ادامه تغییر رفتار اعراب با ایران در جریان یک حج سیاسی

«محمود احمدی‌نژاد» رئیس جمهوری ایران به عربستان سعودی رفت تا نخستین رئیس‌جمهوری ایران باشد که به دعوت پادشاه عربستان سعودی برای انجام مناسک حج به صورت رسمی و با تشریفات ویژه به مکه سفر می‌کند.
به نظر می‌آید اخیرا کشورهای عربی سیاست خود را نسبت به ایران تغییر داده و به نوعی در تلاش برای نزدیکی روابط با ایران هستند. شاید این تغییر رفتار که ناگهانی به نظر می‌آید، ماحصل گزارش سازمان‌های امنیتی آمریکا مبنی بر متوقف شدن فعالیت‌های هسته‌ای نظامی ایران از سال ۲۰۰۳ است. گزارشی که به اعتقاد بسیاری از ناظران حتی در خود ایالات متحده آمریکا و حتی رد کاخ سفید نیزدگرگونی عمده و اساسی ایجاد کرده است.
در این میان تمایل ناگهانی کشورهای عربی به نزدیک‌تر کردن روابط خود با ایران که طی سی سال دوران ایران بعد از انقلاب سابقه نداشته، پرسش‌های بسیاری را در اذهان کارشناسان و صاحب‌قلمان بوجود آورده است.
شگفتی‌ها زمانی افزایش می‌یابد که می‌بینیم تمام کشورهای عربی که بیشتر آنها متحدان بلامنازع ایالات متحده محسوب می‌شوند، به طور ناگهانی خواستار گسترش روابط با ایران شده‌اند و هر کدام از آنها با آغوش باز رئیس‌جمهوری ایران را می‌پذیرند.
با وجود این که نگرش ایران با روی کار آمدن محمود احمدی‌نژاد به منصب ریاست جمهوری تندوروانه‌تر از سه سال پیش شده و در عین حال مواضع کشورهای عربی نسبت به چند سال پیش نیز تغییر چندانی نیافته است. پس علت این تقاضا برای گسترش بیشتر روابط و پذیرا شدن از رئیس‌جمهوری ایران آن هم با آن همه استقبال گرم چیست؟ چرا با وجود این که ظاهرا مواضع کشورهای عربی با ایران ضدیت دارد، اعراب ایران مرتب و پشت سر هم میزبان رئیس‌جمهوری ایران هستند؟
هفته گذشته آقای احمدی‌نژاد به دوحه رفت تا نخستین رئیس‌جمهوری باشد که برای شرکت در اجلاس شورای همکاری خلیج فارس در این نشست شرکت کرده است. پس از آن کشورهای بحرین و قطر متناوبا از فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران حمایت کرده و اعلام کردند، به هیچ وجه به صلاح منطقه نمی‌دانند که برخوردی تند و غیر متعارف با ایران انجام شود.
پس از آن دولت بحرین از ایران دعوت کرد تا در کنار مقام‌های عالی رتبه جهان در نشست امنیتی منامه شرکت کند. این دعوت گرچه از سوی مقام‌های ایران رد شد اما وزیر امور خارجه بحرین در نطق خود بر گسترش روابط با ایران تاکید کرد و خواستار حل مسالمت‌آمیز پرونده هسته‌ای ایران شد. وی همچنین یادآور شد، بحرین به هیچ وجه اجازه نخواهد داد، خاکش محلی برای حمله احتمالی به ایران باشد.
پس از آن به فاصله کمتر از سه روز، هیات بلندپایه مصری به تهران آمد تا برای نخستین بار پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران زمینه‌های گسترش روابط ایران و مصر را مهیا کند. مصر تنها متحد آمریکا بود که پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا کنون با ایران رابطه نداشت. اما این کشور نیز از هفته گذشته به طور رسمی تصمیم گرفت با ایران رابطه برقرار کند. این بار نیز محمود احمدی‌نژاد گفت: «اگر دولت مصر از من دعوت رسمی کند، حاضرم در اولین فرصت به قاهره سفر کنم.»
