خانه‌های ما و زلزله‌های در راه

کشور ما کشور زلزله‌خیزی است و زلزله به عنوان یک پدیده طبیعی، طی قرون گذشته چهره‌ای نازیبا، مخرب و مهلک از خود بر جای گذاشته است. رویکرد جدی محققان و متخصصان در پذیرش این پدیده نه به صورت ویرانگر آن بلکه در قالب شناخت هر چه بیشتر علوم مرتبط با آن به تهیه و تدوین هزاران کتاب، مقاله و آیین‌نامه در سراسر جهان منجر شده است...
تهیه آیین‌نامه طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله یا استاندارد ۲۸۰۰ ایران یکی از اقدام‌های شایسته و به جایی بود که توسط محققان و متخصصان ذ‌ی‌ربط صورت گرفت و در سال ۱۳۶۷ لازم‌الاجرا بودن آن به تصویب رسید و قرار شد هر پنج سال یک‌بار وزارت مسکن و شهرسازی در آن تجدیدنظر کند. هدف این آیین‌نامه تعیین حداقل ضوابط و مقررات برای طراحی و اجرای ساختمان‌ها در برابر اثرهای ناشی از زلزله است به طوری که با حفظ ایستایی ساختمان در زلزله‌های شدید تلفات جانی به حداقل برسد و ساختمان‌ها در برابر زلزله‌های خفیف و متوسط بدون وارد شدن آسیب عمده سازه‌ای و در برابر زلزله‌های شدید بدون فرو ریختن، قادر به مقاومت باشند.
● مشکلات بافت‌های فرسوده
مقاوم‌سازی ساختمان‌های بسیار قدیمی که عمدتا متشکل از دیوار باربر و بعضا همراه با یک نیمه اسکلت فلزی هستند به علت هزینه‌های بالا و مشکلات اجرایی اگر محال نباشد به غیر ممکن نزدیک است. درخصوص ساختمان‌های نیمه قدیمی و بعضا جدیدتر که به صورت اسکلت بتونی اجرا شده، به علت پوشش میل‌گرد در داخل بتون و عدم دسترسی آسان به آن و عدم وجود مصالحی که به راحتی به بتون اتصال یابد، تشخیص نقاط ضعف و همچنین مقاوم‌سازی آن بسیار مشکل بوده و اجرای ورق و پروفیل فلزی جوشکاری شده روی اسکلت بتونی به صورت وصله و پینه راهگشا نخواهد بود، هر چند در کیفیت و مقاوم‌ بودن بتون مصرفی نیز باید جدا شک کرد. در ساختمان‌های اسکلت فلزی به علت ماهیت آن، اجرای مقاوم‌سازی عملی است اما به دلیل هزینه زیاد و تخریب قسمت‌های زیادی از نازک‌کاری و سفت‌کاری برای دسترسی به تیرها و ستون‌ها و اتصالات و همچنین چند واحدی بودن ساختمان‌ها و عدم حصول توافق هماهنگ در این خصوص بین مالکان واحدها معمولا اجرای آن با مقاومت روبه‌روست و در صورت اجرا نیز رسیدن به یک نتیجه ایده‌آل ممکن نیست. در این‌گونه مواقع، گزینه بهتر، تخریب و نوسازی کامل ساختمان است.
● ساختمان‌های نوساز
درخصوص ساختمان‌های نوساز در حال حاضر ضوابط منسجم‌تری برای کنترل دقیق طراحی، ساخت بر اساس نقشه‌های اجرایی، جوشکاری صحیح و بتون‌ریزی قابل اعتماد وجود دارد اما متاسفانه حتی با وجود این قوانین به دلیل فقدان نیروی کار ماهر، مصالح استاندارد و در برخی موارد ضعیف بودن نظارت‌ها چه از طرف مهندسین ناظر و چه از طرف شهرداری ساختمان‌های نوساز نیز چندان در برابر زلزله مقاوم نیستند. اکثر بتون‌های مصرفی در ساختمان‌های ساخته شده حتی در چند سال اخیر از مقاومت محاسباتی ضعیف‌تر هستند و در هنگام وقوع زلزله، فجایع جبران‌ناپذیری را به وجود خواهند آورد. این در حالی است که در نزد مردم، اسکلت بتونی، ساختمان مقاوم‌تری را تداعی می‌کند. به نظر می‌رسد لحاظ نمودن ضوابط قوی‌تر اجرایی و نظارتی و کنترل مضاعف بسیار ضروری است. در مورد ساختمان‌های فلزی نیز وضع بهتر نیست. واردات تیرآهن و میل‌گردهای چینی و عدم تناسب استانداردهای ایران با کشور چین و ناآگاهی سازندگان ساختمان و عدم نظارت موسسه استاندارد سبب شده استفاده از این تیرآهن در مقاومت سازه در برابر زلزله اثر منفی قابل‌توجهی داشته باشد.
● طرح اتاق ایمن
پس از وقوع زلزله بم، مسوولان دست‌اندرکار صنعت ساختمان‌ به فکر مقاوم‌سازی ساختمان‌های فرسوده افتادند ولی این امر با صرف هزینه بسیار روبه‌رو و بوده در مواردی نیز غیرقابل انجام بود. از این رو طرح اتاق‌های ایمن مطرح شد که براساس این طرح در مورد یک اتاق یا یک محل کوچک در خانه باید استانداردها و ضوابط لرزه‌ای ایمن‌سازی رعایت می‌شد. در این راستا سازمان‌های مربوطه اعم از وزارت مسکن و شهرداری‌ها ملزم به همکاری و همیاری و ارایه مجوزها و اطلاعات لازم به مردم بودند. گر چه این طرح در ابتدا با توجه به کاهش هزینه و افزایش سرعت ساخت اتاق ایمن مورد استقبال عامه مردم قرار گرفت ولی با گذشت زمان به دلیل عدم اطلاع‌رسانی و ناهماهنگی ارگان‌های مربوطه به دست فراموشی سپرده شد.
● چه کسی مسوول است؟
سوال اینجاست که چرا با توجه به قوانین و آیین‌نامه‌های موجود و توانایی و سطح علمی مهندسین کشور، همچنان ساختمان‌هایی در کشور بنا می‌شوند که از نظر مقاومت و ایستایی در برابر زلزله ضعیف‌اند؟
از نظر بسیاری از دست‌اندرکاران صنعت ساختمان‌ می‌توان گفت مسوولیت اصلی نظارت بر ساخت اصولی ساختمان‌ها در کنار مهندسین ناظر، بر عهده شهرداری‌ها نیز هست اما متاسفانه این نقش شهرداری‌ها در برخی مناطق بسیار کمرنگ و تنها در وصول عوارض فروش تراکم خلاصه شده است.
با توجه به وجود قوانین و آیین‌نامه‌های کافی و جامع در رابطه با صنعت ساختمان‌‌سازی، به نظر می‌رسد مشکلات زمانی رفع می‌شوند و ساختمان‌هایی مقاوم در برابر بلایای طبیعی نظیر زلزله خواهیم داشت که در عین تربیت نیروی کار متخصص و ماهر به سوی استانداردسازی و سبک‌سازی مصالح و تقویت نقش نظارتی شهرداری‌ها، به مساله بیمه کیفیت ساخت بناها نیز به عنوان یک مقوله جدید و راهبردی توجه شود.

محمدرضا علیزاده

منبع : روزنامه سلامت