این بیماری، خانم‌های جوان را تهدید می‌کند

همه ما در زندگی روزمره خود با حوادث خوب و بد زیادی روبه‌رو می‌شویم. برخی از این حوادث بد و ناخوشایند ممكن است در پاره‌ای اوقات به بروز دسته‌ای از اختلالات و واكنش‌های روحی منجر شوند كه به مجموعه این حالات، اختلالات انطباقی گفته می‌شود.
اختلالات انطباقی همان‌گونه كه از نام‌شان برمی‌آید، عبارتند از واكنش‌ غیرانطباقی كوتاه مدت نسبت به موضوعاتی كه برای فرد نوعی استرس محسوب می‌شوند و بیشترشان رویدادهای روزمره‌ای هستند كه به كرات دیده می‌شوند: مثل تغییر شغل، تغییر وضعیت مالی و غیره. البته باید به یاد داشته باشیم كه این حالات با حوادث نادر و فاجعه‌آمیز مثل جنایات خشونت‌بار یا بلایای طبیعی، متفاوت است. در اصل رویارویی با استرس‌هایی چون زلزله، سیل، قتل و امثال آنها می‌تواند بر ایجاد بیماری شدیدی به نام اختلال استرس پس از حادثه منجر شود كه داستان آن كاملا با اختلالات انطباقی تفاوت دارد.
● چه كسانی و چرا؟
جالب است بدانیم كه حدود ۵۰ درصد از افراد مبتلا به مشكلات طبی یا كسانی كه دچار عوامل استرس‌زا هستند، اختلالات انطباقی نیز دارند. براساس مطالعات انجام شده در كشورهای غربی، میزان شیوع این اختلال از دو تا هشت درصد در جمعیت عمومی تخمین زده می‌شود. شیوع اختلالات انطباقی در خانم‌ها دو برابر آقایان است و خانم‌های مجرد عموما در معرض خطر بیشتری هستند. در میان كودكان و نوجوانان، موارد تشخیص این اختلال در دخترها و پسرها یكسان است. در میان نوجوانان هر دو جنس، انواع شایع عوامل ایجاد كننده استرس و زمینه‌ساز برای این گروه از اختلالات عبارتند از: مشكلات تحصیلی، طرد شدن از سوی والدین، طلاق پدر و مادر و سوء مصرف مواد.
در بزرگسالان عوامل استرس‌زای زمینه‌ساز شایع، شامل این مواردند: مسائل زناشویی، طلاق، انتقال به محیط تازه و مشكلات مالی.
شدت عامل یا عوامل استرس‌زا همیشه پیش‌بینی كننده شدت اختلال نیست. شدت عامل استرس‌زا تابع پیچیده‌ای از درجه، مقدار، طول مدت، برگشت‌پذیری، محیط و زمینه‌ فردی آن است. برای مثال، مرگ یكی از والدین برای یك كودك ۱۰ ساله در مقایسه با یك فرد ۴۰ ساله متفاوت است. ساختار شخصیت و هنجارها و ارزش‌های فرهنگی و گروهی در واكنش نامتناسب نسبت به استرس نقش دارند.
عوامل استرس‌زا ممكن است منفرد باشد (مانند طلاق یا از دست دادن شغل) و یا اینكه متعدد باشند (نظیر مرگ یك شخص مهم در زندگی فرد همزمان با بیماری جسم خود او یا از دست دادن شغلش.) همچنین ممكن است این عوامل عود كننده باشند (مانند مشكلات شغلی فصلی) یا مداوم باشند (مثل بیماری مزمن یا زندگی در فقر.) روابط ناهماهنگ داخل خانواده ممكن است سبب اختلال انطباقی شود كه بركل نظام خانواده تاثیر می‌گذارد و یا اختلال ممكن است محدود به بیماری باشد كه دچار بیماری جسمی است.
گاهی اختلالات انطباق در یك گروه یا موقعیت اجتماعی روی می‌دهند و عامل استرس‌زا بر چند نفر تقریبا تاثیر می‌گذارد. به ‌طور مثال آزار و ستم وارد بر گروه‌های نژادی، اجتماعی و مذهبی خاص، مراحل رشد مثل آغاز تحصیل، ترك منزل، ازدواج، پدیده مادر شدن، نرسیدن به اهداف حرفه‌ای، رفتن آخرین فرزند از خانه و بازنشستگی اغلب با اختلالات انطباق همراه هستند.
