آمریکا
همانطور که پیش از این گفته شد منتقدان بین المللی این توافق عقیده دارند که این قرارداد مغایر با معاهده منع گسترش سلا ح های هسته ای است و کنترل سلا ح های هسته ای را دشوارتر از پیش می کند. آمریکا در حالی با دولت هند که معاهده منع گسترش سلا ح های هسته ای، توافق کرده که به کشورهای عضو این معاهده، فشارهایی را وارد می آورد.
از سوی دیگر، بعضی از تحلیل گران غربی نکات مثبت این توافق را مواردی همچون «تقویت صلح آمیز بودن برنامه های هسته ای هند، کمک به استقلا ل هند در زمینه تحصیل فناوری های هسته ای، کمک به هند برای برآورده کردن بخشی از نیاز خود به انرژی و کمک به ایجاد امنیت جهانی» می دانند که منتقدان هم این موارد را فاقد استدلا ل درست میدانند و اشکالا تی به آن وارد میکنند.
منتقدان هندی این توافق احزاب مخالف و حتی برخی از احزاب حامی دولت ائتلا فی هستند که مخالفت خود با این توافق را به دلا یل مربوط به سیاست خارجی هند و در رابطه با متن تصویب شده از سوی مجلس نمایندگان آمریکا میدانند.
نیلوتپال باسو از رهبران ارشد حزب کمونیست هند میگوید: ما با متنی که از سوی مجلس نمایندگان آمریکا تصویب شده مخالف هستیم. مشکل ما این است که متن تصویب شده انحراف از سیاست خارجی هند است که بر اصول پایه ای آن بین احزاب دولت ائتلا فی موافقت شده است.
به گفته این منتقدان، متن تصویبی مجلس نمایندگان آمریکا در بسیاری از مواردبا توافق بین دولت هند و دولت آمریکا در ژوئیه ۲۰۰۶ متفاوت است و همکاریها با هند را محدود و مشروط کرده است.
وی پی مالک، فرمانده سابق ستاد ارتش هند، اگر چه به طور کلی با همکاری هستهای دو کشور موافق است اما او هم تاکید دارد که «نباید هیچ گونه شرایطی بر هند تحمیل شود و برای مثال اشارات متن این توافق نامه به روابط بین هند با کشورهای دیگر مانند ایران به عنوان شرطی برای همکاریهای بین هند و آمریکا قرار داشته باشد».
بدیهی است کهآمریکا تنها به دنبال سیاست و منافع خود در منطقه است و این بینش است که محور اصلی متن مجلس نمایندگان آن کشور را تشکیل میدهد.
مخالفان همچنین به فشار آمریکا به هند در اوایل دهه ۹۰ میلا دی اشاره میکنند. بر اساس گزارش ها در آن زمان هند، تحت فشار آمریکا از تعهد خود مبنی بر فروش یک راکتور اتمی به ایران خودداری کرد. همین منتقدین رای مثبت هند به ارجاع پرونده هستهای ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد در شهریور سال گذشته را که موجب شگفتی بسیاری شد، نتیجه همین فشارها میدانند.
موافقین این توافق در هند، اما بر این عقیده اند که شرایط جدید جهانی ایجاب میکند که اگر چه نبایستی تغییری در اصول بنیادی سیاست خارجی هند داد اما باید روش های جدیدی را اتخاذ کرد که در راستای سیاست خارجی هند و منافع این کشور با شرایط کنونی منطقه و جهان نیز تطبیق داشته باشد.
اودی باسکار از فرماندهان نیروی دریایی هند تاکید کرد که این توافق نامه در جهت منافع دو کشور است.
تامین بخشی از انرژی مورد نیاز هند، تامین هند برای عضویت در شورای امنیت سازمان ملل، تلا ش برای ایجاد روابط بهتر با چین و پاکستان و حل قضیه کشمیر از جمله منافع استراتژیکی است که موافقان این توافق، از تاثیر قرارداد هند- آمریکا بر آن سخن می گویند.
باسکار در خصوص انتقاد مخالفان درباره «مسابقه تسلیحاتی» در منطقه، میگوید که اصولا واژه مسابقه تسلیحاتی، واژهای مربوط به جنگ سرد است، اگر چه ممکن است کشورهای منطقه به مدرنیزه کردن نیروهای نظامی خود دست بزنند.
به هر حال به نظر میرسد که بحث و گفت وگو بر سر این همکاری ها ادامه خواهد داشت و حتی بیشتر میشود. سنای آمریکا قرار است به زودی متن همکاریهای هستهای بین هند و آمریکا را بررسی کند، چیزی که موافقان و مخالفان منتظر آن هستند تا درباره متن نهایی این توافق به قضاوت بنشینند.

نویسنده : حسین رهنورد

منبع : روزنامه مردم سالاری