آخرین وضعیت تولید و مصرف گاز کشور در سال ۱۳۸۴ واردات یا صادرات؟؟!

ایران كشوری است كه مدعی است خواهان صادرات گسترده گاز است و برنامه‏های گسترده‏ای را برای تحقق این هدف در دست بررسی و اجرا دارد. اما ظاهرا بسیاری از طرح‏ها و برنامه‏ها از مرحله حرف بالاتر نمی‏رود. اعلام شده در صورت توافق در مورد ساختار و فرمول قیمت‏گذاری خط لوله صلح، قرارداد خط لوله انتقال گاز ایران، پاكستان و هند امضا خواهد شد.
ایران در حالی مذاكرات گاز و خط لوله صلح را دنبال می‏كند كه مخالفان جدی با این پروژه در داخل كشور وجود دارند و حتی رئیس كمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی از انصراف هند، ابراز خوشحالی كرده است. خبری كه هندی‏ها آن را تكذیب كرده‏اند.
موضوع زمانی حساسیت بیشتری ایجاد كرد كه هندی‏ها گام‏های عملی پیوستن به خط لوله گاز تركمنستان - افغانستان - پاكستان را برداشتند و زمزمه‏های جدی برای انصراف هند از خرید گاز از ایران وارد فاز جدی شد.
ایران در مورد قانع كردن هند و البته پاكستان برای خرید گاز از ایران و حضور در پروژه‏ای با سرمایه گذاری سنگین راه سختی را در پیش رو داشته و دارد و سرمایه‏ای حدود ۵ میلیارد دلار كه نرخ ریسك بالایی دارد. بخشی از این مشكلات به موانع سیاسی و چالش‏های بین‏المللی بازمی‏گردد كه ظاهرا گریزی از آن نیست اما بخش قابل‏توجهی از آن قطعا به عرضه با ثبات گاز از سوی ایران مربوط است.
تحقق اهداف ایران در توسعه میادین گازی خود و تامین منابع لازم برای تغذیه خطوط لوله صادراتی در كنار اهداف توسعه مصرف داخلی ازجمله مواردی است كه می‏تواند به عنوان نقطه ضعف ایران در این فرایند تلقی شود.
اگرچه برخی از كارشناسان فروش گاز خام را به عنوان استراتژی كلان ایران زیر سوال برده‏اند اما واقعیت آن است كه ایران در شرایطی است كه امكان انتخاب دیگری ندارد و تنها انتخاب ایران در این حوزه اولویت بخشیدن به افزایش مصرف داخلی یا كسب بازارهای تجاری خارجی است. این دو حالت به صورت جایگزین یكدیگر و دو حالت یك انتخاب هستند.
●تولید ایران
در حال حاضر ایران در آغاز راهی است كه خود را به عنوان دومین كشور تولیدكننده گاز جهان نشان بدهد. مقامی كه ایران در حال حاضر با در اختیار داشتن مخازن گازی در جهان داراست.
سهم میدان گازی پارس جنوبی در این میان قابل توجه است به گونه‏ای كه ایران سرمایه‏گذاری زیادی در این حوزه انجام داده است و رسما هم به برنامه‏ریزی بلندمدت برای آن تاكید می‏كند.
اهمیت پارس جنوبی در برنامه‏های راهبردی ایران به گونه‏ای است كه هر فاز آن و یا حداكثر دو فاز آن به عنوان یك منبع گازی مستقل و تفكیك شده در نظام عرضه و تقاضای گاز كشور مورد بررسی قرار می‏گیرد.
در حال حاضر به طور مشخص كنگان، پارس جنوبی، خوزستان، پارسیان، دلان، ایلام، سراجه، خانگیران، NGL۱۶۰۰ و هرمزگان به عنوان منابع تولید گاز ایران شناخته می‏شوند كه در سال ۱۳۸۴ میدان ایلام، هیچ تولیدی نداشته است و میدان پارسیان (تابناك) تولید خود را از آذرماه آغاز كرده است.
میدان دلان در ۶ ماه سال و NGL ۱۶۰۰ در ۵ ماه سال تولید گاز نداشته‏اند و این موضوع نشان می‏دهد كه سهم این چهار میدان در تامین منابع گازی ایران چندان جدی و پررنگ نیست و زمانی كه به تركیب و سهم سایر میادین گازی توجه كنیم، عدم توازن و توزیع ناهمگن در میان منابع تامین گازی ایران مشاهده می‏شود.
