پرستار

● پیدایش پرستاری
آنگاه که رنج و درد بر کالبد انسان حمله ور گشت و سلامت وی را پایان داد، پرستاری به وجود آمد؛‌ یعنی از زمان پیدایش بشر،‌ این حرفه مقدس بر عرصه گیتی نمایان شده است. در مسیر تاریخ، پرستاری همپای پزشکی در خدمت انسان ها بوده است و به تدریج، این دو در قالب علم پیشرفت نموده اند و در زمان های بحرانی، مانند حوادث طبیعی و جنگ ها، خدمات شایان توجهی انجام داده اند.
● مقدمه:
بیانیهای از عقاید و ارزشها فلسفه نامیده میشود که میتواند در قالب فردی یا مشترک بین افراد گروه مثل یک دانشکده پرستاری بیان شوند و لازم است پرستاران در هنگام استخدام، فعالیتهای پرستاری و ارتباط با بیمارانشان از فلسفه پرستاری خود و آن مؤسسه آگاه باشند. فلسفه پرستاری دیدگاهی برای عملکرد، دانش و تحقیق فراهم میآورد.
همچنین در روند تولید و توسعه دانش در حیطه پرستاری و حرفهای شدن نقش بسزایی ایفا میکند. پس هدف فلسفه پرستاری شکل دهی و راهنمایی عملکرد پرستاران است که در سایه تئوریهای پرستاری بوجود میآیند. از آنجایی که شناخت و کاربرد بهتر فلسفه برای همه اقشار پرستاری مستلزم شناخت مفاهیم پایه فلسفی است و به دلیل اینکه در دروس مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد به این مهم خیلی آشکارا پرداخته نشده است محقق بر آن شد براساس تجربیات و با استفاده از مقالات و منابع علمی معتبر موجود به بررسی جنبههای مختلف فلسفه و نقش آن در پرستاری بپردازد.
واژههای کلیدی: فلسفه، پرستاری، فلسفه پرستاری، حرفه ای شدن.
● فلسفـه پرستاری
فلسفـه عبارتست از جستجـوی معنی در جهـان (۱) و یا مطالـعه مشکلاتـی که غایـی، انتزاعی و عمومی هستند (۲) یک بیانیه فلسفی حقایق را تعریف، ارزشها را کشف و شواهدی برای حمایت از عقاید و عملکردهای فرد فراهم میآورد (۳).
هر فرد در زندگیش دارای فلسفهای است. با بلوغ فکری افراد، فلسفه شخصیشان نیز متکامل مـیشود. فلسفهها چارچوب یا رهنمودهایـی را ارائه مـیدهند. فلسفههـای شخصی پرستـاران مستقیماً با فلسفهشان از پرستاری در تعامل بوده و بر رفتارهای حرفهایشان تأثیر میگذارد (۴).
عقاید بیشتر پرستاران قبل از ورود به حرفه پرستاری از صحبتهای افراد فامیل، دوستان و رسانههای گروهی و حتی فیلمهای در مورد پرستاران شکل میگیرد، که با شروع به کار و زمانـی که فرد به یـک پرستار حرفـهای و بـا صلاحیت تبدیل میشود دچار تغییر میگردند.
فلسفه مجموعهای از اصول و عقاید در مورد یک پدیده است و این دیـدگاه جهانی (پارادایم) است که آن پدیده، ایدهآلها و اهدافش را توضیح میدهد. نتایج فلسفه مجموعهای از عقاید درباره دنیا و روش بررسی یافتن پاسخهای سئوالات است. رهبران پرستـاری احساس کردند بـرای توسعه فلسفه لازم است نخست حیطه پرستاری را تعریف کنند. حیطه میادین یا قلمرو فعالیت و تأثیر آن است. عموماً نظریه پردازان پرستاری چهار حیطه را برای پرستاری مورد اتفاق نظر قرار دادهاند که عبارتند از شخص، محیط، سـلامت و پرستاری. برای نوشتن فلـسفه باید
این چهار حیطه را تعریف کرد. مثلاً اساس شخص را چگونه میبیند (یک کل) یا محیط را به صورت داخلی، خارجی یا هر دو ببیند. همچنین بگوید سلامتی چیست؟ چگونه به بیماری مربوط بوده و آیا بیماری جزئی از سلامتی است؟ پرستاری چیست؟ هدفش چیست؟ از کجا آمده و به کجا خواهد رفت. با نوشتن خلاصهای از ارتباط این حیطههـا بـا هـم مفهومـی از پرستـاری شـکل میگیرد (۵).
