طرح روسیه مینیاتور مذاکرات پاریس

غربی ها سعی داشتند از این پیشنهاد به عنوان راه حل میانه یاد کنند تا عدم پذیرش آن را از طرف ایران دلیلی بر ستیزه جویی جمهوری اسلامی تلقی نمایند. طی این مقاله، ما سعی خواهیم کرد این طرح را از ابعاد مختلف بررسی کنیم تا مشخص گردد در چه صورت این طرح مفید خواهد بود.
•ابعاد تکنیکی
همان طور که گفته شد به علت عدم دسترسی به اطلاعات و جزئیات پیشنهاد روسیه کالبدشکافی آن آسان نمی باشد. به هر حال این طرح از دو حالت عمده خارج نخواهد بود. در حالت اول که از این به بعد طرح الف روسیه می نامیم، ایران با سرمایه گذاری مالی در روسیه هزینه های مربوط به غنی سازی را می پردازد. بدین منظور ما اورانیوم را به روسیه ارسال نموده و در آنجا اورانیوم غنی شده، در غلاف زیرکونیوم قرار می گیرد و به صورت میله سوخت به ایران فرستاده می شود، سوخت ارسالی در راکتور اتمی ایران مصرف شده و پس مانده سوخت که می تواند در سلاح هسته ای کاربرد داشته باشد جمع آوری شده و به روسیه عودت می شود. بدین ترتیب ما در مراحل غنی سازی و بازپروری اورانیوم دخالتی نداشته و نکات مهم و تکنیکی کار را نیز دراختیار نخواهیم داشت. به علاوه پسماند هسته ای نیز از دسترس ما خارج می شود. در طرح فوق پیش بینی شده غنی سازی و فعالیت های تحقیقاتی را هم تعطیل نماییم. اما در حالت دوم که «طرح ب» روسیه نامیده می شود غنی سازی در خاک روسیه با شرایط یادشده در طرح الف انجام خواهد شد اما علاوه بر روسیه کشورهای دیگر جهان مانند چین نیز در این پروژه شرکت می نمایند، همچنین اجازه داده خواهد شد که دانشمندان ایرانی در کلیه مراحل این عملیات حضور یافته و دانش لازم را کسب نمایند و به ما این امکان داده می شود که در ابعاد محدود و آزمایشگاهی غنی سازی را انجام دهیم. این طرح امکان توسعه دانش هسته ای را از ما سلب نخواهد نمود و در صورتی که روسیه از ارسال سوخت اتمی به ایران خودداری نماید ایران می تواند با توسعه امکانات در طی یک فرآیند برنامه ریزی شده همه سوخت مورد نیازش را در کشور تولید نماید. در واقع پروژه فوق به صورت مشارکت بین ایران و کشورهایی چون روسیه و چین صورت می پذیرد.
• ابعاد سیاسی
با توجه به اینکه طرح الف و ب اساساً از نظر محتوا و اهداف متفاوت می باشند لذا مباحث سیاسی پیرامون آنها را نیز به طور جداگانه بررسی می کنیم.
طرح الف- به جرات می توان گفت که هر گاه مقامات غربی، روسیه و حتی چین اشاره به طرح روسیه نموده اند طرح الف را مد نظر داشته اند، این طرح جنبه های منفی بسیاری را دارد که قبل از همه باید به پیشینه تاریخی آن اشاره کرد. این پیشنهاد زمانی مطرح شد که مذاکرات پاریس در انتهای راه قرار داشت و یک جانبه گرایی های اروپایی ها در این مذاکرات به حد اعلا رسیده بود. در آن زمان اروپا احساس می کرد در موضع قدرت قرار دارد و در تلاش بود که مذاکرات را به نحو دلخواه اداره نماید لذا به پیشنهاد روسیه روی خوش نشان نداد زیرا آن را آلترناتیوی می دانست که در زمانی نامناسب مطرح شده، ولی به تدریج که ایستادگی ایران در مقابل اروپا آنان را از اهدافشان باز می داشت برای اینکه ایران را در همان خط قبلی مذاکرات نگه دارند و مانع از دستیابی ایران به اهداف هسته ای و دستیابی به این تکنولوژی در مذاکرات شوند تلویحاً با طرح روسیه موافقت نمودند. واضح است چین، اروپا، آمریکا و دوستان این کشورها همگی موافق این طرح می باشند زیرا تامین کننده نظرات این کشورها در راستای عدم رشد صنعت هسته ای ایران است. برای توضیح بیشتر نکات منفی طرح را به صورت خلاصه در ذیل خواهیم آورد.
۱- یکی از نکات منفی این طرح نامشخص بودن مدت توقف فعالیت های هسته ای ایران است و طی این مدت مشخص نیست دانشمندان هسته ای ما چه وضعیتی خواهند داشت. همچنین میلیارد ها دلار سرمایه گذاری کشور برای ساخت تاسیسات زیر بنایی و امکانات تهیه شده برای راه اندازی چرخه سوخت بلااستفاده خواهد ماند.
