درباره سید حمید مولانا

▪ متولد ۶ اسفند۱۳۱۵تبریز
▪ آغاز تحصیل در تبریز
▪ عزیمت به تهران و ادامه تحصیلات در این شهر
▪ ورود به دبیرستان مروی تهران
▪ آغاز فعالیت های مطبوعاتی در روزنامه «دانش آموزان»
▪ ورود به دانشگاه تهران و تحصیل در رشته اقتصاد
▪ سردبیر نشریه «كیهان فرهنگی» در ۱۳۳۴
▪ مسئول صفحه اقتصادی روزنامه كیهان۱۳۳۵
▪ دریافت بورس تحصیلی از دانشگاه «نورت وسترن» شیكاگو در سال ۱۳۳۷
▪ دریافت مدرك لیسانس و فوق لیسانس در رشته روزنامه نگاری با گرایش های اقتصاد و سیاست از دانشكده روزنامه نگاری نورت وسترن موسوم به مدیل
▪ دریافت دكترا در رشته های علوم سیاسی و بین المللی و اقتصاد و ارتباطات
▪ اخذ بالاترین مقام آكادمیك(پروفسوری)از دانشگاه نورت وسترن
▪ بازگشت به ایران در آذرماه ۱۳۴۲
▪ دعوت به سردبیری روزنامه كیهان
▪ استعفا از روزنامه در اعتراض به بازداشت و تبعید امام خمینی(ره)
▪ بازگشت به آمریكا و آغاز تدریس در دانشگاه های علوم ارتباطات ایالات متحده
▪ عضو هیأت علمی دانشگاه امریكن واشنگتن
▪ تدریس در سمت استادی دانشگاه های آمریكا به مدت ۴۰ سال
▪ حضور در بسیاری از دانشگاه های مهم دنیا به عنوان استاد میهمان
▪ تأسیس رشته ارتباطات بین الملل و بخش مطالعات عالی ارتباطات جهانی در دانشگاه امریكن
▪ رئیس دانشكده روابط بین الملل
▪ رئیس كنگره بین المللی ارتباطات نوین آمریكا
▪ نگارش مقالات بسیار در حوزه ارتباطات نوین ،رسانه و مطبوعات در نشریات معتبر جهانی
▪ تألیف كتب بسیار مرجع در حوزه مطالعات عالی ارتباطات جهانی و ارتباطات نوین
▪ ترجمه چند اثر به فارسی از جمله:
«ارتباطات جهانی در حال گذر: پایان چند گونگی»، انتشارات سروش ۱۳۸۵ و «الگوی مطبوعات و رسانه های اجتماعی»، انتشارات پژوهشكده فرهنگ و اندیشه اسلامی ۱۳۸۲
«ارتباطات الهی، انسانی، اجتماعی، میان فرهنگی و ابزاری در طول تاریخ اسلام پایه اساسی توسعه و پیشرفت این آیین مقدس و مكتب دینی و سیاسی بوده است. امروز در جوامع اسلامی اختلاف بین سنت و نوسازی و نوگرایی به معنی حقیقی آن نیست بلكه اختلاف بین مردم سالاری بومی و اسلامی از یك طرف و دموكراسی غربی از طرف دیگر است.
تمدن و فرهنگ اسلامی در تاریخ بشریت در ۳ محور پیشگام بود. نخست اسلام در ارتباطات و فرهنگ گفتاری یا شفاهی میان افراد و گروهی بود كه در آن اطلاعات درهمه ردیف در یك نسل و بین نسل ها جریان پیدا كرد. دوم، تولید و توزیع بی سابقه كتاب ها و جزوات بود كه عالی ترین درجه یك عصر طلایی از علم، ادبیات، هنر، عرفان، فلسفه و به طور كلی دانش عقلی و نقلی را به وجود آورد. سوم این كه تمدن اسلامی نخستین تمدنی بود كه ارتباطات گفتاری و مكتوبی را در یك قالب واحد به بشریت ارائه كرد.
