زنان باید توانمندی خود را به اثبات برسانند

سال‌ها از تاسیس رشته ارتباطات و روابط عمومی می‌گذرد، امروزه زنان زیادی در این رشته فارغ‌التحصیل شده‌اند و مشغول تحصیل هستند، در تمام سازمان‌ها واحدی به نام روابط عمومی فعال است که بخش قابل توجهی از شاغلان این حوزه را زنان تشکیل می‌دهند، درسال‌های اخیر همایش‌های مختلفی دراین زمینه برگزار شده، که زنان یا با ارائه مقاله یا با مشارکت در اجرا، حضور خود را نشان داده‌اند.
به بهانه روز ملی ارتباطات و روابط عمومی و در گفت‌وگو با دکتر علی‌اکبر فرهنگی این موضوع را بررسی کرده‌ایم.
برای همه کسانی که در گرایش‌های مختلف رشته علوم ارتباطات و روابط عمومی درس خوانده و یا در این حوزه فعالیت می‌کنند نام و چهره دکتر علی‌اکبر فرهنگی ماندگار است.وی که دارای دو دکترا در رشته‌های مدیریت و علوم ارتباطات و فوق دکترا در ارتباطات سازمانی است تالیفات مهمی ازقبیل: ارتباطات انسانی – ارتباطات غیرکلامی – ارتباطات سازمانی – نظریه‌ها ومفاهیم ارتباطات و نظریه و ارتباطات سازمانی دارند که منابع درسی و راهگشای دانشجویان در مقاطع مختلف تحصیلی هستند. این استاد دانشگاه چهره ماندگار سال ۱۳۸۴ در رشته مدیریت، عضو هیات علمی و درحال حاضر معاون پژوهشی دانشکده مدیریت دانشگاه تهران است.
▪ بانوان چه سهم و نقشی درتوسعه این دانش داشته اند؟
ـ به نظرمن از همان قدیم و از زمانی که دانشگاه علامه در این زمینه پیشتاز بود و به عنوان «موسسه ارتباطات اجتماعی وابسته به روزنامه کیهان» کار خود را شروع کرد، خانم‌ها در برنامه‌های مدون ارتباطات و روابط عمومی نقش داشته‌اند، الان هم همین‌طور است و با توجه به اینکه نسبت زنان در تحصیل علوم انسانی نسبت به آقایان خیلی بیشتر است - در خیلی جاها حتی به ۶۰ به ۴۰ می‌رسد - خانم‌های زیادی در رشته‌های ارتباطات در مقاطع مختلف از جمله کارشناسی ارشد و دکترا کسب دانش می‌کنند و این بیانگر نقش قابل ملاحظه‌ای است که زنان دراین حوزه دارند و مبین این است که نه تنها از آقایان عقب نیستند بلکه از نظر کمی جلوترهم هستند.
▪ از دیدگاه کیفیت تاثیرگذاری چه جایگاهی برای زنان قائل هستید؟
ـ کیفیت نقش زنان برمی‌گردد به شرایط و مقتضیات فرهنگی و اجتماعی حاکم بر جامعه. درتهران و شهرهای بزرگ زنان نقش قابل ملاحظه‌ای در این زمینه ایفا کرده‌اند و به موازات آقایان به جلو می‌روند اما در شهرهای کوچک‌تر به علت بافت فرهنگی و اجتماعی مسلط، بانوان هنوز از جایگاه واقعی و شایسته برخوردار نشده‌اند.
▪ با وجود نسبت بالای زنان توانمند و تحصیلکرده از جمله در مقطع دکترا، متاسفانه حضور زنان در پست‌های مدیریتی بسیار کم و کمرنگ است، علت چیست؟
ـ این موضوع به هیچ‌وجه ربطی به دانش ارتباطات و روابط عمومی ندارد در سایر رشته‌ها کم و بیش مشاهده می‌شود مثلا دانشجویان زیادی رشته‌های مدیریت بازرگانی، دولتی، بیمه و مالی را خوانده‌اند اما آن استقبالی که از آقایان شده است از آنها کمتر شده است و ما اصلا نباید این ذهنیت را داشته باشیم که این موضوع به رشته ویا به آن دانش مطرح مربوط است. خیر. این یک مساله عمومی و برخاسته از شرایط اجتماعی و فرهنگی است.
