حوادث طبیعی و مردم سالاری

بحران مخرب توفان و سیل گنو در جنوب بلوچستان ظاهراً خاتمه یافته اما بحران واقعی تازه شروع شده است. بیش از ۲۰۰ روستا خسارت کلی دیده، راه ها قطع شده است، خانه های گلین و سست مردم روستایی فرو ریخته، دام ها عمدتاً تلف شده، مزارع وسیعی خصوصاً مزارع موز در مسیر رودخانه های باهو کلات، کاجو، کهیر، سرباز و زرآباد و همچنین مزارع ۴ هزار هکتاری پرورش میگو در گواتر کاملاً تخریب شده است.
اینک کثیری از مردم منطقه ضمن تحمل خسارات وارده و از دست دادن شغل خود به طور ناگهانی دچار محرومیت های شدید شده اند. به طوری که نیازهای اولیه آنها از قبیل آب آشامیدنی سالم، مواد غذایی، سرپناه، دارو، بهداشت و سلامتی تامین نیست. طبق اعلام رئیس مرکز فوریت های پزشکی وزارت بهداشت شیوع بیماری های وبا و مالاریا مناطق توفان زده را تهدید می کند و ۲۵۰ هزار نفر از مردم آسیب دیده بلوچستان در معرض خطر اپیدمی بیماری های انگلی، روده ای، وبا و مالاریا هستند و ۷۰ درصد آنها از دسترسی به آب آشامیدنی سالم محروم هستند.
در چنین شرایطی حوادث و ناگواری های زیادی در راه است که فقر، بیماری اپیدمیک، بیکاری و مهاجرت نتیجه طبیعی آن است به علاوه کاهش اعتماد و ایجاد بدبینی حاصل از سکوت خبری و نادیده انگاری مسوولان زخمی است که نیاز به التیام دارد.
ابعاد و عمق حادثه بر کسی پوشیده نیست اما مدیران استانی و حتی مسوولان ملی خصوصاً ستاد حوادث غیرمترقبه وزارت کشور و هلال احمر در ابتدا حادثه را بسیار عادی جلوه دادند و فراخوانی برای جلب کمک های مردم و موسسات خیریه کشور اعلام نکردند هر چند رادیو جوان و رادیو پیام در گفت وگو با مردم و معتمدین محلی تا حدودی ابعاد حادثه را به مسوولان بازتاب دادند، اما از سیمای جمهوری اسلامی انتظار می رفت نقش بهتری ایفا کند که نکرد.در این فضای سکوت خبری و در مقابل اراده کم دامنه نشان دادن یک بحران طبیعی گسترده نقش مطبوعات، سایت ها، وبلاگ ها، شوراهای شهر و روستا، ائمه جمعه محلی و شخصیت های سیاسی و اجتماعی در فضای اطلاع رسانی نمایان شد که سعی کردند به رغم امکانات محدود با اطلاع رسانی، درخواست آسیب دیدگان را به گوش مسوولان کشور برسانند.
اینجاست که نقش دموکراسی نمایان می شود. دیدیم که چطور وجود یک دموکراسی ولو نیم بند و نهادهای مدنی نه چندان منسجم باعث می شود آنچه در پایین اتفاق می افتد، منعکس شود و در جهت پیشگیری از مصائب اثرگذار باشد.
آمارتیا سن در کتاب «توسعه یعنی آزادی» در بیان رابطه آزادی و برابری (دموکراسی) با پیشگیری از عوارض حوادث و بحران های طبیعی خصوصاً قحطی، فصلی را اختصاص داده است و در این خصوص می گوید؛ «مطبوعات آزاد و عملکرد مردم سالاری به فراهم سازی اطلاعاتی که تاثیراتی بسیار بر سیاستگذاری های پیشگیری از قحطی دارند کمک زیادی می کند. (مثلاً اطلاعاتی در زمینه تاثیرات اولیه خشکسالی و سیل و تاثیر بیکاری) ابتدایی ترین منابع اطلاعاتی مربوط به نقاط دوردست، رسانه های باشهامت خبری هستند. به اعتقاد من مطبوعات آزاد بهترین نظام پیش آگاهی را که یک کشور در معرض قحطی (بحران طبیعی) لازم دارد، تشکیل می دهد.»
