من نمی توانم ذهن دیگران را بخوانم

اکبر اعتماد، مشاور شاه در امور انرژی هسته­ای، در گفت و گو با مازیاز بهاری در مورد تولد برنامه هسته­ای ایران سخن گفت.
دکتر اکبر اعتماد پدر برنامه هسته­ای ایران است. وی پس از آنکه از دانشگاه لوزان در سال ۱۹۶۳ فارغ­التحصیل شد به ایران بازگشت و به عنوان مشاور برنامه هسته­ای دولت ایران انتخاب شد. وی در سال­های ۱۹۷۴ تا ۱۹۷۸ ریاست سازمان انرژی اتمی ایران را برعهده داشت.
افزایش قیمت نفت در اوایل دهه ۱۹۷۰ به محمد رضا پهلوی، شاه ایران این اجازه را داد تا در صنایع و پروژه‌های نظامی جاه طلبانه سرمایه گذاری کند. در دوران ریاست آقای اعتماد، ایران برنامه گسترده­ای در حوزه انرژی هسته­ای را آغاز کرد. هدف این برنامه تولید ۲۳ هزار مگاوات برق از پایگاه­های انرژی هسته­ای طی ۲۰ سال بود.
قرارداهایی که در آن دوره بین ایران و تولید­کنندگان عمده انرژی هسته­ای در اروپا و امریکا بسته شد از این قرار است: ایران با شرکت کرافتورک یونیون، در آلمان غربی برای ساخت دو رآکتور ۱۲۰۰ مگاواتی در بوشهر قرارداد بست.در ماه اکتبر سال ۱۹۷۷، فرانسه برای احداث ۲ نیروگاه هسته ای به ظرفیت ۹۰۰ مگاوات در دارخوین و نزدیکی اهواز با ایران به توافق رسید که شرکت فراماتوم اجرای آنرا بر عهده گرفت. در سال ۱۹۷۴ ایران ۱ میلیارد دلار در برنامه مجتمع غنی سازی اورانیوم یورودیف (Eurodif) که قرار بود در منطقه تریکاستن فرانسه احداث شود، سرمایه گذاری کرد.
برنامه­های شاه و همکاری ایران با اروپا و امریکا بلافاصله پس از انقلاب سال ۱۹۷۹ ایران متوقف شد. بسیاری از همکاران آقای اعتماد از ایران فرار کردند و یا اعدام شدند. آقای اعتماد هم ایران را به مقصد فرانسه ترک کرد، جایی که اکنون حدود ۳۰ سال است که آنجا زندگی می کند. این حوادث روحیات وی را تغییر نداده است. او در ابتدا امریکایی­ها و اروپایی­­ها را مقصر اصلی بحران هسته­ای ایران می­داند. وی بر این باور است که غرب به استقلال ایران احترام نمی­گذارد و ایران نیز به اروپا و امریکا اعتماد ندارد.
▪ آیا می توانید تاریخ تکنولوژی هسته­ای ایران را برای ما شرح دهید؟
ـ زمانی که دوایت آیزنهاور برنامه "­اتم برای صلح" را در سال ۱۹۵۳ راه اندازی کرد، ایران جزو اولین کشورهایی بود که یک رآکتور هسته­ای کوچک دریافت کرد. این رآکتور در تحقیقات دانشگاهی مورد استفاده قرار گرفت. پس از آن در اوایل دهه ۱۹۷۰، شاه به این نتیجه رسید که ایران باید تکنولوژی هسته­ای خود را گسترش دهد. ما به انرژی هسته­ای برای تولید برق نیاز داشتیم: جمعیت در حال افزایش بود و مردم نیاز بیشتری به برق داشتند.
▪ آیا شما هیچ‌وقت از شاه پرسیدید که چرا با وجود منابع وسیع گاز و نفت در ایران تصمیم به گسترش برنامه هسته­ای ایران گرفته بود؟
ـ شاه همواره بر این باور بود که نفت نباید تنها برای تولید انرژی بسوزد. او به رهبران سایر کشورها نیز گفته بود که نفت یک ماده صنعتی است که مقداری محدودی از آن در دسترس ما قرار دارد. وی بر این باور بود که همه باید به دنبال جایگزینی برای منابع انرژی باشند.