اما هنوز موضوع عادی‌سازی روابط ایران و مصر بحث نخست محافل رسانه‌ای بود که پادشاه عربستان برای نخستین بار پس از پیروزی انقلاب اسلامی از رئیس‌جمهوری ایران دعوت کرد، برای انجام مناسک حج به مدینه و مکه سفر کند.
در این جا یادآوری یک نکته الزامی است. بسیاری خرده می‌گیرند که مقام‌های ایرانی قبل از آن که دعوتی صورت گیرد، از کشورهای عربی می‌خواهند که میزبان آنها باشند. از این رو انجام چنین سفرهایی را نمی‌توان چندان جدی گرفت. در پاسخ باید گفت، خیر موضوع به همین سادگی‌ها هم نیست. شاید مقام‌های ایرانی خود، خود را از قبل به این کشورها دعوت می‌کنند اما آنچه اهمیت دارد، پذیرفتن کشورهای عربی برای میزبانی رئیس‌جمهوری ایران است و مضافا بر آن استقبال گرم و شایان توجهی که از آنها بویژه رئیس‌جمهوری ایران می‌شود بر اهمیت این دیدارها می‌افزاید و انتقادهای موجود را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این جا است که همه می‌پرسند، آیا خبری شده؟!
اگر بر تمام اینها ارسال سوخت هسته‌ای از روسیه به ایران و به بندر بوشهر آن هم با چراغ سبز ایالات متحده آمریکا که وزیر امور خارجه آن گفته بود ما هیچ مشکلی با نیروگاه هسته‌ای بوشهر نداریم و حمایت رئیس‌جمهوری آمریکا از این اقدام را اضافه کنیم، شگفتی‌ها دو چندان می‌شود.
● استقبال از احمدی‌نژاد در عربستان
در همین رابطه «عبدالرحمن العطیه» دبیر کل شورای همکاری خلیج فارس دعوت پادشاه عربستان از رئیس‌جمهوری ایران برای شرکت در مناسک حج را تاکیدی بر همبستگی اسلامی دانست و گفت: «حضور رئیس‌جمهوری ایران از آن جهت اهمیت دارد که بزرگترین تجمع رهبران و ملت‌های مسلمان جهان در عربستان انجام شده است.»
دبیر کل شورای همکاری خلیج فارس همچنین گفت: «اهمیت این دعوت زمانی بیشتر می‌شود که این دعوت پس از حضور محمود احمدی‌نژاد در نشست سران شورای همکاری خلیج فارس در دوحه صورت گرفته است.»
کارشناسان سفر احمدی‌نژاد به عربستان را عاملی مهم در گسترش روابط ایران و عربستان می‌دانند و در عین حال پیش‌بینی می‌کنند، همکاری‌های اقتصادی ایران با کشورهای عربی بویژه عربستان بیش از پیش افزایش یابد.
تا کنون خبری مبنی بر این که کدام یک از رهبران کشورهای اسلامی برای حج امسال به عربستان سفر کرده‌اند، منتشر نشده است. اما اظهار نظرهای متفاوت و گوناگونی درباره حضور رئیس‌جمهوری ایران در حج امسال انجام شده است.
برخی‌ از کارشناسان حضور رئیس‌جمهوری ایران را به نوعی تلاش عربستان برای انجام مصالحه در تقسیم منافع موجود منطقه‌ای تفسیر کرده‌اند.
هفته گذشته «موفق ‌الربیعی» دبیر شورای امنیت ملی عراق در نشست سه روزه امنیت منطقه در منامه بحرین گفت: «ایران و عربستان بر سر منافع خود در عراق با یکدیگر رقابت تنگاتنگی دارند.»