قرآن كریم، حدیث و سنت، نمونه های عالی این تلفیق و توسعه ارتباطی و رسانه ای و نشانه های بزرگ ترین ارتباطات میان فرهنگی در تاریخ هستند. در طول تاریخ تمدن و فرهنگ اسلامی ۵ اصل مهم جریان اطلاعات و ارتباطات دنیای اسلام را هدایت و راهنمایی كرد و تا ۴۰۰ سال پیش، كم و بیش نظام های ارتباطی و فرهنگی كشورهای اسلامی از طریق این اصول پایه گذاری شده بود :
▪ توحید: به عنوان یك تئوری وحدت گرای اطلاعاتی و ارتباطی
▪ امت: به عنوان مفهوم یك سیستم اخلاقی
▪ امر به معروف و نهی از منكر: به صورت یك دكترین و منشور مسئولیت فردی و اجتماعی
▪ امانت: به عنوان یك اعتماد خدادادی در تشخیص مرزهای حاكمیت فردی و اجتماعی . . .»
این جملات را پروفسور حمید مولانا می گوید؛در جلسه گشایش كنفرانس بین المللی رسانه ها و اسلام و فرهنگ در دانشگاه « ادینبورگ» اسكاتلند بخوبی بخشی از دغدغه هایش در حوزه مفهوم و گستره مبانی ارتباطات را به نمایش می گذارد.
حمید مولانا با این مجموعه از نگرش های بنیادگرایی، حوزه ارتباطات را به معرفت دینی پیوند داده و به واسطه همین تئوری و پیوند،در بسیاری از مراكز آكادمیك و رسانه ای كشورهای اسلامی نیز چهره ای شناخته شده است. اما این خصوصیت تنها بخشی از مؤلفه هایی است كه مولانا را به واسطه آنها می شناسند.
حمید مولانا در رشته ارتباطات تنها ایرانی با بالاترین درجه آكادمیك این رشته است وسال هاست دررسانه ها و اخبار حوزه ارتباطات ،او را با پیشوند و پسوند پروفسور معرفی می كنند. حمید مولانا این اعتبار آكادمیك را در عمل نیز به دست آورده و نظر جمعی، تأیید قابلیت ها و دیدگاه های نوین او در رشته ارتباطات بوده است. نمونه این به رسمیت شناسی و تأیید جمعی را از مجموعه بزرگداشت ها و مراسم تقدیر و پاسداشت او می توان دید و دریافت كرد.
از آن جمله است بزرگداشت او در دانشگاه آمریكن. در كنفرانسی كه به مناسبت بزرگداشت علمی پروفسور حمید مولانا در دانشگاه آمریكن در واشنگتن تشكیل شد، آثار نیم قرن این دانشمند ایرانی مورد نقد و بحث قرار گرفت و از خدمات فرهنگی و آكادمیك وی در سطح جهانی تجلیل به عمل آمد. شركت كنندگان این كنفرانس از استادان علوم روابط بین الملل و ارتباطات و بسیاری از شاگردان سابق و دانشجویان پروفسور مولانا بودند كه اكنون در مراكز مهم علمی جهان از جمله دانشگاه ها ومراكز تحقیقاتی آمریكا تدریس و پژوهش می كنند و مشاغل مهم ملی و بین المللی را در كشور خویش به دست آورده اند. مقاله ها و سخنرانی های ارائه شده در این كنفرانس بر محور آثار و افكار و اندیشه های حمیدمولانا و درباره خدمات آموزشی و پژوهشی او در آمریكا و دیگر نقاط دنیا بود.
پروفسور «لویز گودمن»، رئیس دانشكده خدمات بین المللی دانشگاه آمریكن در معرفی حمید مولانا دراین كنفرانس سخن می گفت از آن جمله این كه: « فهرست آثار و انتشارات این دانشمند ایرانی و دنیای اسلامی در واقع یك جلد كتاب می شود و او یكی از پربارترین استادان دانشگاه های آمریكا ست. پروفسور «ژوزف پلتون»، رئیس انستیتوی مطالعات و تحقیقات عالی ارتباطات فضایی آمریكا و استاد دانشگاه های كالرادو و جرج واشنگتن و یكی از همكاران قدیمی حمید مولانانیز در مقاله و سخنرانی كه به این كنفرانس ارائه كرد، رهبری علمی مولانا را در بسیج دانشمندان رشته های روابط بین الملل و ارتباطات مورد تحسین و قدردانی قرار داد و از تأثیر آثار تئوریك و نظری او در پیش بینی وضع كنونی ارتباطات جهانی و روابط بین الملل بویژه در حوزه فناوری ها و ماهواره ها سخن گفت.
