بررسی دو مجموعه شعری اقلیت و گریه های امپراتوری سیمای عشق در آیینه عرفان

جدیداً شاهد سومین دوره چاپ دو مجموعه شعر اقلیت و گریه های امپراتور، سروده شاعر جوان و فرهیخته کشورمان، فاضل نظری بوده ایم. فاضل نظری متولد ۱۳۵۸، عضو شورای عالی شعر صداوسیما و مدرس دانشگاه می باشد. «گریه های امپراتور» عنوان کتاب سال شعر جوان ایران را به خود اختصاص داده است و مجموعه شعر «اقلیت» مورد تقدیر کتاب سال جمهوری اسلامی ایران قرار گرفته است. «گریه های امپراتور» و «اقلیت» هر کدام با شمارگان دو هزار و ۵۰۰نسخه توسط مرکز آفرینش های ادبی حوزه هنری منتشر شده اند. «گریه های امپراتور» حاوی ۳۸ غزل و در ۸۳ صفحه و «اقلیت» شامل ۳۷ غزل و ۸۵صفحه انتشار یافته اند. علت نامگذاری این دو مجموعه شعر با عناوین «اقلیت» و «گریه های امپراتور» به قلم خود شاعر در پشت جلد چنین آمده است: «در اقلیت بودن، تنها بودن نیست (چه بسا گروهی اندک که بر بسیاران غلبه کردند...) و آدم خلیفه تنهای خدا- روی زمین است، امپراتوری که گاهی باید برگردد به آخرین سلاح اش- «... و سلاح او گریه است.»
اشعار این شاعر در قالب غزل سروده شده است و سعی دارد که روایت تازه ای از غزل کهن فارسی داشته باشد و همان تصور و تصویر واقعی غزل را در مفهوم واقعی ارائه دهد. البته توجه شاعر به غزلیات کهن فارسی بدون سنت گرایی بیش از حد و تعصب نسبت به شیوه های گذشته با انعطاف پذیری هنرمندانه ای صورت پذیرفته است. در مجموعه شعری «اقلیت» خیال و اندیشه شاعر در خدمت مضامین و محتوایی عارفانه قرار گرفته است و نگاه او به زندگی و شعر نگاهی عمیق، آزاد و عارفانه است و غزلیات او صورت و سیرتی عارفانه و پارسایانه دارند. در «گریه های امپراتور» عشق به عنوان قبایی که تنها برازنده جان امپراتور نظام هستی است بن مایه و موضوع غزلیات این شاعر فاضل قرار گرفته است. البته محتوای عاشقانه نتیجه برداشت مخاطب در برخورد با لایه سطحی غزلیات اوست چنانچه از عشق او نیز می توان تعریفی عارفانه داشت و عرفان را نیز در عشق او تعریف نمود و این عشق و عرفان دو روی یک سکه است که از یکدیگر جدا و منفک نیستند بلکه در فرهنگ و ادب جامعه امروز ما این دو مفهوم به نوعی در یکدیگر ادغام شده اند. تمایل شاعر به عرفان و تصویرگری های عارفانه او به شعرش رقت، احساس و نازک بینی هنرمندانه ای بخشیده است و نوعی صمیمیت شاعرانه در شعر این شاعر احساس می شود. به عنوان نمونه غزلیات دل تنگ، خلوت، توبه و در اقیانوس، مضمون و محتوایی عارفانه و غزلهای خاطره، به سوی ساحلی دیگر و نگرانی در این دو مجموعه شعری رنگ و بویی عاشقانه دارند. در اشعار نظری روح دیانت و ایمان به صورتی لطیف جلوه گر است چنانچه این شاعر ارزشها و مفاهیم بنیادینی که از رهگذر انقلاب در عرصه فرهنگ و زندگی اجتماعی تبلور یافته است را در قالب و با زبان و بیانی متناسب با ذوق و قریحه شعر و ادب امروزی بیان داشته است.
