تلاش گرجستان برای الحاق به ساختارهای یورو-آتلانتیکی و تاثیر آن بر وضعیت دولت

مدتی است که وضعیت داخلی گرجستان بی‌ثبات شده و بروز اختلاف میان میان دولت و احزاب مخالف به تبع تغییرات مکرر در سطوح بالای مدیریتی این کشور مزیدی بر تشدید بی‌ثباتی‌ها بوده است. سه عامل در شکل‌گیری مخالفت‌ها با دولت ساکاش‌ویلی نقش داشته است: اول جنگ ماه اوت با روسیه که بسیاری معتقدند کاملا غیر ضروری بوده است٬ دوم رد درخواست گرجستان برای الحاق به برنامه اقدام برای عضویت ناتو و سوم تغییرات مکرر اخیر در کابینه. آنچه در این میان جلب توجه می‌کند لزوم موافقت کشورهای اروپایی و آمریکا با سیاست‌های اعمال شده در گرجستان از سوی ساکاش‌ویلی برای ماندن وی بر سر قدرت است.
به نظر می‌رسد مهم‌ترین عامل در شکل‌گیری وضعیتی حاضر در گرجستان اهمیتی است که مقامات این کشور به پیوستن به ساختارهای یورو- آتلانتیکی می‌دهند و لذا هر دولتی که نتواند در این راستا اقدام کند با مخالفت‌ احزاب مخالف روبرو خواهد شد.
● آغاز تحولات
۱) می توان گفت که جنگ ماه اوت در گرجستان سر آغازی برای شکننده شدن موقعیت ساکاش‌ویلی بود. زیرا انتقادات زیادی را متوجه وی نمود.بسیاری از مخالفان وی معتقد بودند که این جنگ اجتناب پذیر بود و با وقوع آن روند پیوستن گرجستان به ناتو کند تر شد. زیرا بر اساس اساسنامه این پیمان اعضا در هنگام پیوستن به این سازمان نباید دارای مناقشه و درگیری با سایر کشورها باشند.به علاوه در حال حاضر کشورهای اروپایی دچار مشکلات بسیاری هستند و حمایت از گرجستان و آزرده ساختن روسیه کمکی به منافع آنها نمی‌کند.
با وجود اینکه اخیراً اتحادیه اروپا با طرح ابتکار «همکاری شرقی» تلاش‌هایی را برای تأمین منافع بلندمدت خود در قفقاز جنوبی در دستورکار قرار داده، اما بسییاری بر این عقیده‌اند که این ابتکار تنها اقدامی ظاهری، برای رفع مسئولیت و حفظ وضع موجود است.
در حال حاضر اروپایی‌ها مسائل و مشکلاتی بزرگتر از اوستیای جنوبی و آبخازیا دارند که باید به آنها رسیدگی کنند. در راس آنها بحران مالی است که پیش‌بینی‌ می‌شود در سال‌ آتی میلادی نیز تشدید شود. با همین ملاحظه، سفر اخیر نمایندگان سازمان ملل به ریاست یوهان وربک و اتحادیة‌ اروپا به ریاست پرم مارل به آبخازیا که برای تمهید گزارش‌هایی برای نشست سوم ژنو انجام شد، نه تنها حاوی دست‌آوری خاصی برای تفلیس نبود، بلکه حتی در مواردی بین مقامات آبخازی و این نمایندگان توافقات و تفاهماتی نیز صورت گرفت.(۱)
۲) پیش بینی ها در خصوص عضویت گرجستان در ناتو درست بود. در نشست وزیران خارجه ناتو از تاریخ دوم تا سوم دسامبر در بروکسل٬ اعضای پیمان آتلانتیک شمالی، تفلیس را آماده دریافت وضع کاندیدای عضویت در ناتو ندانسته و اعطای برنامه فعالیت عضویت در پیمان اتلانتیک شمالی را برای مدت نامحدود به تعلیق درآوردند. اولین درخواست گرجستان در نشست ناتو در بخارست در ماه آوریل ۲۰۰۸ رد شد. در آن زمان گفته شد که این کشور در آینده به عضویت این بلوک درخواهد آمد.