در عین حال، واكنش افراد بر یك عامل استرس‌زای واحد ممكن است با یكدیگر تفاوت چشمگیری داشته باشد. علت این امر تا حدودی بر تجربیات دوران كودكی برمی‌گردد. هر كودكی در طول رشد اولیه، مكانیزم‌های دفاعی منحصر به فردی را برای مدارا با رویدادهای پراسترس كسب می‌كند. برخی كودكان ممكن است به دلیل ضربه‌های بیشتر یا آسیب‌پذیری سرشتی بالاتر، مجموعه دفاع‌های خام‌تری نسبت به سایر كودكان داشته باشند.
این نقص ممكن است سبب شود این افراد در دوران بزرگسالی و هنگام مواجه شدن با فقدان، طلاق یا پسرفت مالی، دچار تخریب شدید عملكرد شوند ولی آنهایی كه مكانیزم‌های دفاعی پخته‌تری دارند، آسیب‌پذیری كمتری هم دارند و از عامل استرس‌زا سریع‌تر كناره می‌گیرند. ماهیت روابط كودك با والدینش نقش اساسی در برگشت‌پذیری و انعطاف پذیری شخص دارد.
● علایم اختلالات انطباقی
به دنبال تماس و مواجهه با یك یا بیش از یك عامل استرس‌زا، گاه بلافاصله و گاهی نیز با فاصله‌ زمانی، علایم بروز می‌كنند. این فاصله در پاره‌ای موارد حتی ممكن است تا سه ماه باشد. فرد دچار اختلال قابل ملاحظه كاركرد اجتماعی یا شغلی و تحصیلی می‌شود. ناراحتی فرد فراتر از حد مورد انتظاری است كه از برخورد با عامل یا عوامل استرس‌زا انتظار می‌رود.
در گروهی از افراد عمده علایم حول محور خلق افسرده می‌چرخد یعنی گریه كردن، نومیدی و احساس افسردگی. نوجوانان مبتلا كه این دسته از علایم را بیشتر نشان می‌دهند، در بزرگسالی در معرض خطر افزایش یافته ابتلا به افسردگی هستند.
در برخی نیز علایم اضطرابی مثل تپش قلب، نگرانی و بی‌قراری غالب‌تر است. حتی ممكن است تعدادی از مبتلایان دچار آشفتگی‌های رفتاری شوند كه می‌تواند به صورت زیر پا گذاشتن حقوق دیگران یا موازین و هنجارهای اجتماعی باشد. بسته به سن، این دسته از علایم می‌توانند به صورت‌های زیر نمود داشته باشند: فرار از مدرسه، ولگردی، رانندگی بی‌احتیاط و نزاع با دیگران.
به هر حال نشانه‌های اختلالات انطباقی هر چه كه باشد، اغلب ظرف حداكثر شش ماه برطرف می‌شود ولی در عین حال اگر عامل استرس‌زا مزمن یا دارای عواقب طولانی باشد این احتمال هم هست كه نشانه‌ها بیشتر از شش ماه به طول بینجامد. خبر خوش اینكه با درمان مناسب، پیش آگهی كلی این اختلال عموما رضایت‌بخش است. بیشتر بیماران ظرف مدت سه ماه به حد قبلی كاركرد خود می‌رسند. در مقایسه با بزرگسالان، نوجوانان معمولا برای بهبود به زمان بیشتری نیاز دارند.
● و می‌رسیم به درمان
اساس و پایه درمان در اختلالات انطباقی به صورت غیردارویی است. در اصل، روان درمانی هنوز هم درمان انتخابی اختلالات انطباقی است. مثلا گروه درمانی درباره بیمارانی كه با استرس‌های مشابهی مواجه شده‌اند مفید است (به عنوان مثال، گروهی از افراد بازنشسته یا افرادی كه تحت دیالیز كلیوی قرار دارند.)
روان‌درمانی انفرادی نیز فرصتی را فراهم می‌كند تا معنای عامل استرس‌زا برای بیمار روشن شود، به طوری كه آسیب‌های قبلی را بتوان بررسی و حل كرد. در عین حال ممكن است برای درمان علایم خاصی در كوتاه مدت نیاز به تجویز داروها نیز داشته باشیم كه عمدتا در این موارد از داروهای ضد اضطراب و ضد افسردگی بهره می‌بریم.
آگاه كردن بیمار از عوارض احتمالی باعث افزایش همكاری و قبول درمان از جانب او می‌شود و نتیجه رضایت‌بخشی را در پی خواهد داشت.

دكتر ژامك مدرسی ـ روانپزشك

منبع : روزنامه سلامت