اوپک گازی؛ سازمانی برای قدرت نمایی

اهمیت گاز به عنوان یک منبع انرژی مناسب، در سال های آینده بسیار افزون تر خواهد شد و از این رو کشورهای تولیدکننده و مصرف کننده به دنبال راهبرد هایی برای کنترل و مدیریت آن هستند که یکی از آنها، ایجاد کارتلی مرکب از تولیدکنندگان و صادرکنندگان گاز است. در این بین با توجه به وجود ۴۰ درصد ذخایر گاز جهان در منطقه خاورمیانه و همچنین با توجه به ذخایر عظیم گاز دو کشور ایران و روسیه که در مجموع ۴۲ درصد ذخایر گازی جهان را در اختیار دارند، به نظر می رسد که این کشورها نقش اصلی را در معادلات آینده بازار جهانی انرژی بر عهده خواهند داشت. به طور کلی ایده تشکیل کارتل ها توسط تولید کنندگان مطرح و پیگیری می شود و هدف از برپایی چنین تشکل هایی ایجاد امنیت عرضه، ثبات بازار و ایجاد درآمد پایدار عنوان می گردد و در مقابل، مصرف کنندگان، ایجاد این نوع تشکل ها را به نفع خود نمی دانند؛ زیرا باعث افزایش قیمت و کاهش قدرت آنها در قبال فروشندگان می شود. به همین سبب از زمان طرح ایده تشکیل اوپک گازی تا کنون، مخالفان و موافقان تشکیل چنین سازمانی به ارائه نظریات مختلف خود پرداخته اند. در این بین اگر چه تشکیل اوپک گازی در ظاهر مسأله ای ساده است که طی آن کشورهایی نظیر ایران، روسیه، قطر و الجزایر می خواهند سطح همکاری های خود را افزایش دهند، اما در واقع تشکیل اوپک گازی با موضع گیری های متعدد و عمدتا مخالفی از سوی دولت ها و محافل غربی مواجه شده است.
زیرا از منظر کشورهای مصرف کننده گاز در غرب، ظهور احتمالی یک کارتل یا نوعی گروه بندی گازی در جهان، ثبات بازار انرژی را به هم خواهد زد. از این رو در شرایطی که سازمان بین المللی انرژی به همراه اروپا و آمریکا، تشکیل اوپک گازی را با هدف کنترل قیمت و تولید جهانی گاز، یک اشتباه بزرگ ارزیابی می کنند، کشورهای صادرکننده گاز معتقدند که تشکیل اوپک گازی به هیچ وجه به ضرر کشورهای مصرف کننده گاز نخواهد بود و این سازمان به برقراری ثبات و آرامش در بازار انرژی کمک زیادی خواهد کرد. همچنین برخی معتقدند حتی اگر سازمان کشورهای صادرکننده گاز تشکیل شود، به دلیل مقاومت شدید و فعالانه آمریکا و اتحادیه اروپا، نفوذ چندانی بر بازار جهانی گاز همانند نفوذ اوپک بر بازار نفت نخواهد داشت. ضمن آنکه تشکیل و حفظ سازمان های انحصاری به ویژه زمانی که این سازمان ها از اعضای زیادی برخوردار باشند، مشکل خواهد بود. علاوه بر این با توجه به اینکه قراردادهای صدور گاز معمولاً به صورت درازمدت منعقد می شوند و نمی توان بهای آن را به طور ناگهانی افزایش داد، موضوع کار اوپک گازی تا حد زیادی تحت الشعاع قرار می گیرد. با این حال سازمان بین المللی انرژی، تشکیل سازمان اوپک گازی را خبری بد برای کشور های مصرف کننده عنوان کرده و در برابر تشکیل اوپک گازی موضع گیری کرده است. زیرا غرب مایل نیست تا کشور های صادر کننده گاز در جهان متحد شوند و رویه واحدی را در قبال کشورهای مصرف کننده گاز در پیش گیرند.
به همین سبب آمریکا و اروپا، امکان ایجاد «اوپک گازی» با حضور کشورهایی مانند روسیه و ایران را در بلندمدت یک تهدید جدی برای صدور منابع انرژی جهانی می پندارند و معتقدند تشکیل این سازمان، تهدیدی برای کشورهای مصرف کننده گاز است.کشورهای اروپایی و آمریکا بر این باورند که ایجاد این سازمان توسط کشورهایی که مخالف آمریکا هستند، سبب می شود تا بازار گاز جهان بلوکه شود و قیمت این منبع انرژی در بازارهای غربی افزایش یابد. در واقع حضور ایران به عنوان کشوری که تمایلی به دوستی با آمریکا ندارد و روسیه به عنوان کشوری که خواهان افزایش قدرت خود در جهان است، می تواند جریان ضد آمریکایی را تقویت کند و بر قدرت این بلوک گازی بیافزاید. به خصوص با توجه به اینکه روسیه و ایران بیشترین ذخایر ثابت شده گاز جهان را دارا هستند، طبعا نقش محوری تری را نسبت به سایر اعضاء، برعهده خواهند گرفت و از یک سو در جهت تقویت بازار گاز و از سوی دیگر در راستای ضدیت با غرب، گام بر خواهند داشت.