البته آمریکا همچنان به حمایت خود از عضویت گرجستان در ناتو ادامه می دهد. رییس‌جمهور گرجستان درکنفرانسی تاکید کرد که به رغم قطع حمایت آمریکا از طرح عضویت سریع گرجستان در ناتو، واشنگتن هنوز مصرانه خواستار پیوستن گرجستان به این سازمان است. وی با اشاره به نشست ماه آوریل سران ناتو که در آن با «طرح اقدام عضویت» آمریکا مخالفت شد، تصریح کرد: آمریکایی‌ها حتی بیشتر از ماه آوریل خواستار عضویت گرجستان هستند. (۲)
۳) به دنبال تحولات فوق، در ۵ دسامبر نخست وزیرگرجستان گریگول مگالوبلیش‌ویلی دور جدید تحولات در دولت گرجستان را اعلام کرد که با برکناری وزرای دفاع، امور خارجه و آموزش همراه بود. این مقام گرجی در کنفرانس مطبوعاتی ویژه ای با اعلام این مطلب برکناری داوید کزریش‌ویلی؛ وزیردفاع، یکاترینا تکلاش‌ویلی؛ وزیر خارجه و گییا نودیا؛ وزیر علم و تحصیل را اعلام کرد. به علاوه وزیر فرهنگ، حمایت از آثار تاریخی و ورزش از پست خود کنار رفت و دبیر شورای عالی امنیت ملی شد. این تغییرات نه فقط برای بسیاری از مردم بلکه حتی برای برخی وزرا نیز غیر منتظره بود.
شوک بزرگتر صبح روز ۹ دسامبر بود که مجددا تغییرا ت جدیدی اعلام شد. سفیر گرجستان در ایالات متحده دیوید سیخارولیدزه به عنوان وزیر دفاع ،لاشا زاوانیا نماینده مجلس به عنوان وزیر توسعه اقتصادی و نیکولوز روروآ رئیس کمیته امنیت و دفاع پارلمان، به عنوان وزیر فرهنگ انتخاب شدند. با وجود اظهار نظرها در مورد انتصابات جدید، رئیس جمهور میخائیل ساکاش‌ویلی این تغییرات راباهدف تمرکز بر روی تغییرات فرهنگی دانست.
درست یک ماه قبل از آن یعنی در ۱ نوامبر پارلمان به نخست وزیر جدید مگالوبلیش‌ویلی و کابینه تغییر یافته وی رای اعتماد داده بود. به این ترتیب کمترکسی گمان می کرد که کمتر از یک ماه بعد تغییرات جدیدی در کابینه اتفاق بیفتد. روزنامه آلیا گزارش داد که وزیر دفاع دیوید کزراش‌ویلی نیم ساعت قبل از برکناری، جلسه ای را با سمت وزیر دفاع برگزار کرده بود، در حالیکه کاملا از تغییرات پیش رو بر اطلاع بود.
مگالوبلیش‌ویلی البته با تکیه بر روی اعضای تیم ساکاش‌ویلی اقدام نمود و چهره جدیدی را واردکابینه نکرد.وزیر دادگستری سابق؛ نیکاگوارامیا به عنوان وزیر آموزش و علوم پیشنهاد شد. همچنین وزیر فرهنگ سابق؛ گریگول واشادزه به عنوان وزیر جدید امور خارجه، اکا شاراشیدزه؛ وزیر سابق توسعه اقتصادی به عنوان رئیس جدید اداره ریاست جمهوری و الکساندر لومایا دبیر سابق شورای عالی ا منیت ملی،آنگونه که در تفلیس شایعاتی در این خصوص مطرح شده است، به عنوان سفیر جدید گرجستان در سازمان ملل جایگزین ایراکلی آلاسانیا خواهد شد.(۳)
● موضع گیری مخالفین
بعد از امتناع ناتو از پذیرش گرجستان، مخالفان رئیس جمهوری این کشور با انتقاد از خط مشی وی در سیاست خارجی، خواستار سرنگونی ساکاش‌ویلی، عضویت در ناتو و برقراری روابط با روسیه شدند. امتناع وزرای امور خارجه کشورهای عضو ناتو از پذیرفتن گرجستان در طرح «اقدام برای عضویت در ناتو»، بهانه تازه ای به دست مخالفان میخائیل ساکاش‌ویلی، رئیس جمهوری این کشور داد تا به انتقادات خود از خط مشی وی در جهت گیریهای سیاست خارجی بیفزایند.