آمارتیا سن نحوه پیشگیری قحطی در چین و هند را مقایسه و می گوید؛ «با اینکه چین در مقایسه با هند در بسیاری از ابعاد توسعه اقتصادی بسیار موفق تر بوده است اما در پیشگیری از قحطی با شکست مواجه بوده است. هندوستان قبل از کسب دموکراسی در ۱۹۴۷ به طور مستمر دچار قحطی بود. آخرین و وخیم ترین این قحطی ها در ۱۹۴۳ در بنگال رخ داد که ۲ الی ۳ میلیون قربانی داشت. پس از استقلال و برقراری یک نظام چندحزبی مردم سالار هیچ قحطی مهمی روی نداده است.» وی شاهد مثال دیگری به نقش مردم سالاری در پیشگیری از بروز قحطی می آورد؛ «بین سال های ۱۹۸۱- ۱۹۷۹ تا ۱۹۸۴-۱۹۸۳ بوتسوانا با کاهش ۱۷ درصدی و زیمبابوه با کاهش ۳۸ درصدی تولید مواد غذایی مواجه شدند.
در همان زمان تولید در سودان و اتیوپی هم حدود ۱۱ تا ۱۲ درصد کاهش یافت. در حالی که سودان و اتیوپی با کاهش های کمتر مواد غذایی دچار قحطی شدند در بوتسوانا و زیمبابوه قحطی به وجود نیامد و این بدان علت بود که سیاست های گسترده پیشگیری از قحطی در این کشور ها اتخاذ و اجرا شد.
اگر دولت های زیمبابوه و بوتسوانا نمی توانستند اقداماتی درست و به موقع انجام دهند از طرف مخالفان مورد انتقاد قرار می گرفتند و روزنامه ها به روی آنها آتش می گشودند اما دولت های سودان و اتیوپی از این جهت خیالشان راحت بود زیرا انگیزه های سیاسی که به وسیله نهادهای دموکراتیک ایجاد می شود در این کشورها به کلی غایب بود.»
در ایران که یک کشور حادثه خیز است، به ویژه مناطق دوردست آن در معرض حوادثی چون توفان، سیل، خشکسالی، زلزله و رانش زمین است، ضرورت استقرار سیستم های اطلاع رسانی و وجود نهادهای مدنی در آن بیشتر احساس می شود. این سیستم ها و ساز و کارها نقش مهمی در پیشگیری از توسعه بحران و تلفات جانی ایفا می کند. حال که ابعاد حادثه بر همگان روشن و تبعات آن قابل پیش بینی است و بخشی از مردم ایران به عنوان عضوی از این کل و همنوعان ما در رنج و محرومیت شدید قرار گرفته اند و در انتظار کمک و فریادرس هستند، چند پیشنهاد ناصحانه ارائه می شود:
۱) ضمن تقدیر از چند روزنامه سراسری، رادیو پیام و رادیو جوان، سایت ها و وبلاگ هایی که پیش آگاهی لازم نسبت به حادثه سیل گنو و اثرات آن را فراهم ساختند و ضمن یادآوری نقش اثرگذار آنها، انتظار می رود این خبررسانی را تداوم و گسترش دهند و آن دسته از مطبوعاتی که سکوت خبری اتخاذ کرده اند این سکوت را بشکنند و سیمای جمهوری اسلامی نسبت به اعزام گروه های گزارشی به منطقه به وظیفه ملی و قانونی خود عمل کند.
۲) دولت، خصوصاً ستاد حوادث غیرمترقبه و هلال احمر به صرف اینکه استان طالب کمک های گسترده نیست، به گزارش های استانی اکتفا نکند و دست روی دست نگذارد بلکه گروهی را از وزارتخانه های مرتبط به خصوص وزارت کشور، وزارت بهداشت و درمان، وزارت کشاورزی و بانک کشاورزی و شیلات، وزارت راه و وزارت مسکن و بنیاد مسکن به منطقه اعزام و رسیدگی به مسائل مردم و منطقه را در دستور قرار دهند.
۳) مردم منطقه و شوراها و موسسات خیریه نسبت به تشکیل ستادهای مردمی کمک رسانی و دعوت از مردم و موسسات خیریه سراسر کشور اقدام و در جذب و توزیع کمک ها ایفای نقش کنند. در اینجا از موسسات خیریه استان های مرکزی مثل اصفهان، قم، تهران، یزد و مشهد که از انسجام و امکانات بهتری برخوردارند و خصوصاً حوزه های علمیه انتظار مساعدت بیشتری می رود. زیرا علاوه بر وظیفه انسانی و ملی و کمک به هم نوع در وحدت ملی و اسلامی سخت موثر است. مردم آسیب دیده بلوچستان در انتظار دریافت کمک های مردم سراسر ایران هستند.

سید محمود حسینی
استاندار اسبق سیستان و بلوچستان

منبع : روزنامه شرق