انقلاب اسلامی و نیروهای اجتماعی

گذشت حدود سه‌ دهه از زمان پیروزی انقلاب اسلامی، هرچند از قوّت عواملی که این پدیده شگرف را مورد اشاره و اعتنا قرار می‌دادند کاسته، موجب گردیده است انقلاب اسلامی در سطحی دیگر مورد تامل فعالان سیاسی، اندیشمندان و سیاست‌مداران قرار گیرد؛ تاملی فارغ از التهاب‌های دوران پیروزی در داخل و خارج از کشور که نه فقط انقلاب اسلامی را شامل می‌شود، بلکه نظام جمهوری اسلامی را، که ثمره انقلاب اسلامی ایران است، دربرمی‌گیرد.
آنچه در مقایسه اولیه درخصوص انقلاب اسلامی و نیروهای اجتماعی میان دو عرصه زمانی پیروزی (دیروز)، از یک طرف، و امروز، از طرف دیگر، شدیدا جلب توجه می‌کند، حضور مستمر نیروهای اجتماعی در انقلاب و نظام جمهوری اسلامی است. این واقعیت، پیامدها و نکات فراوانی را برای ساختار قدرت سیاسی، ارتباطات سیاسی، وحدت و امنیت ملی به وجود آورده است. به بیان دیگر، نکته مهم در طرح موضوع انقلاب اسلامی و نیروهای اجتماعی، به دوران تکوین و پیروزی انقلاب اسلامی در قالب سقوط رژیم استبدادی شاهنشاهی محدود نمی‌شود، بلکه دهه‌های بعد از آن را نیز دربرمی‌گیرد و آن این نکته است که هر چند خصلت اعتراض در انقلاب‌ها، احساس جمعی را در مردم تقویت می‌کند و شکل‌گیری جامعه انقلابی را باعث می‌گردد، در انقلاب اسلامی، این وضعیت، در دایره زمانی فراتر از ایام پیروزی، به وضوح مشاهده می‌شود، لذا نیازمندیم در تحلیل‌های سیاسی تجدیدنظر کنیم.
به بیان دیگر، تحلیل انقلاب اسلامی بدون در نظر داشتن نیروهای اجتماعی، آن را در حد یک ایده و نظریه تقلیل می‌دهد. نیروهای اجتماعی، عامل عینیت‌بخشی انقلاب اسلامی و اجتماعی شدن آن بوده‌اند. در جمهوری اسلامی نیز بر نیروهای اجتماعی با تعبیر «حضور مردم در صحنه» بارها و بارها تاکید شده است. نکته عبرت‌آموز نیز دقیقا همین است که دوام و استمرار انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی ایران در گرو ایجاد و گسترش سازوکارهای تجهیز، استخراج و توزیع توانمندی‌های نیروهای اجتماعی در سطح کشور می‌باشد.
نیروهای اجتماعی، صرف‌نظر از برخورداری از یک سلسله ویژگی‌ها که آن‌ها را به عاملی در خور اعتنا در معادلات قدرت مبدل نموده است، در ایران، واجد ویژگی خاصی هستند که همانا دین‌داری می‌باشد. گرایش به دین در اتخاذ مواضع و گزینش رفتارها امری مسلم در میان نیروهای اجتماعی است و با توجه به ماهیت دینی حکومت پس از پیروزی انقلاب اسلامی، می‌توان گفت هم‌سنخی حکومت و جامعه به لحاظ ماهیت، مهم‌ترین عامل بقا و دوام در مسیر رشد و اعتلای ایران اسلامی است؛ زیرا نیروهای اجتماعی واجد صلاحیت و توانمندی نظارت بر امور کشور می‌گردند که این موضوع به معنای افزایش استقلال حکومت و قوه چالشگری آن در برابر فشارهای متنوع اقتصادی، سیاسی و فرهنگی خارجی است. بدین‌ترتیب، علاوه بر لحاظ نیروهای اجتماعی در کلیه امور، نیازمند توجه و زمینه‌سازی برای بازتولید گرایش دینی آن‌ها نیز هستیم.
طرح این نیاز، تا زمانی که به صورت خودجوش و غیردستوری انجام شود، پاسخ مناسب خود را متناسب با مقتضیات زمانی و مکانی می‌یابد، در غیر این‌صورت شکاف فرهنگی و ارزشی را میان حکومت‌کنندگان و حکومت‌شوندگان به وجود خواهد آورد. امام‌خمینی(ره) با تاکید بر همین نکات حیاتی برای انقلاب و نظام اسلامی گفته بود: «یکی از مهم‌ترین وظایف اولیه جمعی که پس از سقوط شاه مسئولیت امور را به دست می‌گیرند، فراهم کردن شرایط انتخابات آزاد است که به هیچ وجه اعمال قدرت و نفوذ از هیچ طبقه و گروهی در انتخابات نباشد. دیگر شما مجلستان به دست خودتان است. اختیار دست خودتان است. شما مختارید و مقدرات مملکت را به دست خودتان باید بگیرید.
امروز مسئولیت به عهده ملت است. تمام مسئولیت به عهده ملت است. امروز سرنوشت اسلام و سرنوشت مسلمین در ایران و سرنوشت کشور ما به دست ملت است. امروز هیچ قدرتی نیست که بتواند یک وکیل را تحمیل کند. از رئیس‌جمهور گرفته تا ارتش و شهربانی، ژاندارمری... هیچ‌کس الان در ایران، هیچ مقامی در ایران نیست که قدرت این را داشته باشد که یک وکیل تحمیل کند.» به بیان دیگر انقلاب اسلامی سبب آزادی‌سازی نیروهای اجتماعی گردید که این واقعیت فی‌نفسه چالش‌های متعددی را به وجود آورده و می‌آورد. لذا شاید حفظ این آزادی، از مسئولیت‌های دشوار امروز و آینده است. این موضوع در وضعیت فعلی، که فشارهای دشمنان انقلاب و نظام جمهوری اسلامی، همبستگی ملی را هدف قرار داده ‌است، مضاعف می‌گردد. ازاین‌رو، در سال اتحاد ملی و انسجام اسلامی پرسش از چگونگی وضعیت نیروهای اجتماعی و چشم‌انداز آینده آن را باید پرسشی کلیدی دانست که پاسخ مصلحانه و نقادانه به آن، به باروری و مصونیت هرچه بیشتر انبوه قدرت‌های اجتماعی آزاده‌شده بر اثر انقلاب اسلامی می‌انجامد.

منبع : ماهنامه زمانه