اظهارات ربیعی شاید با واکنش تند مقام‌های عربستانی مواجه شد اما این شائبه را بوجود آورد که دولت عربستان تلاش دارد با ایرانی‌ها بر سر عراق، فلسطین و لبنان که از قضا هر دو کشور در آنها منافع کلان دارند، به نوعی دست به معامله یا مصالحه بزند. تمام کارشناسان بر این باورند که حمایت ایران از دولت عراق و کمک به استقرار امنیت در این کشور تاثیر به سزایی در بازگشت آرامش به عراق داشته است. عربستانی‌ها به این نکته واقفند و می‌خواهند از آن بهره‌هایی نیز به نفع خود ببرند.
در لبنان نیز اوضاع بر سر انتخاب رئیس‌جمهوری به شدت متشنج است. دو گروه ۸ مارس که مورد حمایت ایران هستند و گروه ۱۴ مارس که از حمایت عربستان سعودی بهره می‌برند تا کنون نتوانسته‌اند بر سر رئیس‌جمهوری آینده کشور به توافق برسند.
در فلسطین نیز استیلای حماس بر غزه ادامه دارد و سیاستی بر خلاف سیاست‌های محمود عباس در آن منطقه حاکم است.
شاید عربستانی‌ها به این فکر افتاده‌اند که با نزدیک کردن خود به ایران بتوانند با این کشور به منافع مشترکی در عراق، لبنان، فلسطین و دیگر مسائل مورد دغدغه‌شان برسند.
ظاهرا این طرز فکر فقط مختص به عربستانی‌ها نیست، کشورهای دیگر عربی نیز به چنین دیدگاهی رسیده‌اند.
«عماد غد» متخصص سیاست منطقه‌ای مرکز مطالعات الاهرام در قاهره در این باره معتقد است که قطر نمی‌توانسته بدون این که نظر ایالات متحده را بداند، محمود احمدی‌نژاد رئیس‌جمهوری ایران را برای شرکت در کنفرانس دوحه دعوت کند.
وی همچنین می‌گوید: «گمان نمی‌کنم مصر بدون چراغ سبز ایالات متحده گروه دیپلماتیک به ایران فرستاده باشد.»
به اعتقاد وی تمام اینها بخشی از استراتژی است که آمریکایی‌ها به خوبی از آن آگاهند.
وی موضوع نزدیکی روابط ایران و اعراب را به استراتژی متخاصم آمریکا علیه ایران پیوند می‌دهد و می‌گوید: «آمریکایی‌ها تلاش دارند فضا را به گونه‌ای به نفع خود دوستانه کنند تا بتوانند آسان‌تر به سمت تعلیق فعالیت‌های هسته‌ای ایران حرکت کنند.»
عماد غد معتقد است که این استراتژی با استراتژی بازهای آمریکایی در برابر عراق دوران صدام بسیار مشابه است. نیرنگی که بازهای آمریکا قبل از جنگ عراق دنبال کردند. یکی از برنامه‌های این استراتژی توسعه محدودیت‌های دیلماتیک تا زمان مهیا شدن وضعیت برای جایگزین زور به جای تهدید بود.
عماد غد در ادامه به گزارش سازمان‌های امنیتی آمریکا درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران که چندی پیش منتشر شد، اشار می‌کند و می‌گوید: «به گزارش دستگاه‌های امنیتی آمریکا ایران تلاش‌هایش برای رسیدن به سلاح هسته‌ای را در سال ۲۰۰۳ متوقف کرده است، یعنی شش ماه پس از اشغال عراق. آمریکایی‌ها در مورد ایران به دنبال بهانه‌ای برای رو در رویی هستند. اگر مشاوران بوش به وی بگویند تلاش‌های ایران برای رسیدن به سلاح‌های هسته‌ای دوباره از سر گرفته شده، دوباره سیاست آمریکا در برابر ایران تغییر خواهد کرد.»
برخی از تحلیلگران با اظهارات عماد غد چندان موافق نیستند و آن را بدبینانه تصور می‌کنند. به اعتقاد آنها پس از این گزارش بود که «هنری کسینجر» تئوریسین سیاسی مشهور آمریکایی که جایگاه ویژه‌ای در میان دولتمردان آمریکایی دارد، توصیه کرد، مقام‌های آمریکایی بهتر است از این به بعد به جای تهدید به مذاکره با ایران البته به شیوه مذاکرشان با روسیه و چین روی بیاورند.