از این رو در غزل «مقصد خورشید و شام تار» از مجموعه شعری اقلیت با زبانی عاشقانه و با نگاهی عارفانه به توصیف و تجسم واقعه عاشورا می پردازد. همچنین در غزل «قرارهای بی قرار» از همان مجموعه شعری، با بیانی لطیف و شاعرانه و با نگاه عمیق اجتماعی مسئله انتظار و ظهور را موضوع شعر خود قرار می دهد. تمثیل و نمادهای تازه ای که با الهام از فرهنگ اسلامی در ادبیات انقلاب راه پیدا نمودند نیز در غزلیات این شاعر متعهد به چشم می خورد. در هیمن راستا تسلط شاعرانه نظری در به کارگیری مضامین و تعبیرات برگرفته از قرآن و حدیث ارزش و اعتبار خاصی به غزلهایش بخشیده است که به عنوان نمونه در غزلهای دنیا، ناگزیر، بوته زار، مسئله پاک شده و میهمانی در دو مجموعه شعری اقلیت و امپراتور شاهد مضامینی برگرفته از قرآن، حدیث و آموزه های دینی و اسلامی می باشیم.
درک و بینش عرفانی و آگاهی و شناخت اجتماعی شاعر نسبت به مسایل و مشکلات اجتماعی موجود در زندگی و محیط پراضطراب و لرزان بیرون از جمله دنیاگرایی، پوچ گرایی، مدرنیته شدن سبک زندگی و... به اشعار او روحی اجتماعی، مذهبی بخشیده است.
از این رو می توان شعر او را شعری عرفانی توأم با اندیشه های اجتماعی- اخلاقی معرفی نمود. به طور واقع اشعار او سرشار از حکمت و اندیشه و ارزشهای دینی و اخلاقی اصیلی است که در مسیر تعالی انسانی قرار دارد. غزلیات او با مضمون هایی عاشقانه و تخیل شاعرانه قرین است که گاهاً نوعی گریز از زندگی برای پشت کردن به غم ها و رنج های انسانی در شعر او مشاهده می شود. از طرفی شاعر در کنار تخیلات فردی و احساسی به اجتماع و مردم روی می آورد و غم و درد و رنج انسان قرن بیست و یک که در حصار منیت و نفسانیات گرفتار آمده است را با زبانی و بیانی صمیمی و دلسوزانه بر دوش قلم گذاشته، موضوع شعر خویش می سازد و به آن می پردازد. در اشعار نظری رگه هایی از حزن و غم، و خوف و رجا نیز احساس می شود که این حالت لازمه و مقدمه تزکیه و خودسازی در رسیدن به درک و شهود عرفانی است اما عواطف و احساسات کلی حاکم بر اشعارش این حالت را تعدیل نموده و مانع از ایجاد تصور پوچ گرایی، بی معنایی و بی اصالتی شعر شاعر درنظر مخاطب می شود.
در پایان می توان گفت دارا بودن توأمان دو وجه عشق و عرفان در یک رویکرد فردی- اجتماعی در شعر نظری، مسأله ای با اهمیت و قابل توجه است چنانچه در طول تاریخ غزل سرایی، شعرای عاشق پیشه و یا عارف مسلک کمتر با نگاهی عارفانه و بینشی اجتماعی به اجتماع و مسایل پیرامون زندگی در جامعه پرداخته اند و آن دسته که اجتماع گرا بودند نیز بعضاً شعری فاقد غنای عاطفی و ادبی داشتند؛ اما رویکرد خاص این شاعر فرهیخته در این دو مجموعه شعری اش که محصول نگاهی جامع، دقیق و لطیف به جهان بیرون و مسایل موجود در زندگی و جامعه در پرتو ترکیب و تلفیق معنایی و موضوعی دو مفهوم عشق و عرفان در شعر و زندگی است اثر او را دارای ارزش و اهمیت دوچندانی نموده است. امید است که در کتاب بعدی او با نام «پنجره جوهری» شاهد ظهور و تبلور ذوق و قریحه لطیف شاعری او در پرداختن به دیگر قابلیت های بکر و تازه موجود در شعر و زندگی عصر حاضر باشیم.

فهیمه بافنده

منبع : روزنامه کیهان