در سال ۱۳۸۴ فاز یك پارس جنوبی روزانه ۱۶/۹۵ میلیون مترمكعب در روز تولید كرده است. این در حالی است كه از طریق فازهای ۲ و ۳ و فازهای ۴ و ۵ به ترتیب ۴۵/۰۳ و ۴۸/۲۵ میلیون مترمكعب در روز گاز به شبكه تزریق شده است.
در آذر ماه فاز نخست پارس جنوبی با ۲۵/۴ میلیون مترمكعب بالاترین میزان تولید را تجربه كرد و این در حالی است كه در ماه پیش از آن هم ركورد ۲۴ میلیون مترمكعب را شكست. فازهای ۲ و ۳ در بهمن ماه ۵۴/۴۲ میلیون مترمكعب تولید كرد كه بالاترین سطح تولید این دو فاز بود و این در حالی است كه در تیرماه شاهد تولید ۲۴/۹۴ میلیون مترمكعب بودیم كه حداقل میزان تولید در سال گذشته بود و رتبه دوم از نظر كمترین میزان تولید به خرداد ماه با ۳۱/۶۳ میلیون مترمكعب مربوط است.
فازهای ۴ و ۵ پارس جنوبی با تولید ۳۱/۳۴ مترمكعب در شهریور ماه پائین‏ترین ركورد این میدان را به ثبت رساند كه در دی ماه با ۵۵/۸۲۳ میلیون مترمكعب بیشترین تولید را برای خود ترسیم كرده است.
این دو فاز در فرایند تولید نوسان جدی داشته است و عملا شاهد تفاوت تولید ۲۰/۱۳ میلیون مترمكعبی در ماه‏های مرداد و شهریور بودیم كه می‏تواند دلایل گوناگون داشته باشد اما در هر صورت نشانی از نوسان تولید است.
خوزستان یكی از مهمترین میادین گازی كشور است كه با ۲۷/۶۱ میلیون مترمكعب متوسط روزانه، دارای رتبه‏ای قابل قبول در مجموعه عرضه كشور است كه اگرچه بسیار كمتر از كنگان و با ۹۱/۸۲ میلیون مترمكعب است اما نمی‏توان از نقش آن چشم پوشید و ایجاد نوسان در تولید آن باعث بروز مشكل در نظام عرضه گاز كشور خواهد شد. شرایط عرضه گاز كشور می‏تواند نقش تعیین‏كننده‏ای در اتخاذ سیاست‏های كاربردی كشور در منطقه و بازارهای جهانی داشته باشد. نوسان تولید می‏تواند باعث ایجاد فضای عدم اطمینان در تحقق اهداف استراتژیك مشخص شده در این حوزه باشد.
در اردیبهشت ماه سال گذشته، شاهد تولید ۲۳۸/۵۷ میلیون مترمكعب بوده‏ایم كه پائین‏ترین سطح ممكن بوده است در حالی كه در بهمن ماه این شاخص به ۳۶۸/۰۳ میلیون مترمكعب رسیده است. متوسط تولید در بهمن ماه هم ۳۶۵/۷۶ میلیون مترمكعب گزارش شده است. این در حالی است كه در سال ۱۳۸۴ در مجموع به طور متوسط ۲۹۲/۲۴ میلیون مترمكعب گاز تولید شده است و نشان از دامنه متفاوت قابل توجه طی ۱۲ ماه سال دارد.
●مصرف داخلی
مصرف داخلی می‏تواند یكی از عوامل موثر در تحقق یا عدم تحقق اهداف استراتژیك كشور باشد. موضوع جالب آن است كه شاهد تلاش‏های گسترده برای افزایش مصرف داخلی هستیم به گونه‏ای كه تلاش می‏شود تعداد مصرف‏كنندگان داخلی در كشور افزایش یابد.
بر اساس گزارش‏های ارائه شده مصارف خانگی، تجاری و صنعتی بیشترین سهم را در میان انواع مصرف به خود اختصاص داده‏اند. به گونه‏ای كه در سال گذشته به طور متوسط ۱۳۶/۷۶ میلیون مترمكعب در روز در این بخش گاز مصرف شده است كه سهم آن از كل مصرف بالای ۵۰ درصد است، نكته مهم آن است كه در ماه‏های سرد یعنی دی، بهمن و اسفند مصرف در این بخش به ترتیب ۲۷۵/۵۸، ۲۶۲/۶۲ و ۲۰۱/۲۹ میلیون مترمكعب بوده است كه نشان از سهم بالای ۷۰ درصد دارد.