داشتـن فرآیندی از فلسفـه حرفهای فـردی مکتوب و بازبینی آن بسیار مفید است اما برای بیمارستانها و دانشکدههای پرستاری بیان عقاید مشترک پرستاری بهصورت نوشتاری که هدف هدایت عملکرد پرستاران شاغل آن محیط است، حائز اهمیت بیشتری میباشد. بنابراین، توسعه فلسفه پرستاری صرفاً یک فعالیت آکادمیک مورد نیاز اعتبارسنجی نیست. داشتن یک فلسفه نوشتاری میتواند پرستاران را در تصمیـمگیـریهای روزانـه در فعـالیتهـای پرستاریشان هدایت کند (۶). پرستاران با نوشتن فلسفههای شخصی پرستاری خود، در واقع عملکردهای حرفهای خود را منعکس کردهاند که باید در بر گیرنده سؤالات زیر باشند: پرستار چه کسی است؟ ماهیت سازمان و محیطی که در آن مشغول به کار هستید چیست؟ ارزشها و عملکردهای هدایتگر عملکردهای حرفهایتان چیستند؟ مسئولیتهای شما به عنوان یک پرستار چیست؟ بر چه اهداف و شواهد علمی برای هدایت عملکردهایتان و غایت فلسفه پرستاری خود تکیه دارید؟ آیا شهود یا چیزهای دیگری هستند که بر عملکرد پرستاری شما تأثیر بگذارند؟ با پاسخ به این سؤالات هر پرستار میتواند فلسفه پرستاری خود را کشف نماید (۷).
به این ترتیب فلسفهای که در محیطهای بالینی مثل پرستاری بکار میرود به ارزشها و اعتقادات متخصصان حرفهای دربارة مراقبت و روشهای ارائه مراقبت بر میگردد که با فلسفه آکادمیک فرق دارد. چرا که متخصصان حرفهای ممکن است در مورد منشأ و تکامل عقایدشان فکر نکنند، در حالی که دغدغه اصلی فلسفه آکادمیک همین مورد است. به همین دلیل است که نظریه پردازان پرستاری، فلسفههای پرستاری که دغدغة پرستاری و اهداف آن را دنبال میکنند، پیشنهاد میدهند (۸).
فلسفه بینالمللی جامعه پرستاری در سپتامبر۲۰۰۳ پایهگذاری شد. هدف آن ایجاد یک شبکه بینالمللی از افراد کشورهای مختلف به منظور ارتقاء و حمایت از نظام فلسفه پرستاری است.
فلسفههای ما از پرستاری با فعالیتها (عملکردهای) سنتی پرستاری هماهنگ نیست.
تقاضا برای آموزش بالینی رو به رشد است
و عملکردهای قدیمی ما به این تقاضاها پاسخ نمیدهد چرا که عملکردهای سنتی، گذشته و حال محور هستند نه آینده محور پس لازم است با خلاقیت، تعلیم و تربیتی منطبق بر فلسفههای به روز داشته باشیم (۱۰).
فلسفههای پرستاری بیانیههایی هستند از عقاید دربارة پرستاری و نمودهایی از ارزشها در پرستاری که به عنوان پایهای برای تفکر و عمل به کار میروند (۱۱). فلسفة پرستاری در بردارندة ماهیت پرستاری (هستی شناسی)، ماهیت دانش پرستاری (معرفت شناسی) و ماهیت جاری پرستاری (اخلاقیات) است که تولید عقاید حرفهای و نظریه را باعث میشود (۱۲).
برای تعریف یک حرفه به این ویژگیها نیاز است: داشتن یک استاندارد آموزش، سازمانهای حرفهای، تعهد، اقتدار، آموزش مداوم. بدنه دانش و شایستگیها، ارزشهای اجتماعی و لوایح اخلاقی (۱۳). البته گریش(Gerrish) در مقاله خود نتیجه میگیرد که با تثبیت حرفه یا حتـی ایجاد حیطههایـی از یک حرفه جدیـد، اعتماد به نفس بوجود نمیآید و تنها، پاسخگویی رشته تقویت میشود. با این وجود باعث تضمین قانونی شغلی شده و امنیت نقش کاری پرستاران را در آینده موجب میشود (۱۴).
ممکن است خوانندگان بپرسند فلسفه در فعالیتهای روزانه پرستاری چه نقشی دارد و چگونه میتواند به پرستار در امر مراقبت از مردم کمک کند؟ پاسخ این است که حداقل برای شناخت دنیای موجود پرستاری و مقصدی که احتمالاً در آینده به آن میرسد، مهم است بدانیم پرستاری از کجا آمده است. نکته مهم دیگر این است که بدانیم چه کسانی تصمیمات در خصوص آنچه که پرستاری را میسازد و نحوه انجام کارها میگیرند؟ به گفته مازروی (Mazrui,۱۹۹۶) پرستاری به طور تاریخی ریشه در مذهب و علم که هر دو جهانی بوده و حامی پیشرفت آن میباشند، دارند (۱۵).