▪ در آن زمان دولت امریکا به عنوان یکی از متحدان اصلی ایران در خصوص برنامه هسته­ای ایران چه فکری می­کرد؟
ـ آنها با برنامه هسته­ای ایران موافق بودند، اما با چند شرط. مذاکرات ما با امریکایی­ها در سال ۱۹۷۴ آغاز شد. از همان ابتدا، پیش شرط آنها این بود که کنترل کامل بر روی چرخه سوخت هسته­ای ایران داشته باشند. دولت‌های فورد و کارتر به طور خصوصی اعلام کردند که هیچ درخواستی از دولت ایران ندارند. مشکل این بود که یوگسلاوی و مصر به دنبال نتایج مذاکرات ایران و امریکا بودند. امریکایی ها از ما می­خواستند تا با آنها توافق کنیم تا آنها نیز بتوانند همین قرارداد را با سایر کشورها اجرا کنند. حتی به یاد دارم که آقای فورد در یک نامه خصوصی از شاه خواسته بود تا انعطاف بیشتری به خرج دهد. اما من به شاه گفتم که روابط امریکا با سایر کشورها، مشکل امریکایی­ها است. ما باید به فکر منافع ملی خود باشیم و بر روی چرخه سوخت هسته­ای خود کنترل کاملی داشته باشیم. شاه با من موافقت کرد و نظرات من را در پاسخ به نامه فرد منعکس کرده بود.
▪ آیا شاه هیچ‌گاه به شما گفته بود که قصد تولید اسلحه هسته‌ای دارد؟
ـ من همیشه به آن بخش از برنامه شاه برای تولید بمب اتمی مشکوک بودم. بنابراین برنامه­ای ریختم تا او را منصرف کنم. من از شاه خواستم تا هفته­ای چند ساعت در مورد تکنولوژی هسته­ای به او آموزش دهم. تصور می کردم با این روش می توانم خطرات بمب هسته­ای را به او بگویم. پس از پایان ۶ ماه از شاه پرسیدم: حالا که درک خوبی از این تکنولوژی دارید کدام مسیر را می­خواهید انتخاب کنید؟ آیا می‌خواهید اهداف صلح آمیز را انتخاب کنید و یا قصد تولید بمب را دارید؟ من باید برای ادامه برنامه ریزی پاسخ این سوال را می­دانستم.
ما حدود سه ساعت با یکدیگر صحبت کردیم و وی نظراتش را در خصوص استراتژی دفاعی ایران برایم بازگو کرد. وی بر این باور بود که ارتش ایران، بیشترین قدرت را در منطقه دارد و ایران نیازی به داشتن سلاح­های هسته­ای ندارد. وی همچنین بر این باور بود که اگر ایران قصد گسترش سلاح­های هسته­ای را داشته باشد، اروپا و امریکا دیگر با وی همکاری نخواهند کرد. اما من فکر می­کنم که اگر شاه همچنان در راس قدرت بود اسلحه اتمی را گسترش می­داد، چرا که امروز، پاکستان، هند و اسراییل دارای سلاح های هسته­ای هستند.
▪ دولت کنونی ایران اعلام کرده است که برنامه هسته­ای خود را در راستای اهداف صلح آمیز گسترش می دهد. نظر شما در خصوص سیاست های هسته­ای دولت اسلامی ایران چیست؟
ـ شما می­توانید از سیاست­های هسته­ای ایران انتقاد کنید، اما غرب می­خواهد ایران را منزوی کند. به عنوان مثال امریکایی­ها و اروپایی­ها قطعات یدکی هواپیماهای صنعتی را که در زمان شاه هزینه­های آن پرداخت شده است را به ایران تحویل نمی دهند. بنابراین ایران مجبور است هواپیماهای دست دوم روسیه را بخرد که هر چند وقت یکبار سقوط می­کنند و موجب کشته شدن بسیاری از ایرانی­ها می­شوند. اما دانشمندان جوان ایرانی در حال پیشبرد تکنولوژی هسته­ای ایران بدون هیچ کمک غربی هستند. این چیزی است که من واقعا از آن احساس غرور می کنم.