بر اساس گزارش‏های ارائه شده نیروگاه‏ها به طور متوسط ۹۵/۳۳ میلیون مترمكعب در روز مصرف كرده‏اند كه در فصل گرما به بالاترین حد خود رسیده است به گونه‏ای كه در مرداد ماه این میزان مصرف به ۱۴۲/۲۲ میلیون مترمكعب در روز رسیده است. این میزان مصرف، در دو ماه دیگر تابستان یعنی تیر و شهریور به ترتیب ۱۳۱/۶۱ و ۱۳۰/۰۲ میلیون مترمكعب بوده است كه بسیار بیشتر از مصرف ۴۵/۵۲ میلیون مترمكعبی دی ماه و ۵۶/۶۲ میلیون مترمكعبی بهمن ماه است. این وضعیت نشان از تحقق برنامه‏ای اجباری در تامین منابع گازی موردنیاز بخش‏های مختلف است و واقعیت آن است كه تامین نیاز بخش‏هایی مثل خانگی و تجاری در اولویت قرار دارند و زمانی كه در فصل سرد، تقاضای این بخش افزایش می‏یابد، براساس استراتژی كلان كه تقریبا در جهان متعارف است، گاز سایر بخش‏ها كاهش می‏یابد.
موضوع قابل توجه آن است كه در بخش صنایع بزرگ شاهد ثبات نسبی در تامین گاز هستیم به گونه‏ای كه نوسان چندان زیادی در ماه‏های مختلف ندارد ومتوسط مصرف روزانه این بخش در سال ۳۶/۳۹ میلیون مترمكعب در روز بود كه در كمترین سطح در تیرماه ۳۳/۵۹ و در بالاترین سطح در مهرماه ۳۸/۶۸ میلیون مترمكعب بوده است كه عملا تفاوت قابل توجهی در آن مشاهده نمی‏شود.
●تراز خارجی
ایران كشوری صادركننده یا واردكننده است؟
این سوالی است كه به راحتی نمی‏توان از كنار آن گذشت، ضمن آن كه در نگاه نخست چندان منطقی به نظر نمی‏رسد و ازجمله مباحثی است كه كمتر به آن پرداخته شده است. ایران در حال حاضر به سه بازار تركیه، گرجستان و نخجوان صادرات دارد در حالی كه از دو كشور تركمنستان و آذربایجان واردات گاز داشته است. البته تعامل گازی ایران با آذربایجان و نخجوان به نوعی داد و ستد است و ایران نقش یك حلقه واسطه را بازی می‏كند.
واردات ایران در سال گذشته به طور متوسط ۱۴/۱۸ میلیون مترمكعب در روز بوده است كه اوج واردات در دی ماه رخ داد كه ایران ۲۵/۴۳۱ میلیون مترمكعب گاز از تركمنستان و ۳۲۳/۲ هزار مترمكعب گاز از آذربایجان وارد كرد. در بهمن ماه میزان واردات ایران به ۲۳/۵۶ میلیون مترمكعب رسید كه رقم قابل توجهی است. نكته قابل توجه و مهم آن است كه در اسفندماه واردات از تركمنستان صورت نگرفت و تنها ۴۲۰ هزار مترمكعب از آذربایجان واردات گاز داشتیم. صادرات گاز ایران بیشتر به تركیه با متوسط روزانه ۱۲/۹۴ میلیون مترمكعب صورت گرفته است.
متوسط صادرات به نخجوان نیز ۲۰ هزار مترمكعب بوده است. این آمار نشان می‏دهد كه در بیشترین حالت ایران به تركیه ۱۷/۲ میلیون مترمكعب صادرات گاز داشته است. جالب آن است كه برخلاف روند مصرف داخلی و شرایط منطقی صادرات گاز ایران به تركیه در اردیبهشت ماه به ۳/۷۴ میلیون مترمكعب رسیده است.
این شرایط نشان می‏دهد تراز تجاری ایران در مورد گاز كمتر از صفر است و ایران عملا نقش واردكننده گاز را داشته است و به طور متوسط ایران طی سال ۱۳۸۴، ۱۲۲ هزار مترمكعب بیشتر از صادرات خود گاز وارد كرده است.

محمد عباسی

منبع : مجله گسترش صنعت