تلاطم‌های سیاسی شبه جزیره

روابط ریاض با کشورهای اسلامی و عربی هیچ گاه تا این اندازه دچار تنش نبوده است. دیپلماسی ریاض که زمانی با نام برادر بزرگتر و درنقش میانجی دعوای خاندان های حکومتی اعراب ظاهر می شد اکنون خود به یکی از طرف های اصلی منازعات دامنه دار تبدیل شده است. در نگاه بسیاری از ناظران عرب دیگر سعودی ها آن جایگاه دیرین را به عنوان یکی از وزنه های دیپلماسی جهان عرب ندارند.
اما تنزل موقعیت دیپلماسی ریاض فقط به صحنه خاورمیانه محدود نمی شود. اتفاقات سفر سال گذشته سران این کشور به اروپا نشان داد که اعتبار سیاسی این کشور نزد غرب نیز به طور جدی آسیب دیده است. در جریان این سفر رسانه ها و محافل اروپا و آمریکا دراقدامی که رنجش عمیق پادشاهی ریاض را در پی داشت پرونده روابط جریان های مسلح سلفی و القاعده در عراق و افغانستان با سعودی ها را گشودند.
دیپلماسی ریاض که از ۱۱سپتامبر به این سو سیری پر از چالش طی کرده است اکنون با رشته تازه ای از تهدیدات دست به گریبان است.
یک رشته از این مشکلات را می توان در تنش های مستمر میان ریاض با پایتخت های عربی جست وجو کرد به نحوی که در جناح بندی درون جهان عرب اکنون جز اردن ومصر هیچ کدام از کشورهای عربی آن پیوند دیرین را با سعودی ها ندارند.
اما عمق مشکلات ریاض در تغییرنگاه جنبش های اسلامی به عربستان نمایان شده است.
تصمیم هایی که ریاض پس از ۱۱ سپتامبر در همراهی با سیاست های منطقه ای آمریکا اتخاذ کرد بیشترین نقش را در بی اعتمادی محافل اسلامی داشته است. اوج این رویگردانی زمانی بود که ریاض طرح صلح عربی را با هدف عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی ارائه کرد و در تکمیل آن هیأت دیپلماتیک خویش را راهی اجلاس آناپولیس کرد.
اما در برهه کنونی به نظر می آید که کانون مشکلات دیپلماسی ریاض در نحوه مدیریت سه بحران مهم خاورمیانه یعنی عراق، لبنان و فلسطین نمایان شده است.
احساس نوعی باخت تاریخی شاهزادگان سعودی را به گشودن جبهه تنش با جنبش ها و دولت های پیشرو در سه بحران خاورمیانه واداشته است.
در این چارچوب می توان گفت شکاف عمیق، پنهان و در عین حال پیش رونده در مناسبات ریاض و دمشق، در یک سال گذشته، از تصوری ناشی می شود که در آن شاهزادگان سعودی می پندارند که در گردونه بحران های عراق، فلسطین و لبنان از رقابت با حریفان عرب و غیر عرب خویش باز مانده اند. تاکتیک ها وراهکارهایی هم که پس از این ریاض برای به هم زدن بازی دراین سه بحران ریخته است از همین تصور سرچشمه می گیرد.
عجیب ترین واکنش را سعودی ها به حریفان خویش در عراق نشان داده اند. دولتمردان سعودی در قبال بحران عراق، بریک نگرش قومی و طایفه ای تکیه کرده و برای بسیج اعراب از همان دستاویزی بهره جسته اند که شورشیان و القاعده دراین کشور استفاده می کنند.
آنان دولت «نوری المالکی» را دولت شیعی نامیده و با طرح این ادعای کهنه که بر اهل سنت در این کشور جفا شده است سعی در تحریک و شوراندن اعراب بر حاکمیت بغداد ورزیده اند تاحدی که در یک مرحله ریاض در واکنش به تمایل مالکی برای سفر به عربستان در قالب یک بیانیه رسمی اعلام کرد که از او استقبال نخواهد شد. این نگرش در تفسیری خوشبینانه، دست کم سکوت ریاض در قبال مشارکت جوانان تندرو سعودی در عملیات مسلحانه و تروریستی در عراق را به همراه داشته است. روزنامه آمریکایی«نیویورک تایمز»چندی پیش در گزارشی به نقل از فرماندهان ارتش و مسئولان سازمان های امنیتی آمریکا، نوشت: «ماهانه حدود ۶۰ تا ۸۰ جنگجوی مسلح وارد عراق می شوند که نزدیک به نیمی از آنان، تبعه سعودی هستند و دولت این کشور هیچ اقدامی برای جلوگیری از نفوذ آنان به خاک عراق انجام نمی دهد.»