پروفسور «كریستین چین» استاد روابط بین الملل در دانشگاه امریكن و یكی از دانشجویان سابق مولانا هم از تأثیر دیدگاه فلسفی و اسلامی مولانا در معرفت شناختی رشته های سیاسی و اقتصادی وارتباطات دنیای غرب صحبت كرد: «بیش از ۱۵۰دانشمند در رشته های روابط بین الملل و ارتباطات در دنیا دوره دكترای خود را زیر نظر و راهنمایی پروفسور مولانا تمام كرده و هزاران دانشجو از گوشه وكنار دنیا در مقطع كارشناسی و كارشناسی ارشد از دروس او بهره مند شده اند. پروفسور مولانا درتأسیس و توسعه برنامه های ارتباطات جهانی بسیاری از دانشگاه های جهان سهیم بوده و بسیاری از كشورها از جمله چین، استرالیا، انگلستان، اسپانیا، هند، مصر و مالزی از الگویی كه او ۳۷ سال قبل در دانشگاه امریكن پایه گذاری كرد، اقتباس كرده اند. »
یكی دیگر از شركت كنندگان در این كنفرانس، پروفسور «گرترودرابینسون» از دانشگاه مك گیل كانادا و عضو سابق هیأت مدیره انجمن بین المللی پژوهش در علوم ارتباطات و رسانه ها در مورد جایگاه علمی حمید مولانا گفت: «ریاست پروفسور مولانا به مدت چهار سال در رأس انجمن بین المللی پژوهش در علوم ارتباطات و رسانه ها كه بیش از ۲ هزار عضو حقوقی و سازمانی در سراسر جهان دارد، اصلاحات و دگرگونی های اساسی را در این رشته همراه داشت و در واقع یك جنبش جدید فكری و پژوهشی و آموزشی به وجود آورد كه آثار آن امروز بخوبی درك می شود. او از مولانا در ردیف دیگر دانشمندان برجسته علوم اجتماعی و انسانی آمریكای شمالی یاد كرد.
مولانا، استاد روابط بین الملل، یكی از بنیانگذاران و پیشكسوتان رشته های ارتباطات و روابط بین الملل در سطح جهانی است.
او ۴۰ سال است كه در عنوان استادی در دانشگاه های آمریكا تدریس كرده و در بسیاری از دانشگاه های مهم دنیا به عنوان استاد میهمان حضور داشته است. حمید مولانا ۳۷ سال پیش رشته ارتباطات بین الملل و بخش مطالعات عالی ارتباطات جهانی را - كه یكی از قدیمی ترین برنامه درسی ارتباطات در دانشگاه امریكن است- در واشنگتن تأسیس كرده و در طول این مدت، ریاست آن را به عهده داشته است. و اما حمید مولانا این راه طولانی دستیابی به چنین اجماعی را چگونه پیموده است؟
سید حمید مولانا در ۶ اسفند۱۳۱۵ شمسی در خانواده ای روحانی در تبریز متولد شد. خاندان مولانا خاندانی معروف در فقاهت ومجاهدت شناخته شده اند وحمید مولانا نیز نگره دینی اش را وامدار خانواده است. وی مؤثرترین فرد در شكل گیری این نگره را نیز پدربزرگش می داند: «اول و بالاتر از همه پدر بزرگ من آیت الله العظمی سید محمد مولانا»؛ «من درس اولیه جامعه و دولت وشكاف میان این دو در ممالك اسلامی را از او آموختم».
او از دوران كودكی حمله متفقین را به عنوان یك خاطره فراموش نشدنی به خاطر دارد:«غم انگیزترین روزهای من در تبریز حمله متفقین در جنگ جهانی دوم به ایران و اشغال تبریز از سوی قوای شوروی بود» پدر سید حمید نیز در این دوران به طور موقت بازداشت می شود و با این اتفاق خانواده تصمیم به مهاجرت به تهران می گیرد:«كلاس اول تا سوم ابتدایی را در دبستان سعدی در تبریز،كلاس چهارم را در دبیرستان رضوی تهران و پنجم ابتدایی تا هشتم متوسطه را در دبستان و دبیرستان تعلیمات اسلامی جعفری در تهران خواندم.
با گرفتن مدرك سیكل رشته طبیعی آن زمان را انتخاب كردم و وارد دبیرستان مروی تهران شدم. » آغاز فعالیت های مطبوعاتی حمید مولانا كاردر نشریه «دانش آموزان» بوده است كه برای محصلان دبیرستان های آن زمان منتشر می شد. مولانا پس از پایان تحصیلات متوسطه به دانشگاه تهران راه می یابد و در رشته اقتصاد مشغول به تحصیل می شود. در همین ایام است كه از كیهان پیشنهاد سردبیری نشریه «كیهان فرهنگی» را كه در آن زمان تازه تأسیس شده بود به مولانا می دهند و او یك سال نیز این مسئولیت را بر عهده داشته است. بعد از آن به روزنامه كیهان انتقال می یابد و مسئول صفحه اقتصادی آن روزنامه می شود.