▪ اروپایی ها و امریکا بنابه آنچه آژانس بین المللی انرژی هسته­ای به عنوان پنهانکاری ایران در سال­های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ اعلام کرده است می­گویند حق غنی سازی اورانیوم را ندارد.
ـ این یک دلیل قانونی نیست. من در خصوص اینکه در گذشته چه اتفاقی افتاده است زیاد مطمئن نیستم. اما اگر حتی بیست سال پیش نیز در برنامه­های خود شفاف نبودند، به این معنا نیست که ایران نتواند از حق غنی­سازی اورانیوم در چارچوب ان پی تی استفاده کند. بسیاری از کشورها گزارش­های کاملی از فعالیت های خود نمی­دهند اما هرگز تنبیه نیز نمی­شوند. ایران به طور کامل با آژانس بین­المللی انرژی هسته­ای در پنج سال گذشته همکاری کرده است. غرب تنها به برنامه­های ایران مشکوک است. و شک و تردید هیچ ارزش قانونی ندارد.
▪ شما فکر نمی­کنید که دولت ایران سعی دارد سلاح هسته­ای بسازد؟
ـ من نمی­توانم ذهن دیگران را بخوانم. دولت ایران اعلام کرده است نمی­خواهد بمب اتمی بسازد. اما اگر از من می­پرسید، کاری که غرب برای منزوی کردن ایران در پیش گرفته است، اگر در مورد هر کشور دیگری صورت گرفته بود به سلاح هسته ای دست پیدا کرده بود. ایران دیگر در مقابل تحریم­ها چیزی برای ترس و از دست دادن ندارد. زمانی که اسراییل تهدید می­کند که به ایران حمله خواهد کرد، جرات این کار را دارد چراکه اسراییل دارای سلاح هسته­ای است و ایران چنین اسلحه ای ندارد.
▪ به نظر می­رسد که دولت ایران نگران ادامه حیات خود است. فکر نمی­کنید اگر غرب، به‌وی‍ژه امریکا، امنیت رژیم ایران را تضمین کند، ایران در برنامه­های هسته­ای خود انعطاف بیشتری به خرج می­دهد؟
ـ حتما. ایران می­خواهد به مذاکرات خود به عنوان بخشی از یک بسته بزرگتر ادامه دهد که امنیتش را تضمین کند. اگر غرب به مقامات ایرانی این اطمینان را بدهد که قصد براندازی آنها را ندارد، ایرانی­ها تمایل بیشتری برای مذاکره نشان خواهند داد. غرب باید از حمایت گروه­های تروریستی مانند مجاهدین دست بردارد.
▪ شما فکر می­کنید که چه کار دیگری می­توان کرد؟
ـ ایران به غرب اعتماد ندارد. غرب نیز اعتمادی به ایران ندارد. ایران با موافقت برای تعلیق غنی­سازی در نوامبر سال ۲۰۰۴، تمایل خود برای همکاری با غرب را نشان داد. اما با توجه به عکس­العمل غرب ناامید شد.
راه حل دیگری به جز یک راه حل دیپلماتیک برای حل مسئله هسته­ای ایران وجود ندارد. من به عنوان یک ایرانی وقتی حرف حمله به ایران را می­شنوم احساس می کنم که به من توهین شده است. یک حمله نظامی، دولت ایران را ضعیف نمی­کند و موجب توقف برنامه­های هسته ای ایران نمی­شود. حمله به ایران سبب یک بحران منطقه­ای جدید می­شود که پایان آن را نمی­توان پیش­بینی کرد.
زمانی که یک کشور وارد جامعه جهانی می­شود در خصوص رفتار خود دقت بیشتری می­کند. پیشنهادها و پاسخ‌ها باید شفاف باشد. هیچ کس نمی­داند که غرب چه پیشنهادی به ایران داده است و پاسخ ایران چه بوده است. شفافیت در این موضوع سبب می­شود که رهبران ایرانی در خصوص جامعه بین­المللی احساس مسوولیت بیشتری بکنند. اگر غرب این سیاست را پیشه کند می­تواند مشکلاتش را با ایران نه تنها در برنامه هسته­ای که در تمامی زوایا حل کند.

مترجم : آرزو دیلمقانی
منبع: Newstatesman

منبع : دیپلماسی ایرانی