بویس (Bevis.۱۹۸۹) چهار دورة فلسفی در تاریخ پرستاری که پرستاری را تکامل بخشیده و هنوز هم بر پرستاری امروزه اثر دارند شناسایی نمود. این دورهها منعکس کنندة تأثیرات فلسفی بر مجموع اطلاعات پرستاری بوده و استراتژیهایی در جهـت شنـاخت پرستـاری امـروزه فراهـم میآورند.
اولین دوره، ریاضت کشی (asceticism) از زمان افلاطون بوده و از ایدهآلیسم که یک حقیقت روحی غایی ماوراء حقایق فیزیکی را بیان میدارد، برخاسته است. در این دوره پرستاری به صورت خود انکاری و فدا شدن در راه وظیفه بود که به عنوان کاری سخت با سود دهی برای کارفرما و منفعت مالی بسیار اندک برای پرستاران تلقی میشد. تأثیرات این طرز تفکر علیرغم تلاشهای نایتینگل (Nightingle) در معرفـی اولیه علـم پرستـاری تا ایـن دوره کماکان وجود دارد. دومین دوره رمانتیسم (به معنی وابستگی به زیبائیهای ناشی از تصورات شخصی) از زمان تأکید بر مادیگرایی رئالیسمهاکه از انقلاب صنعتی مجدداً رشد کرده بودند،تکامل یافت. طی این دوره زمانی پرستاری به عنوان نیروی کمکی وفادار پزشکان تبدیل و نقش کاری در منازل به بیمارستانها منتقل شد. جایی که دانشجویان بیشتر مراقبتها را ارائه داده و پرستاران فارغ التحصیل نقش سوپر وایزری ایفا میکردند. بویس بیان میکند این دورة زمانی تأثیر زیادی بر برنامههای آموزشی پرستاری تا اواسط قرن بیستم داشته است.
جنگ جهانی دوم دوره زمانی جدیدی از رئالیسم معرفی کرد که بویس آن را پراگماتیسم لقب داد. پراگماتیسم به معنی نتایج عملی با ارزش چیزی است که تفسیر فلسفی بویس از این دوره خصوصیت مفید بودن آن است. زمان جنگ موجب خلق مراقبتهای حاد شد و به دلیل کمبود نیروی کمک پرستار، کارگران مراقبت بهداشتی و تکنیسینها برای کمک به پرستاران بوجود آمدند. سرانجام در اواخر این دورة زمانی، واقعیتهای عملی بالینی غالب شدند. نیاز به بخشهای ویژه، توانبخشی و سایر بخشهای سیار پرستاران را قادر ساخت بار دیگر به تمرکزشان بر مراقبت از مددجو یا نیاز انسان برگردند. این دورة انتقال زمینهای بـرای ظهـور دورة زمانـی چهـارم یعنـی اگزیستنسیالیسم انسانی شد. که اعتقاد دارد حقیقت در ذهن شخص وجود دارد و مجموع یک شخص بیشتر از مطالعات علمی اجزایش است. در این فلسفه حق آزادی شخص در انتخاب و مسئولیت در قبال خود وجود دارد. این ارزشها بر تعاملات پرستار- مددجو، مسئولیتپذیری پرستاران و اختیارات حرفهای نیز تأثیر گذاشت (۱۶). با توجه به دورههای مختلف فلسفی و تأثیراتی که پرستاری طی زمان از مکاتب فلسفی گرفته به نظر میرسد پرستاری نیازمند فیلسوفان پرستاری است که دیدگاههای پرستاری نسبت به خود رشته، دغدغههای مربوط به خوب بودن غایی انسان، تکامل سیستمهای اعتقادی منعکس کننده اخلاقیات و معنای پرستاری را چارچوببندی نمایند. باید به خاطر داشت که فلسفه پرستاری هیچگاه بر سنگ کنده کاری نمیکند بلکه کاری دائمی برای پیشرفت باقی میماند (۱۷) .