۲- ارائه یک چهره ضعیف از ایران در بین کشور های منطقه و غیر متعهد و نیز ملت های مسلمان از دیگر نکات منفی این طرح خواهد بود زیرا انتظار جهان اسلام و کشور های مستقل این است که ایران اسلامی با توجه به خودکفایی در عرصه دانش هسته ای با اقتدار لازم مذاکرات را به پایان برساند.
۳- ایران در اداره امور نیروگاه های اتمی خود به روسیه وابسته خواهد شد که با توجه به پیشینه نامناسب روس ها موافقت با این طرح فاقد هر نوع عقلانیت و خردگرایی است زیرا هیچ منطقی نمی پذیرد درحالی که ما خود توان تولید سوخت هسته ای را داریم به روس ها متکی باشیم. قطعاً این وابستگی در موضوعات مورد اختلاف بین دو کشور (مانند دریای خزر) تاثیر منفی گذاشته و مواضع ما را تضعیف می نماید.
۴- قطعاً روس ها هزینه گزافی را برای غنی سازی از ما مطالبه خواهند کرد که با توجه به یک طرفه بودن قرارداد و فشارهای سیاسی موجود مبالغ هنگفتی را به بودجه کشور تحمیل می نماید.
۵- می دانیم که پرونده ایران به دلیل شروع مجدد غنی سازی به شورای امنیت گزارش شده است، اگر ما برای غنی سازی و ایستادگی در مذاکرات پاریس محق بوده ایم (که قطعاً این گونه بوده است) بر طبق استدلال بایستی با هر طرح یک جانبه و به خصوص طرح الف روسیه به شدت مخالفت نماییم. واضح است که اروپا شریک مطمئن تر و بزرگتر از روسیه برای مذاکره و قبول شرایط تحمیلی است.
۵- اشکال اساسی مذاکرات ایران با اروپا عدم ارائه تضمین امنیتی از سوی آمریکا بود که در قرارداد با روسیه نیز این اشکال پابرجا است.
۶- طرح الف روسیه قطعاً از طرف نیروها و گروه های مختلف سیاسی و ملی کشور پذیرفته نخواهد شد و مخالفت های جدی با آن از هم اکنون نیز آغاز شده است.
۷- در صورتی که ایران با اروپا به نتیجه می رسید پروژه های انتقال انرژی (گاز، نفت) ایران به اروپا در اولویت قرار می گرفت که برای هر دو طرف قرارداد سودآور بود ولی با توجه به ذی نفع بودن روسیه در این امر این موضوع را باید فراموش شده دانست.
بدیهی است یک قرارداد هنگامی متوازن است که دو طرف قرارداد به یک میزان منتفع شوند. با توجه به منافع اندک ایران در این قرارداد و منافع بسیار زیاد و غیرمنطقی روسیه این طرح «ترکمن چای» دیگری خواهد بود و یادآور جمله معروف «دادن مروارید و دریافت آب نبات» است. البته با وجود جنبه های منفی فراوان می توان به بعضی از نکات نسبتاً مثبت در طرح الف روسیه اشاره کرد که ما در زیر به آنها می پردازیم ولی پیشاپیش متذکر می شویم این نکات به هیچ وجه قابل مقایسه با نکات منفی فراوان طرح نیست. اولین نکته مثبت پیشنهاد یاد شده این است که با توجه به اشاره تلویحی غرب این قرارداد مانع از این خواهد شد که در شورای امنیت با گزینه تحریم ایران موافقت شود، حداقل روسیه خود مخالف تحریم خواهد بود. دومین نکته مثبت قرارداد این است که پروژه نیروگاه بوشهر تسریع خواهد شد و به بهره برداری خواهد رسید. این نکته نیز ضروری است بدانیم آمریکا با طرح الف روسیه با مضامین یاد شده نگاه دو گانه ای دارد، اگر چه پذیرش طرح روسیه توسط ایران موجب می شود که توسعه صنعت هسته ای در ایران کند و شاید هم متوقف شود و این بسیار برای آمریکا خوشایند خواهد بود که از ایجاد یک «ژاپن اسلامی» (به گفته غربی ها) جلوگیری می شود. اما موجب خواهد شد نفوذ و نقش سیاسی روسیه در منطقه و جهان افزایش یابد و یکی از کشورهای عمده صادرکننده انرژی (ایران) به روسیه وابسته شود. به علاوه در واقع آمریکا به طور ناخواسته به نزدیکی دو کشور ایران و روسیه کمک نموده است. این امر موجب خواهد شد که یکی از اهداف عمده آمریکا در منطقه (ایران) از میدان دید آمریکا خارج شده و بهانه آمریکا برای حضور در منطقه خلیج فارس کمرنگ شود و ژست نظامی و ضدتسلیحات جمعی این کشور فاقد مصداق مناسب و بستر دلخواه گردد. موارد اخیر با برنامه ریزی درازمدت آمریکا در منطقه همخوانی ندارد.از طرفی اروپا خوشحال خواهد شد که بحران هسته ای ایران حل شده و گزینه نظامی منتفی شده است. با این وجود ناکام ماندن اروپا در حل بحران هسته ای ایران موجب کاهش نقش و کم اعتباری اروپا در جهان خواهد شد. چین و هند نیز از حل بحران هسته ای ایران ابراز رضایت خواهند کرد اگرچه اطاله بحران بدون پیروزی یک طرف موجب می شد که میزان کسب امتیازات این کشورها از دو طرف منازعه افزایش یابد.