شاید هنری کسینجر در این پیشنهاد به عادی سازی روابط با ایران اشاره نکرد و حتی نوع مذاکره با ایران را نیز به یک چارچوب ویژه محدود کرد اما رویکرد مذاکره با جای ادامه مخاصمه رویکرد تازه‌ای است که پیش از این وجود نداشته است.
گرچه با وجود انتشار این گزارش و توصیه‌هایی که بر سر آغاز مذاکرات رو در رو با ایران در آن شده، وزارت امور خارجه آمریکا همچنان ایران را یک کشور خطرناک می‌داند و آلمان و فرانسه متحدان اروپایی آمریکا نیز بر ادعای آن صحه می‌گذراند.
اما در این میان موقعیت کشورهای عربی که از متحدان پر و پاقرص غرب هستند تفاوت‌هایی با اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها دارد. کشورهای عربی همسایه ایران نگرانی چندانی از فعالیت‌های هسته‌ای صلح‌آمیز ایران بر خلاف کشورهای غربی ندارند بلکه آنها بیشتر نگران فعالیت‌های هسته‌ای نظامی احتمالی ایران هستند. موضوعی که سبب شده آنها از انجام یک برخورد نظامی مستقیم با ایران هراسان شوند.
اما با این حال بسیاری از کارشناسان حتی نزدیکان رئیس‌جمهوری آمریکا معتقدند با چاپ گزارش سازمان‌های امنیتی آمریکا درباره ایران موضع‌گیری کاخ سفید در برابر ایران سخت‌تر خواهد شد اما با این تفاوت که اگر تا دیروز حرف از حمله نظامی بود، این بار این گزینه دیگر مطرح نیست و موضع‌گیری‌ها بیشتر بر فشارهای اقتصادی و افزایش تحریم‌ها محدود خواهد بود.
«دیوید فروم» سخنگوی جورج بوش رئیس‌جمهوری آمریکا کسی که عبارت «محور شرارت» را ابداع کرد و در متن سخنرانی جورج بوش وارد ساخت، در مقاله‌ای که در روزنامه کانادایی «نشنال پست» منتشر شده، نوشته است که حقیقت این است که با انتشار این گزارش تنگ کردن حلقه محاصره علیه ایران از سوی رئیس‌جمهوری آمریکا تقریبا غیر ممکن شده است. غرب اکنون تلاش دارد که بین مردم ایران و هیات حاکمه شکاف ایجاد کرده و این شکاف را عمیق کند. یعنی همان سیاستی که رونالد ریگان در دهه هشتاد با حمایت مستقیم غرب برای منزوی کردن نظام‌های کمونیستی در درون جوامع آن کشورها به کار برد.
در تایید این دیدگاه می‌توان به اظهارات یک دیپلمات غربی در قاهره که نخواست نامش فاش شود نیز اشاره کرد. اظهارات وی می‌تواند تا حدودی زاویه تازه‌ای از دلایل تلاش اعراب برای نزدیکی بیشتر به ایران را نشان دهد. وی در این باره می‌گوید: «دلیل این که مصری‌ها و عربستانی‌ها به دنبال گسترش روابط با ایران هستند، بوجود آوردن فضایی مناسب برای اصلاح‌طلبان ایرانی است تا بتوانند با آنها آسانتر به تعامل بپردازند.»
به اعتقاد وی پس از آن که نفوذ و قدرت اصلاح‌طلبان در دستگاه دیپلماسی و وزارت امور خارجه ایران کاهش یافت و از نفوذ و جایگاه اصلاح‌طلبنان در درون جامعه ایران نیز کاسته شد، اعراب ترجیح دادند روابط خود را با دولت ایران گسترش دهند. هدف آنها از این رابطه تنظیم روابط با ایران و دیپلماسی تازه‌ای است که تهران در پیش گرفته است.

نویسنده : علی موسوی خلخالی

منبع : دیپلماسی ایرانی