آسیب پذیری ساختمان های تهران در برابر زلزله

● مقدمه :
در بررسی اثر نیروهای طبیعی هم چون زلزله بر ساختمان و میزان آسیب پذیری آنها حتی در دیگر نقاط جهان عمدتاً نگاه ها معطوف به بحث سازه می گردد. از آنجا که اسکلت بنا نقش ایستایی و پایداری را در طول حیات ساختمان بعهده دارد کمتر به نقش مباحث دیگر دخیل در فرآیند شکل گیری بنا پرداخته می شود. فرآیند تولید ساختمان غالباً از طرح های شهری و در چهارچوب ضوابط و مقررات آن آغاز می گردد. معماران براساس مبانی زیبایی شناختی با نیم نگاهی به مسایل سازه و تاسیسات به نیازهای مصرف کننده، شکلی کالبدی می دهند پس از طراحی سازه و تاسیسات باز هم معمار مسئولیت تهیه طرح های اجرایی را بعهده می گیرد چنانچه از مراحل دیگر ساخت بنا هم چون اجرا و نظارت برآن هم صرف نظر شود باز پرسش های زیر به ذهن خطور می کند:‌
ـ آیا توقع کاهش آسیب پذیری در برابر زلزله تنها در حوزه انتظار کار بجایی است.
- آیا می توان عوامل آسیب رساننده را در هنگام وقوع حوادث طبیعی و در مراحل پیش از محاسبه، ریشتر یابی نمود.
- آیا بهتر نیست سلسله اقدامات کاهش آسیب پذیری ساختمان ها در برابر حوادث قهری را از اولین وهله شکل گیری طرح ساختمان (ضوابط و مقررات شهری و طرح معماری) آغاز شود.
بطور کلی در کلامی خلاصه می توان به منظور کاهش آسیب پذیری ساختمان ها موارد زیر را مد نظر داشت :
۱) شرایط ساختگاهی
۱ – ۱) خاک
روند محاسبه و نظارت ساختمان ها فعلاً براساس شناخت نوع زمین براساس اطلاعات محلی و بررسی های میدانی صورت می گیرد در حالیکه مسایل ژئوتکنیکی همواره در زمره مسایل کلان نیستند بلکه نوع زمین می تواند از پلاکی به پلاک دیگر تغییر کند.
۲ – ۱) بافت های منظم
اغلب مناطق حوزه مرزی وجنوبی تهران و برخی مناطق حوزه شمالی از بافتی نامنظم برخوردارند.بواسطه اعمال ضابطه۶۰% پلاک های مورد نظر برای ساخت و ساز از شکل نامنظم برخوردارند.
۳ – ۱) مسایل هم جواری
هم اینک در تهران برای ساختمان های بالاتر از چهار طبقه رعایت درز انقطاع الزامی است در صورتی که به علت عدم کنترل مناسب از سوی شهرداری ها بعضاً دیده می شود که سازندگان در ابتدا جواز ساختمانی بر اساس چهار طبقه می گیرند که در آن درز انقطاع پیش بینی نشده است ولی در اجرا ساختمانی با بیش از چهار طبقه و بدون درز انقطاع تولید می کنند و شهرداری نیز با اعمال جریمه سازندگان، از کنار آن براحتی عبور می کند.
۲) سیستم نا مناسب
۲ - ۱) تیرهای قوی - ستونهای ضعیف
از عمده ترین مسایلی که منجر به انتخاب و اجرای سیستم ستون های ضعیف و تیرهای قوی در تهران می گردد دو مسئله تامین پارکینگ در قسمت پیلوت یا زیرزمین ساختمان های مسکونی است. از آنجا که قوانین و ضوابط معماران را ملزم می کند تا در فواصل مشخص ستون ها را جابجا نمایند، لذا معماران برای تأمین پارکینگ به تعداد مورد نظر و گاه برای تأمین شعاع گردش مناسب و مورد نظر لزوم رعایت ضوابط این مسئله بخصوص در سازه های بتنی که دارای ابعاد بزرگتری هستند نمود بیشتری دارد.