انتشار این گزارش، به منزله اعتراف صریح دولت آمریکا به عنوان بزرگترین همپیمان عربستان، به ایفای نقش مخرب ریاض در بحران امنیتی عراق بود. به جز عملیات میدانی، تئوریسین های مذهبی در عربستان نیز بستر فکری لازم را برای مباح شمردن خون ملت بیگناه عراق توسط تکفیری ها فراهم می آورند. در همین ارتباط می توان به دیدگاه برخی علمای برجسته وهابی مسلک سعودی اشاره نمود که در تکفیر شیعیان و تشویق ویران سازی مراقد مطهر ائمه معصومین (ع) فتوا صادر می کنند.
البته سعودی ها تنها برای جلب رضایت آمریکا دستوراتی صوری را برای توقف حمایت از شورشیان عراق صادر کردند و در همین راستا «عبدالعزیز بن عبدالله آل الشیخ» مفتی کل و رئیس هیأت کبار علمای عربستان نسبت به سفر اتباع سعودی به عراق با هدف شرکت در ناآرامی ها این کشور هشدار داد.
اما عراق همچنان به صورت پاشنه آشیل سیاست عربستان باقی ماند و یکی از عواملی که وجهه سعودیها را در صحنه افکارعمومی جهان تخریب کرد همانا حمایت آنان از شورش های خونین و جنگ قومی در نسل کشی درعراق بود. این گزارش به اندازه کافی تکان دهنده بود که اعلام شد؛ شمار شهروندان عربستانی که از زمان اشغال عراق به منظور شرکت در نبرد علیه نیروهای آمریکایی و دولت عراق به این کشور رفته اند هزاران نفر برآورد می شود اما مقامات سعودی این ارقام را اغراق آمیز دانسته و آن را رد می کنند. روزنامه «الوطن» چاپ عربستان اخیراً فاش کرد: تنهادولت سوریه از تابستان گذشته تاکنون ۱۸۰ تبعه سعودی را به اتهام ارتباط با تروریسم یا تلاش برای ورود غیرقانونی به عراق بازداشت کرده است. این روزنامه همچنین نوشت : نیروهای مرزبانی عربستان طی سه ماه دوم سال جاری میلادی مجموعاً ۹۷ نفر که قصد داشتند به صورت غیرقانونی از مرزهای مشترک با عراق عبور کنند را دستگیر کردند.
تضادهای سعودیها با دولت بغداد هنوز به عنوان یک علامت سؤال در نگاه محافل جهانی که حمایت از حکومت منتخب این کشور را یک امر انسانی می دانند باقی مانده است این تضاد در روزهای اخیر که عربستان با گشایش سفارت های عربی در بغداد مخالفت کرد به اوج رسید.
«محمد حبش» از شخصیت های مذهبی برجسته اهل سنت سوریه، در مصاحبه با رسانه های خبری، عدم مشارکت عربستان در فرآیند همگرایی و آرامش در منطقه را ناشی از حسادت سیاسی می داند.
هنوز مشکل سعودی ها در عراق حل نشده که رشته دیگر تضادهای عربستان با طرف های عربی بویژه سوریه بروز کرده است.
ریشه این تضاد به جنگ ۳۳ روزه برمی گردد که به عنوان یک شکست در کارنامه دیپلماسی ریاض ثبت است در آن برهه عربستان در انتخابی عجیب علیه جریان مقاومت موضع گرفت و دمشق نیز در تصمیمی جسورانه راه خویش را از ریاض جدا کرد.
این شکاف که در واقع شکافی میان مشی مماشاتگرانه سعودی و مشی انقلابی دمشق بود باردیگر در حوادث اخیر لبنان بروز کرده است.
همین اندیشه باعث شد سعودی ها اجلاس مهم دمشق درباره عراق را بایکوت کنند .
«فایز ساره» تحلیلگر و کارشناس سیاسی سوری معتقد است: «علت اصلی سیاست های اخیر عربستان، این است که می داند، فضای حاکم بر منطقه به نفع آن پیش نمی رود.
به باور او نگرانی ریاض قابل درک است زیرا عربستان در خارج کشور خود با اتهام های تاریخی مبنی بر سهل انگاری در مقابله با رخنه افراد مسلح به خاک عراق متهم است و از سوی شاهزادگان سعودی در داخل نیز به ناتوانی در حفظ موقعیت های دیپلماسی. بی شک، اتهاماتی که عربستان در ارتباط با بحران امنیتی خاورمیانه روبه رو است، بسیار شدیدتر است و رفتارهای تند این کشور در خارج بازتابی از همین فشارها است.

س. حیدرپور

منبع : روزنامه ایران