این بار پرچم دار موج جدید نارضایتی ها در گرجستان دو تن از یاران قدیمی ساکاش‌ویلی، یعنی نینو بورجانازه، رئیس سابق پارلمان گرجستان و زوراب نوگایدلی، نخست وزیر سابق این کشور هستند. نینو بوردجانادزه رهبر حزب مخالف "جنبش دموکراتیک- گرجستان واحد" گفت: تصمیم مقامات ناتو گویای آن است که گرجستان در مسئله تامین امنیت کشور و توسعه دموکراسی بطور جدی یک گام به عقب برداشته و این کشور دورنمای نزدیک شدن به پیمان آتلانتیک شمالی را از دست داده است. وی همچنین در مصاحبه ای اعلام کرد: ما باید از مناسبات منفی غرب نسبت به حکومت گرجستان اظهار نگرانی کنیم. جای تاسف و حتی فاجعه است که رهبران اروپا درباره کشورمان با تمسخر حرف می زنند و نیازی به ادامه مذاکرات و گفتگوی جدی در آینده را ضروری نمی دانند که این امر برای گرجستان می تواند پیامد تلخی داشته باشد.
رئیس سابق پارلمان گرجستان در مجموع اشتباهات مقامات تفلیس در عرصه سیاست داخلی و خارجی را «فاجعه آمیز» توصیف نمود و گفت: وضعیت بگونه ای سیر می‌کند که دریافت کمک مالی هنگفت توسط متحدان غربی به گرجستان، زیر سوال می رود که این مساله در وهله اول بر زندگی روزمره مردم اثر خواهد گذاشت.
به گفته وی، تنها راه چاره گرجستان، سرنگون کردن میخائیل ساکاش‌ویلی از قدرت با استفاده از «روشهای قانونی» است و برای این کار لازم است تا انتخابات پیش از موعد در کشور برگزار شود. بورجانادزه همچنین خواستار برقراری روابط با روسیه شد.
به عقیده وی، بسیار مهم است که بتوان با مسکو روابط متعارفی بر اساس احترام متقابل برقرار نمود.
زوراب نوگایدلی، نخست وزیر سابق گرجستان نیز که حزب مخالف تازه تاسیس خود تحت عنوان «برای گرجستان عادل» را معرفی می کرد، اعلام کرد که دولت ساکاش‌ویلی جنگ با روسیه را باخت، باعث شد تا گرجستان بخشی از خاک خویش را از دست بدهد و اقتصاد کشور را نابود ساخت.(۴)
● موج جدید دموکراسی؟
کارشناسان ارائه تبیین منطقی برای بسیاری از تغییرا تی که مردم از سال ۲۰۰۳ تاکنون چندین بار در سطح کابینه شاهد بوده اند را دشوار می دانند.به عبارتی بعد از عملیات خصمانه ماه اوت بین روسیه و گرجستان برکناری وزرای دفاع و امورخارجه به عنوان اقدامی غیرمنطقی تلقی شد. اما علیرغم انتصابات جدید اخیر، هیچ کس مسئولیت جنگ ماه اوت را به عهده نگرفت.
آنها براین باورند که تغییر سیاستمداران با تجربه در دولت گرجستان، تلاشی ناموفق از سوی میخائیل ساکاش‌ویلی برای انحراف افکار عمومی از مشکلات در نهاد ریاست جمهوری این کشور است است و این امر بزودی منجر به سقوط سیاسی حاکمیت وی خواهد شد.همچنین مطابق برخی تحلیل ها با انتخاب وزیر جدید امور خارجه، سیاست خارجی این کشوربه شکل مثبتی تغییرخواهد یافت. ولی برخی دیگر می گویند که انتخاب واشادزه با درنظر گرفتن مسائل داخلی صورت گرفته است.
به همین دلیل کارشناسان تطبیق تغییرات اخیر در کابینه را با موج جدید دموکراسی مورد ادعای ساکاش‌ویلی در ماه سپتامبر و نیز سایر سیاست های اعلام شده توسط وی دشوار می دانند. البته روی کار آمدن وزیر خارجه جدید می تواند در بهبود روابط با روسیه موثر باشد.این فرض بر اساس این واقعیت است که گریگول واشادزه مدتها در روسیه زندگی کرده و علیرغم همه چالش ها٬ شهروندی روسیه و گرجستان را همزمان حفظ کرده است و تا امروز نیز با دایره های قدرت و نفوذ در هر دو کشور مرتبط مانده است. اما این ارزیابی ها از انتصاب واشادزه زیر سایه ای از سوالات بی شمار در مورد انتصاب سایر وزرا قرار گرفته که تاکنون بی پاسخ مانده است.