در حال حاضر این مسئله امکان بارگیریدیوارهای برشی و حتی بادبندها را در زیرزمین و پیلوت از مهندسین سازه سلب می نماید.
۲ – ۲) طبقات نرم
ساختمان های احداثی در مجاور شریان ها و راه ها و خیابان های شهری بشدت از این مسئله تأثیر می پذیرند. بواسطه آنکه کاربری های تجاری در طرح های شهری اغلب در کنار این محورها متمرکز است و عموماً در این کاربری ها ارتفاع طبقه همکف تقریبا دو برابر طبقات بالاتر می باشد، اختلاف سختی بوجود آمده منجر به ایجاد طبقه نرم و در نهایت تخریب بنا می شود. این مسئله هنگامی که کاربری مورد نظر در مجاورت فضاهای مسکونی قرار می گیرد وجه حادتری بخود می گیرد.
اختلاف جرم، اختلاف تراز و در نهایت اختلاف
سختی در سایت های تجاری کنار سایت های مسکونی در کنار پدیده تفرق امواج در زمان بروز زلزله موجبات رفتار نامناسب سازه و در نهایت آسیب دیدن ساختمان ها از سوی ساختمان های مجاور را فراهم می سازد.
۳) توزیع نامناسب جرم
عمده ترین تبعات توزیع نامناسب جرم افزایش پیچش در کل ساختمان است، و تا حدودی از سوی مهندسین قابل پیش بینی و قابل پیشگیری است اما مشکل عمده در تهران از آنجا ناشی می شود که سازندگان بسیاری در هنگام ارایه طرح به شهرداری، طرحی منطبق با ضوابط و مقررات شهرسازی ارایه می دهند ولی طرح دیگری را اجرا می نمایند که بعضاً چیدمان فضاها و عملکرد مرتبط به آنها در طرح دوم با طرح اول متفاوت است و در طرح سازه منظور نشده است.
از جمله عناصر معمول تحمیل کننده جرم در ساختمان های تهران می توان به منابع آب بالای ساختمان اشاره نمود. ( لازم به ذکر است که طرح سازه پیش از طراحی تاسیسات صورت می پذیرد و به آن باید عدم تطبیق نقشه ها در حوزه معماری، سازه یا تاسیسات نیز اشاره نمود.)
۴) کیفیت مصالح
بواسطه گسترش و تنوع مواد، مصالح و تجهیزات مصرفی در ساختمان ها نمی توان انتظار داشت که وظیفه خطیر کنترل کیفی بر روی آنها تنها از سوی موسسات استاندارد صورت پذیرد.
۵) نتیجه گیری :
مسئله کاهش آسیب پذیری تنها به حوزه سازه ارتباط پیدا نمی کند و باید بسیاری از عوامل آسیب رساننده به بنا در مراحل پیش از ساختمان را ریشه یابی نمود و موارد زیر پیشنهاد می گردد.
۶) اقدامات بلند مدت :
- انجام مطالعات ژئوتکنیکی براساس سرعت موج برشی (Vs) با هدف پهنه بندی ژئوتکنیکی مناطق و نواحی شهری تهران.
- ارائه این اطلاعات از سوی شهرداری ها و ملزم نمودن سازندگان به رعایت آنها در محاسبات ساختمان.
۷) اقدامات کوتاه مدت :
- ارایه گزارش تخصصی در صورتی این که محاسبات با نوع خاکI و II صورت پذیرفته.
- بدلیل ساختگاه خاک دستی در بسیاری از مناطق مانند شهرک غرب، ولنجک، نواحی شرق سعادت آباد و ... تعیین نوع خاک از طریق مطالعات ژئوتکنیکی
- رعایت درز انقطاع در ساختمان های کوتاه و بلند.
- تأمین پارکینگ در محوطه باز پلاک، زیرزمین حیاط منزل و ... مورد قبول شهرداری قرار گیرد.
- تدوین ضوابط کنترل بر احداث بنا و جلوگیری از تغییر طرح در هنگام اجرا.

منبع : پارسی گلد