در کمین بحران

برای یك مسافرت ساده اتومبیل را با یك سرویس مناسب به جاده می اندازیم. حتی با توجه به آمار بالای تصادفات رانندگی تمام حواس پنج گانه را با ششمین حس جمع وجور می كنیم كه خدای ناكرده اتفاقی رخ ندهد. برای راحت شدن خیال خود نیز صدقه می اندازیم تا بلا دور شود. شاید بتوان با پیش بینی هایی كه از قبل می كنیم مانع رخ دادن حوادثی شویم كه به دست خودمان یا دیگران اتفاق می افتند اما تصور كنید در یك روز بارانی كه مثل همیشه از بارش آن خوشحال می شوید آب، منزل شما را فراگیرد وجریان آن به قدری شدید باشدكه مجبور شوید به ارتفاعات بروید. شاید خوشتان نیاید كه در آن لحظه كلمه سیل را به كار ببرید اما این چیزی را تغییر نمی دهد وخسارات فراوانی روی می دهد.
اولین چیزی كه در زمان روی دادن بلایای طبیعی جلب توجه می كند میزان خسارات و تلفات آن است و كمتر به مسائل روحی- روانی كسانی كه با این بحران ها مواجه شدند توجه می شود.
در یك ماهه اخیر در نقاط مختلف كشور بلایای طبیعی نسبتاً قابل توجهی به وقوع پیوسته است. عبور توفان گونو از سواحل دریای عمان و ایجاد سیل در این مناطق، وقوع زلزله در استان های قم، تهران، اصفهان، وقوع سیل در۴ استان قم، اصفهان، سیستان و بلوچستان و اراك كه منجر به كشته شدن ۱۹ تن از هموطنانمان شد از جمله بلایای طبیعی یك ماه اخیر محسوب می شود.
فكر می كنید در زمان وقوع بحران و بلایای طبیعی خانواده با چه بحران روحی درگیر می شود؟
● احساس گناه
به طور كلی بحران به ۲ صورت رخ می دهد. بحران انسانی و بحران طبیعی كه انسان دخالتی در آن ندارد. تصادف، جنگ، تجاوز و طلاق از جمله بحران های روحی انسانی به شمار می رود. در این نوع بحران ها انسان دخیل است و بسیاری از آن ها قابل پیش بینی خواهد بود. اما در بلایای طبیعی به علت عدم پیش بینی و ناگهانی بودن وقوع بحران موضوع فرق می كند.
دكتر شمس الدین كهانی روانشناس بالینی در این باره می گوید: «بحران هایی مانند سیل و زلزله خسارات عمیقی به بار می آورد و مرگ برخی از انسان ها را در پی دارد، روی افراد مواجهه با بحران تأثیر منفی می گذارد. مطالعات نشان داده كه بلایای طبیعی اثرات روانشناختی ایجاد می كند كه عمده ترین آن افسردگی، اضطراب، خشم و احساس گناه است. به طور مثال فردی كه اكثر افرادخانواده خود را از دست داده مدام از خود می پرسد كه چرا خودش فوت نكرده است و كاش او نیز كشته می شد. یا این كه چرا نتوانسته به دیگر اعضای خانواده با تلاش بیشتر كمك كند و به همین علت احساس گناه می كند.»
● شایع ترین اختلال
در زمان ایجاد بحران و وقوع بلایای طبیعی شایع ترین اختلال، «PTST» است. دكتر كهانی در این باره توضیح بیشتری می دهد: «در واقعه زلزله بم ۷۵ درصد بازمانده ها علائمی مانند برانگیختگی و كابوس داشتند. این اختلالات كه پس از واقعه و وقوع بحران ها به وجود می آید را PTST می گویند. این اختلالات با علائم شایعی مانند كابوس و برانگیختگی و خشم بی مورد همراه است كه حتی امكان دارد تا سال ها پس از وقوع بحران نیز همراه فرد باشد.»
تحمل اختلالات افرادی كه با بحران مواجه می شوند گاهی اوقات آنقدر مشكل ایجاد می كند كه اطرافیان نیز از این مسأله آزار می بینند.
همچنین امكان دارد فرد با توجه به این اختلالات به خود و دیگران آسیب برساند و به همین علت نباید با بی تفاوتی با چنین افرادی برخورد كرد. البته با توجه به اصل «پیشگیری بهتر از درمان است» می توان كاری كرد كه در زمان وقوع بحران هایی مانند بلایای طبیعی این اختلالات كاهش یابد.
دكتر كهانی در این باره می گوید: «مطالعات نشان داده هر چه ظرفیت روانشناختی و مهارت های مقابله با بحران را به افراد یاد دهیم، عوامل فشارزا كمتر می توانند تأثیرات منفی روی فرد ایجاد كنند.
در زمان ایجاد بحران افراد به ۲ نوع تقسیم می شوند. گروه اول افراد «هیجان محور» هستند كه نافعالند و نمی توانند كار مثبتی را در زمان وقوع بحران انجام دهند اما گروه دوم كه مسأله محور هستند در مواقعی كه بلایای طبیعی رخ می دهد می توانند با بحران های روحی مقابله كرده و با آموزش های لازم فعال شوند. برای این كار سیستم های حمایتی باید آموزش های لازم را به افراد دهند تا آنها با استرس و بحران به وقوع پیوسته كنار آیند.»
● آموزش قبل از بحران
به اعتقاد دكتر كهانی باید تمام مردم آموزش های لازم را برای مواجهه با بحران ببینند كه توانایی مقابله با آن را داشته باشند. البته سیستم حمایتی مانند دولت ها در زمان وقوع بحران باید بستر لازم مادی، عاطفی و... را فراهم آورند كه افراد درگیر با بحران احساس تنهایی نكنند و همین كه بدانند كسی به فكر آنهاست می تواند كمك روحی مناسبی برایشان باشد.
كهانی در این باره بیشتر توضیح می دهد: «قطعاً آموزش های لازم برای مقابله با بحران از عمق فاجعه خواهد كاست. باید امكاناتی فراهم شودكه در زمان وقوع بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله قبل از اعزام كمك های حمایتی مردم با توجه به آموزش های قبل از بحران راه های مقابله با آن را اجرا كنند. تمام اقشار جامعه باید این آموزش ها را فراگیرند تا در زمان وقوع بحران بتوانند به صورت فعال عمل كنند. دولت می تواند با تشكیل ارگان، سازمان یا ستادی برای مقابله با بحران، آموزش همگانی را قبل از وقوع بحران اجرا كند.
● همیاری خودجوش
در زمان عبور توفان گونو از جنوب استان سیستان و بلوچستان در بخش زرآباد بندر كنارك حالت فوق العاده ای به وجود آمده بود. در این منطقه به علت طغیان رودخانه های اطراف عملاً راه های زمینی و دریایی برای كمك به سیل زدگان مسدود شده بود به طوری كه تا ۱۰ روز كمك ها تنها به وسیله بالگرد كه با محدودیت مواجه بود صورت گرفت. در این زمان مردم خودساخته «زرآباد» با وجود تحمل خسارات بسیار و حتی خراب شدن خانه ها و مزارع و تلف شدن دام و احشام و كمبود آب و غذا موفق شدند روحیه خود را بازیابند و با تشكیل نیروهای مردمی به كمك افراد آسیب دیده بپردازند و حتی تأسیسات عمومی را نیز ترمیم كنند. این امر موجب شد در منطقه ای كه با ایجاد سیل فراوان همگان انتظار فاجعه ای را داشتند افراد باكمترین آسیب روحی و روانی مواجه شوند.

محسن جندقی

منبع : روزنامه ایران