در این دوران و به ناگهان حمید مولانا پدر و مادر خود را در یك حادثه رانندگی از دست می دهد . مصادف با این حادثه تلخ در سال ۱۳۳۷و ۶ ماه بعد از فوت والدین،سید حمید توانست از دانشگاه «نورت وسترن» شیكاگو كه یكی از دانشگاه های برجسته آمریكاست، بورس تحصیلی دریافت كند: «من در ۲۰سالگی روانه آمریكا و اروپا شدم.انگیزه من ازسفر به آمریكا،كسب دانش به حداكثرواستفاده از منابع علمی و دانشگاهی و آشنایی بیش تر با این قاره و جامعه آمریكا بود». حمید مولانا مدرك لیسانس و فوق لیسانس را در رشته روزنامه نگاری و با گرایش های اقتصاد و سیاست از دانشكده مشهور روزنامه نگاری نورت وسترن موسوم به مدیل دریافت كرد و با این كه امكان تحصیل دكترا در«برنامه مطالعات خاورمیانه»دانشگاه هاروارد برایش فراهم شد، به خواست استادانش در نورت وسترن با اعطای بورس بهتری، دكترای خود را در رشته های علوم سیاسی و بین المللی و اقتصاد و ارتباطات از این دانشگاه دریافت كرد: «این یكی از بزرگ ترین تصمیمات من و مؤثرترین عامل تدریس و تحقیق من در رشته «روابط بین المللی و ارتباطات جهانی» بود».
مولانا پس از پایان تحصیلات و با اخذ بالاترین مقام آكادمیك(پروفسوری)از دانشگاه نورت وسترن در آذرماه ۱۳۴۲ به ایران آمد : «من با آنكه از كودكی و به مقتضیات محیط و شرایط ملی و بین المللی روز، همیشه كنجكاو بودم كه هم غرب و هم شرق را درك كرده و بفهمم ولی نه هیچ وقت آرزوی اقامت دایمی در غرب و آمریكا را داشتم و نه مایل بودم در غرب شغلی پیدا كرده وحتی تدریس كنم». این انگیزه بازگشت بود، اما جو حاكم در ایام آن زمان نیز به مزاج مولانای جوان سازگار نمی آمد.
او به محض بازگشت پیشنهاد سردبیری روزنامه كیهان را پذیرفت، اما در مدت كوتاهی در اعتراض به بازداشت و تبعید امام خمینی(ره)،از سردبیری كیهان استعفا كرد و به آمریكا بازگشت: «چون اختناق در ایران در آن زمان به حد اعلای خود رسیده بود و من در مدت چند هفته ای كه در ایران برای عنوان سردبیری كیهان دعوت شده بودم چندین بار برای بازجویی به ساواك خوانده شده و تحت فشار دستگاه و نظام بودم،پس از سه ماه و نیم سكوت در ایران،به عنوان اعتراض برای بازداشت امام خمینی(ره) و خفقان موجود در مملكت استعفا داده و خاك ایران را برای همیشه ترك كردم و این آغاز تدریس و استادی من در آمریكا بود».
او برای همیشه به آمریكا سفر كرد و به كار تدریس و تحقیق مشغول شد. در این دوران رشته ارتباطات بین الملل و بخش مطالعات عالی ارتباطات جهانی در دانشگاه امریكن را تأسیس كرد و خود ریاست آن را بر عهده گرفت. او۴۰ سال است به عنوان استادی دانشگاه امریكن واشنگتن به كار تدریس و تحقیق مشغول است، ضمن آن كه رئیس دانشكده روابط بین الملل بوده ،مسئولیت های دیگری از جمله ریاست كنگره بین المللی ارتباطات نوین آمریكا را نیز بر عهده داشته است. مولانا اكنون نیز عضو هیأت علمی دانشگاه امریكن واشنگتن است.