از این رو مخالفان تشکیل اوپک گازی معتقدند ایجاد سازمان کشورهای صادرکننده گاز طبیعی که قویا مورد حمایت روسیه و ایران است، سبب تغییر نقشه ژئوپلتیکی و استراتژیکی جهان خواهد شد و نقش آمریکا در اقتصاد جهان را کمرنگ خواهد نمود. علاوه بر مسائل فوق، تأسیس اوپک گازی می تواند با تهدید افزایش بهای گاز همراه باشد و عواقب شدیدی بر پایه های تولیدات صنعتی در آمریکا داشته باشد. زیرا مشتقات گاز طبیعی از کابرد وسیعی در تولید محصولات دفاعی برخوردار است و عدم صدور آن باعث متزلزل شدن پایه های صنایع دفاعی آمریکا خواهد شد. به همین سبب آمریکا که به دفعات مخالفت خود را با تشکیل این سازمان ابراز کرده، ایجاد اوپک گازی را تهدیدی برای مجموعه های صنعتی ـ نظامی خود نیز عنوان نموده است. به طور کلی غرب پیش بینی می کند بعد از تشکیل سازمان اوپک گازی، قیمت هر هزار متر مکعب گاز طبیعی مایع از ۲۶۵ دلار به ۳۵۰ تا ۴۰۰ دلار برسد.
در این بین تشکیل هر سازمانی که کشورهای صادر کننده گاز را به یکدیگر نزدیک نماید، تهدیدی مستقیم برای آینده تأمین انرژی اتحادیه اروپا محسوب می شود. زیرا در چنین حالتی علاوه بر آنکه صادرکنند گان گاز به طور مستقیم با یکدیگر به رقابت نخواهند پرداخت، بلکه در مورد قیمت نهایی گاز صادراتی به اروپا نیز می توانند به توافقات مهمی دست یابند. به همین سبب تشکیل اوپک گازی از یک سو برای کشورهای صادر کننده سودمند خواهد بود و از سوی دیگر برای اتحادیه اروپا به مثابه یک تهدید تلقی خواهد شد. به خصوص در شرایطی که روسیه از طریق شرکت «گازپروم»، حدود یک چهارم بازار گاز اروپا را در اختیار دارد، با تشکیل اوپک گازی می تواند سلطه خود در زمینه انرژی را بر سراسر اروپا بگستراند. در واقع اوپک گازی می تواند این امکان را به مسکو بدهد که هر شرطی را در امر صدور و قیمت گذاری گاز صادراتی به اروپایی ها دیکته کند. چنین اتفاقی، وابستگی اقتصادی اتحادیه اروپا به اراده سیاسی مسکو را تا حد زیادی افزایش خواهد داد. ضمن آنکه می تواند قیمت گاز وارداتی اروپا از روسیه را از ۲۹۰ دلار به ازای هزار متر مکعب به ۴۰۰ و یا حتی ۵۰۰ دلار برساند. این موضوع کمپانی روسی «گازپروم» را آشکارا در موقعیت بهتری نسبت به کمپانی های بزرگ اروپایی که تنها توزیع کننده و فروشنده گاز هستند، قرار می دهد. بدین ترتیب اتحادیه اروپا از ابزارها و پتانسیل لازم برای اعمال فشار به روسیه بی بهره می ماند و بازار گاز اروپا تحت سیطره کامل مسکو در خواهد آمد.
در شرایطی که سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) با نزدیک به گذشت ۵۰ سال از عمر خود، به جایگاهی پر اهمیت و تأثیر گذار در سیاست های بخش تولید و عرضه نفت دست یافته است، نیاز برای ایجاد سازمانی همچون اوپک برای صادرکنندگان گاز بیش از پیش خود را نشان می دهد. به خصوص که با جایگزینی منابع گازی به جای نفت در عرصه انرژی بین الملل، بخش گاز در آینده از اهمیت بیشتری نیز برخوردار خواهد شد. بنابراین در حالی که گاز به تدریج خود را به عنوان منبع اولیه تأمین انرژی به جای نفت مطرح می کند، ضرورت اتخاذ سیاست های هماهنگ از سوی تولید کنندگان بیش از پیش به چشم می خورد و این کشورها در صورتی که بخواهند در زمینه تولید، فرآوری و انتقال گاز جایگاه بهتری در بازار جهانی داشته باشند، نیازمند اقدام های همسو و هدفمند هستند. چنین اقدامی شاید در ابتدا با مخالفت کشورهای بزرگ مصرف کننده رو به رو شود، ولی در بلندمدت تولید کنندگان می توانند با تصمیمات کارآمد جایگاه خود را تحکیم کنند و این مصرف کنندگان هستند که باید سیاست های خود را بر اساس این تصمیم تغییر دهند. در این بین به نظر می رسد بحث تشکیل اوپک گازی بیش از آنکه مزیت های اقتصادی در بر داشته باشد، مسأله ای سیاسی است و در جهت گیری سیاست خارجی ایران نسبت به غرب ریشه دارد. از این رو بدیهی است که وجود یک کارتل گازی با حضور ایران و روسیه به همراه الجزایر و قطر که مهمترین تولید کنندگان گاز محسوب می شوند، چالش مستقیمی برای غرب خواهد بود. همچنین در چشم اندازی وسیع تر نیز ایجاد تشکیلات «اوپک گاز»، علاوه بر ابعاد انرژی و اقتصادی مترتب بر آن، می تواند زمینه ساز همگرایی های آتی منطقه ای و بین المللی شود و به یک قطب مهم اقتصادی و سیاسی در منطقه و جهان مبدل گردد. در واقع ایجاد چنین سازمانی به لحاظ محتوایی می تواند منجر به پیوند خوردن بیشتر و عمیق تر کشورهای عضو شده و گسترش روزافزون همکاری ها و روابط را نیز بر مبنای منافع متقابل برای آنها درپی داشته باشد. از این رو می توان چنین اذعان داشت که تأسیس اوپک گازی بیش از آنکه دارای اهداف اقتصادی باشد، در راستای اهداف و چالش های سیاسی است و در واقع سازمانی برای قدرت نمایی بیشتر ایران و روسیه در برابر غرب به شمار می آید.
منبع: ایراس

منبع : روزنامه ابرار اقتصادی