▪ معتقدم که مشکل ازنوع مدیران ارشد به این رشته است که اگر نگاه آنها به این رشته علمی باشد حتما از زنان تحصیلکرده دراین رشته هم در جای خود استفاده می‌کنند.
ـ بیشتر فکر می‌کنم برمی‌گردد به سلیقه‌های مدیریتی.
▪ آیا شرایط و عرصه رقابت برای زنان و مردان دراین حوزه یکسان است؟
ـ در دنیای امروز بحث رقابت در همه زمینه‌ها مطرح است. در زمینه اشتغال هم به همین صورت. در مدیریت هم همین است. در سال‌های ۶۴-۶۳ که در گروه مدیریت دانشگاه الزهرا خدمت می‌کردم دوستان دانشجو اغلب گله‌مند بودند که جامعه استقبال لازم را از آنان به عمل نمی‌آورد و آنها را در پست‌های مدیریتی نمی‌پذیرند. آن زمان برخی آقایان اعتقاد داشتند که رشته مدیریت برای خانم‌ها رشته غیرقابل مصرفی است چون مدیران را از بین آقایان انتخاب می‌کردند و حتی موجی ایجاد شده بود که گروه مدیریت را منحل و گروه دیگری را که با ویژگی‌های خانم‌ها سازگار باشد ایجاد کنند. البته من عرضم این بود که خانم‌ها همان کارهایی را می‌توانند انجام دهند که آقایان از عهده آن برمی‌آیند و اگر مدیریت برای خانم‌ها لازم نیست پس بقیه رشته‌ها هم به درد بانوان نمی‌خورد.
بنابراین زنانی که می‌خواهند در این زمینه و در این عرصه بدرخشند باید توانمندی‌های خود را به اثبات برسانند البته در جوامع نسبتا سنتی از جمله ایران همان گونه که عرض کردم کار به مراتب دشوارتر است و درنتیجه بانوان باید زحمت بیشتری بکشند. چون آقایان براساس شرایط و سنت‌های حاکم برجامعه به هر حال شناخته شده هستند.
پس بانوان شما باید یک سر و گردن جلوتر از آقایان باشید تا دیده و انتخاب شوید. بنابراین زنان در روابط عمومی‌ها باید ازنظر حرفه‌ای و دانش قوی باشند تا به صورت چشمگیر خود را نسبت به آقایان مطرح کنند و آرام‌آرام جایگاه خاص خود را پیدا کنند و در جامعه مورد پذیرش قرار گیرند. صرف تحصیل در این رشته برای پذیرش اجتماعی کافی نیست. بانوان باید مهارت‌های ارتباطی خود را به منصه ظهور برسانند.
▪ کتب ارتباطات انسانی و ارتباطات غیرکلامی شما از بهترین منابع موجود در زمینه مهارت‌های ارتباطی است به عنوان مولف این کتاب‌ها فکر می‌کنید مهارت‌های ارتباطی زنان و مردان متفاوت است یا خیر و این مهارت‌ها چه سهمی در پذیرش اجتماعی و تغییر نگاه مدیران ارشد دارد؟
ـ بستگی به موارد دارد. قاعدتا وقتی در کلاسی درسی را برای ۳۰-۲۰ نفر دانشجو ارائه می‌دهید دریافت همه یکسان نیست، یک عده بیشتر دریافت می‌کنند و برخی کمتر. می‌خواهم بگویم به صورت ماهوی هیچ تفاوتی بین زنان و مردان در این‌باره به نفع مردان وجود ندارد بلکه در بعضی از زمینه‌های ارتباطی، بانوان مهارت‌های بیشتری دارند مثلا در مهارت‌های ارتباطات غیرکلامی و به ویژه در بحث‌های شنیداری و ارتباطات احساس‌برانگیز بانوان مهارت بیشتری نسبت به آقایان دارند و این از لحاظ علمی به اثبات رسیده است. ناگفته نماند هرکدام از این دو جنس می‌توانند با مطالعه، تلاش و کوشش خود را بالا بکشند و پیشرفت قابل ملاحظه‌ای از لحاظ مهارت‌های ارتباطی بیابند.