در این سال ها البته اوارتباطات خود را با فضای داخلی ایران قطع نكرده و بویژه بعد از انقلاب اسلامی،حضور پررنگ تری در ایران داشته و در بسیاری از كنفرانس های داخلی مرتبط با حوزه كاری اش یعنی ارتباطات، حضور فعال داشته است. گرچه اودرباره واژه ارتباطات نیز دیدگاه جالبی دارد. او معتقد است ترجمه فارسی این واژه به صورت «ارتباط» یا «ارتباطات» معنی اصلی و مفهوم كلی آن را در زبان مقصد در برندارد، زیرا مفهوم ریشه لاتینی این واژه دربردارنده نقاط اشتراك دو نفر یا دو شیء است، حال آن كه مفهوم واژه «ارتباط» در فارسی حاوی این بعد اشتراكی نیست.
مولانا درباره نگاه پیوند خورده اش در علم ارتباطات با مبنای معرفت دینی دارای تئوری های بسیار تأمل برانگیز است. «در یك قرن اخیر دانش ارتباطات و اطلاعات در غرب در چند مسیر اصلی شكل گرفته است كه جریان و روند آنها را می توان به این ترتیب طبقه بندی و خلاصه كرد: روش ریاضی و سایبرنتیك، روش سیاسی و جامعه شناسی، روش مردم شناسی و زبان شناسی، روش روانشناسی و فردی، روش اقتصاد سیاسی، روش حقوقی، روش ادبیات و فرهنگ، روش فلسفه و پدیده شناسی، روش بیولوژیك و ژنتیك و روش روزنامه نگاری و. . . نمونه این گونه روش ها را می توان در آثار افرادی مانند كلاد شنون، وارن دیور، نوربرت وینر، هارولد لاسول، رابرت پارك، كارل هاولند، ادوارد هال، نوام چامسكی، هارولد اینس، مارشال مگ لوهان، ژان فرانسوا لیوتارد، ژاك الول، یورگان هابرماس، والتر لیپمن و دیگران مشاهده كرد.
روش جامعه شناسی ارتباطات با نظریه های ماكس وبر، جامعه شناس آلمانی در مورد اخلاق و روحیات مسیحیت پروتستان و تأثیر آن در توسعه نظام سرمایه داری و تجددگرایی (مدرنیته) آغشته شد و نظریه های متداول امروزی ارتباطات و توسعه و غیره را به وجود آورد. بسیاری از روش های ارتباطات در تقویت ملی گرایی (ناسیونالیسم) و سوداگرایی و مصرف گرایی و دنیاگرایی رواج پیدا كرد. آنچه می تواند این خطوط عمودی روش ها را به صورت موازی در آورد و به هم وصل كند و خطوط موازی ارتباطات را از طریق دوایر مختلف ریشه بندی كرده و وحدت بخشد، مفهوم و عامل جهان بینی است.
عامل جهان بینی در روش های متداول ارتباطات غرب نیمه پنهان است. دین به معنای راه زندگی، به معنای وحدت خالق و مخلوق و طبیعت، به معنای معنویات - مادیات همان جهان بینی است كه ما در اسلام داریم. در اسلام، علم و هنر دو طرف یك سكه هستند - سكه ارتباطات. ارتباطات از دیدگاه دین، هنر، شعر، معماری، نقاشی، نویسندگی، عرفان و فلسفه كاملاً با دیدگاه امروزی ارتباطات و علم آن در غرب فرق می كند. دیدگاه ارتباطات از جنبه قرآن كریم، مثنوی مولانا، آثار غزالی، ابن سینا، رازی، فارابی و . . . نظریه های متداول امروزی ارتباطات را در غرب در اقلیت و انزوا قرار می دهد، زیرا تمدن ادامه توسعه و تكامل ابزار آلات و جوانب فیزیكی انسان است در حالی كه فرهنگ و ارتباطات با سؤالات معنوی و غیرمادی بشر سروكار دارد. پیش تر رشته ارتباطات به اهمیت فرهنگ به عنوان یك مفهوم اجتماعی پی برد، اما پژوهشگران و محققان ارتباطات در حال حاضر اغلب از یك منظر معرفت شناسانه قوم مدار، به فرهنگ و دین می نگرند. با این وضع تفاهم بین فرهنگی حاصل نخواهد شد، مگر این كه رویكردهای نظری به این رشته، اهمیت مكاتب فكری دیگر را به رسمیت بشناسد. بنابراین نیاز به شناخت فرهنگ و دین، در سطوح موضوعی، ماهوی و همین طور معرفت شناختی وجود دارد».

منبع : روزنامه ایران