طرح ب روسیه: در واقع این طرح پیشنهاد ما به روسیه می باشد اگرچه طرح یاد شده دارای بعضی از نکات منفی طرح الف است ولی در مقابل نکات مثبتی دارد که پذیرش آن را از طرف ایران آسان تر می نماید. نکات منفی آن از قبیل: گران بودن سوخت تحویلی روسیه، ادامه وابستگی صنایع هسته ای ایران به روسیه، ادامه مخالفت ها و بهانه تراشی های آمریکا برای حضور در منطقه و ادامه تهدیدات آن کشور و نیز مشکلات ایران با اروپا و انتقال انرژی همچنان باقی خواهد ماند اما در صورت پذیرش این طرح از طرف آمریکا و غرب نکات مثبت آن از جمله منتفی شدن بحث تحریم در شورای امنیت، استفاده از امکانات و تاسیسات هسته ای ایران، امکان راه اندازی چرخه سوخت بعد از کاهش تنش، ادامه تحقیقات هسته ای و موافقت نسبی مسئولان و مردم کشورمان موجب می شود که احتمال موفقیت طرح افزایش یابد. با جمع بندی مختصر می توان دریافت در صورت پذیرش طرح ب روسیه منافع طرفین تا حد قابل قبولی تضمین خواهد شد و با توجه به کاهش تنش در منطقه و جهان جامعه بین المللی نیز از آن منتفع خواهد شد. مولفین اعتقاد دارند که پذیرش طرح الف روسیه غیرمنطقی است و تحت هیچ شرایطی نباید بدان تن داد و طرح ب روسیه اگرچه ممکن است مورد پذیرش ما قرار گیرد و بعضی از اعضای آژانس انرژی اتمی نیز به آن نظر مثبت داشته باشند ولی به دلیل کژفهمی روسیه و مخالفت آمریکا امید است توفیق زیادی به دست آورد. اکنون که فشارهای شدید آمریکا به ایران طی چند سال گذشته و توطئه های فراوان استکبار جهانی شرایط ممتازی برای امتیازگیری روسیه فراهم شده است بعید است که موقعیت فعلی را بدون کسب امتیازات بزرگی از طرفین ماجرا از دست بدهد. در حالی که به زعم روس ها ما چاره ای جز پذیرش خواسته آنان نداریم. این موضوع موجب شده است عرصه مذاکرات به شدت تنگ شود و دستیابی به نتیجه را مشکل سازد. در مقابل آمریکا برای بردن ایران به شورای امنیت برنامه ریزی مفصلی کرده است که پیشنهاد روسیه مغایر با این اقدامات است. در همین راستا آمریکا با هماهنگی با روسیه، طرح مقدماتی روسیه (طرح الف) را تنظیم کرده و از عدم پذیرش این طرح توسط ایران اطمینان کامل دارد. اصرار طرف روسی بر توقف تحقیقات هسته ای و غنی سازی قبل از هر اقدامی دال بر این مدعاست. جمع بندی مطالب بالا بر این مطلب تاکید می نماید که با وجود بهانه جویی آمریکا، زیاده خواهی و فرصت طلبی روس ها، منفعل بودن اروپایی ها و عدم شفافیت چین و هند، بعید به نظر می رسد طرح روسیه در غوغای شورای امنیت و هجمه آمریکا مجال جدی برای مطرح شدن و بررسی کارشناسی پیدا کند و به احتمال زیاد به سرنوشت مذاکرات پاریس دچار خواهد شد. به علاوه به نظر می رسد که در این طرح روسیه مدیریت پژوهش و اجرا را در دست داشته باشد و ایران تنها ملزم به پرداخت هزینه ها بوده و نقش موثری در پژوهش یا حتی اجرا نداشته باشد.در نهایت تنها راه برای جمهوری اسلامی پافشاری بر حقوق ملت و خواست عموم یعنی تکنولوژی هسته ای است و یقیناً اگر بر مواضع برحق خود مقاومت نماییم از نصرت الهی نیز بهره مند خواهیم شد و پیروز نهایی خواهیم بود.

دکتر حسن غفوری فرد این مقاله با همکاری دکتر محمود فرزین نوشته شده است.

منبع : روزنامه شرق