▪ و مهارت‌های ارتباطی چگونه می‌توانند در پذیرش اجتماعی موثر باشند؟
ـ به این شکل که خانم‌ها به موازات افزایش دانش، توانمندی‌ها و مهارت‌ها باید بتوانند این توانمندی‌ها و مهارت‌ها را نشان و ارائه دهند. اشاره‌ای می‌کنم، یا شما کاری را انجام می‌دهید و یا اینکه می‌خواهید کار انجام شده‌ای را ارائه دهید. به نظرمن در ارتباطات و روابط عمومی بخش عمده کار ارائه است. بانوان ممکن است به موضوعات زیادی بیندیشند و توانایی‌های زیادی داشته باشند اما باید توانمندی‌های خود را از قوه به فعل در بیاورند.
بنده، بیشتر به ارائه توانمندی‌ها اعتقاد دارم ضمن اینکه اعتقاد دارم به‌طور کلی روابط عمومی در ایران مظلوم است چون خیلی از مدیران با ناباوری و عدم اعتقاد به موضوع به عنوان یک کالای لوکس و غیرضروری می‌پندارند اما چون در ساختار سازمانی تعریف شده است، به اجبار آن را پذیرفته‌اند و بنابراین چون کارشان را جدی تلقی نمی‌کنند، افراد توانایی را هم در آنجا به کار نمی‌گمارند. به نظرم باید توسط نیروهایی که در روابط عمومی فعالند موجی برای تغییر تعریف این فرآیند ایجاد شود و این ربطی به جنس خاص زن یا مرد ندارد، روابط عمومی مظلوم است.
▪ برای حضور پررنگ‌تر و فعال‌تر زنان در روابط عمومی‌ها چه بسترسازی‌هایی باید انجام داد؟
ـ در وهله اول باید کل جامعه را نسبت به روابط عمومی آگاه کرد و توانمندی‌های این دانش را به اطلاع جامعه رساند و در وهله دوم با وارد کردن زنان به عرصه و میدان دادن به آنها و انتشار آثار آنها به تقویت این قشر همت گمارد.
▪ قانون عرضه و تقاضا همیشه کار خود را انجام می‌دهد، زمانی حتی یک حسابدار زن نداشتیم اما الان بیشتر سازمان‌ها حسابدارهای خودرا از بین بانوان انتخاب می‌کنند.
ـ با توجه به اینکه زنان از نظر حقوق و مزایا درصد کمتری را نسبت به آقایان مطالبه می‌کنند و حتی در بعضی زمینه‌ها به دلیل ساختار جنسیتی بیشتر تلاش می‌کنند بنابراین سازمان‌ها آرام‌آرام این آمادگی را پیدا خواهند کرد که مدیران و کارشناسان روابط عمومی خود را از بین بانوان انتخاب کنند.
جهان حرفه‌ای و تخصص‌گرا کم‌کم به این سمت خواهد رفت و خواهید دید که بانوان در این حرفه وارد معرکه می‌شوند و توانایی‌های خود را نشان می‌دهند منتها دستیابی به این نقطه مستلزم زمان و تلاش است.
انجمن‌ها و نشریات روابط عمومی باید برنامه مدونی را تنظیم و تدوین کنند و از این طریق برای پیشرفت بانوان بستر‌سازی کنند.

مریم علیپور

منبع : روزنامه تهران امروز