در مقابل رهبران حزب مخالف توضیح دیگری برای تغییرات ۵ دسامبر بیان می کنند. یک روز قبل یعنی در ۴ دسامبر سفیر گرجستان در سازمان ملل، ایراکلی آلاسانیا استعفای خود را تسلیم کرد.مخالفان معتقدندکه استعفای آلاسانیا چنان شکستی برای ساکاش‌ویلی محسوب می شده که وی تصمیم گرفته از طریق اعلام تغییرات در حکومت توجه افکار عمومی را از آن دورکند. شبکه های تلویزیونی که به رهبری گرجستان وفادار بودند، استعفای آلاسانیا را در برنامه های خبری اصلی روزانه خود پوشش اندکی دادند و در عوض بر روی تغییرات کابینه تمرکز کردند.
اما ادامه موج اول تغییرات، بی اساس بودن فرضیه مخالفان را نشان داد.حداقل با تغییرات اخیر به نظر می رسد تیم رهبری گرجستان کاملا دچار فروپاشی شده است و تصمیمات شتاب زده رئیس جمهور در حال از دست دادن منطق خود در داخل کشور می باشد.(۵)
● نتیجه‌گیری
همانگونه که در بالا بیان شد، جنگ قفقاز، نپذیرفتن گرجستان در برنامه اقدام برای عضویت در ناتو و تغییر پیاپی وزرا که نشان از آشفتگی در دولت گرجستان دارد،موجب کاهش اهمیت گرجستان برای اروپایی ها گردیده و این امر همان طور که در اظهارات رهبران مخالفان نیز مطرح شد، نگرانی اپوزیسیون راکه البته در اصل پیوستن به ناتو هیچ اختلافی با دولت ندارند، برانگیخته است. در واقع مخالفت با دولت ساکاش‌ویلی به این دلیل است که مخالفان آنرا سدی بر سر راه پیوستن سریعتر به ناتو و نیز پذیرش و مقبولیت این کشور در نزد غرب می دانند. تغییرات اخیر در حکومت همچنین نشانه این است که قدرت همچنان در یک دایره بسته، کوچک ومحدود قرار دارد. در گزارش گروه بین المللی بحران آمده است: دولت گرجستان اگر قرار است از بحران اقتصادی جهانی و نارضایتی عمومی بر سر شکست در مناقشه با روسیه جان بدر ببرد، باید بی درنگ برای اجرای اصلاحات دست به کار شود.
این گزارش دولت ساکاش‌ویلی را ترغیب می‌کند ثبات سیاسی را که برای تشویق سرمایه گذاری خارجی و توسعه لازم است برقرار کند. همچنین می گوید تفلیس باید کمک های اجتماعی بیشتری فراهم آورد، استقلال قوه قضائیه را مسلم سازد، و آزادی های رسانه های خبری را افزایش دهد و نهایتا از دولت گرجستان می خواهد فساد در سطح بالا را از بین ببرد و آنچه را «تغییرات حیاتی» در روند رای گیری می نامد انجام دهد (۶)
با این حال بعید به نظر می رسد هر گونه تغییر در دولت با هدف تغییر در ساختارها و اصلاحات در این کشور صورت گیرد.به این ترتیب تنها نتیجه ای که می توان از انتصابات پی در پی حکومت از ۵ دسامبر تاکنون، دریافت کرد این است که تغییرات واقعی، درست و گسترده ضروری است. هرچند روند تحولات بیانگر چنین دورنمایی نیست.

نویسنده:
فاطمه عطری، کارشناس ارشد مطالعات منطقه‌ای
منابع و مآخذ
۱-۲۳/۹/۸۷/www.iras.ir
۲-۱۶/۹/۸۷/www.iras.ir
۳-۱۱/۱۲/۲۰۰۸/http://www.rferl.org
۴-۲۶و۱۴/۹/۸۷/www.iras.ir
۵-۱۱/۱۲/۲۰۰۸/ http://www.rferl.org
۶-۹/۹/۸۷/www.iras.ir

منبع : ایراس