فلسفه در شکلگیری رشته پرستاری از علم پرستاری هم، نقش اساسـی دارد. در این خصـوص ادواردز (Edwareds) ادعـا مـیکند پرستاری کفایت لازم برای یک علم منطقی ندارد چرا که علم منطقی باید تجربی باشد و با توجه به نقصان اجماع نظر در زمینة فلسفه پرستاری طی ۴۰ سال گذشته از این ادعا دفاع میکند. اما ونیترز (Winters) دلایل دیگری آورده و اشاره میدارد علم تجربی تنها جنبهای از پرسشها در پرستاری بوده و روشهای فلسفی و غیر تجربی نیز اهمیت زیادی به عنوان جنبههای دیگری از پرسشهای علمی دارند. حتی ملیس (Meleis) هم این حوادث را به عنوان «بازگشت تاریخی» معرفی کرده و سه مکتب فکری تحت عناوین نظریه پردازان نیاز (هستی شناسی چه کسی)، نظریه پردازان تعامل (هستی شناسی نحوه کار) و نظریه پردازان پیامد (هستی شناسی چرایی) را شناسایی نموده است. ولی نهایتاً نتیجه گرفت که پرستاری با تلاش مداوم در جهت پیوستگی همة جنبههای کارآی علم در رشته میتواند خدمت رسانی بهتری را ایفا نماید (۱۸). از معیارهای اصلی یک حرفه داشتن پایه و اساس دانش است که بیشک از فلسفه همان رشته حاصل میگردد.
حدود یک قرن است که پرستاری برای حرفهای شدن تلاش میکند و اگر بخواهد به تلاشش در این جهت ادامه دهد شاید لازم باشد به عقب برگشته و اصول و هنر اجرای کار پرستاری را در ارتباط با فلسفه، تئوری و دانش و علم پرستاری در نظر بگیرد. یعنی همان چیزی که در رابطه با حرفهای شدن و بدست گرفتن یک موقعیت حرفهای، امروزه وجود دارد (۱۹). با اینکه هدف اصلی تحقیقات پرستاری تولید دانش است ولی به دلیل تعمیمپذیری ضعیف دانش، بحران اعتماد در دانش حرفهای (۲۰)، نداشتن تعریفی واضح از فرهنگ جاری تحقیقات، همگی منجر به شکاف بین تحقیق و عمل شده است (۲۱) پدیده جدید جهانی شدن دانش هم میتواند از جهاتی موجب نفوذ دانش چند کشور خاص بر سایر کشورها و تضعیف دانش بومی آن مناطق گردد (۲۲) پری (Perry) هم در مقاله خود بیان داشته مطالعات مروری بر پرستاری معاصر، در سطوح عالی پرستاری تلاش برای حرفهای شدن است (۲۳).
باید اذعان نمود گرچه پرستاری در رشد خود بسمت حرفهای شدن رو به بلوغ است، لازم است به موارد وسیعتری همچون گسترش قانونی نقش، پذیرش فلسفه غنیسازی نقش و رفع موانع درون و بین حرفهای رسیدگی شود. در حقیقت به کارهایی که در حیطه وظایف پزشکی بوده و در آموزشهای سنتی پرستاران قرار ندارد اما پایة اصول مستقلسازی پرستاران متخصص است بپردازند. بنابراین لازم است پرستاران فلسفة گسترش نقش را در جهت حرفهای شدن گرفته و سهم آن را در مراقبت سلامتـی بـا وضـوح بیشتـری چارچـوببنـدی کنند (۲۴).
طی دهههـای ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ صاحب نظـران پرستاری به طور فزآینده بیان کردند، اگر پرستاری بخواهد یک رشته و یک حرفه شود باید به این سؤال که «پرستاری چیست؟» پاسخ دهد. بدنبال این مطلب مفاهیم پرستاری توسعه یافتند و از آنها تئوریهای پرستاری که از تئوریهای علمی رشتههایی چون روانشناسی، جامعهشناسی و فیزیولوژی گرفته شده بودند، تولید شدند. اما بر سر اینکه آیا این تئوریهای مشتق شده، واقعاً تئوری هستند بحثهایی بوجود آمد. برخی اظهار داشتند این تئوریها بیش از حد ناقص هستند که بتوان آنها را تئوری دانست و بیشتر مدل یا چارچوب هستند، عدهای دیگر نیز بیان داشتند اینها بیشتر فلسفه پرستاری هستند تا تئوریهای پرستاری. در واقع به این دلیل امکان داشتن تئوری را در رشته پرستاری رد میکردند که لازمه تئوری را داشتن دانش عملی میدانستند. در تلاش به پاسخ به این بحثها میتوان بر پایة مفهوم ماریتاین (Maritain) از فلسفه در خصوص امکان پذیری و خصوصیات تئوری پرستاری استدلال کرد. ماریتاین در نوشتههایش بین فلسفه تعمقی و فلسفه عملی تمایز قائل شد. در فلسفه تعمقی، دانش بخاطر خود دانستن به تنهایی جستجو میشود در حالی که، در فلسفه عملی، دانش بخاطر عمل یا ساختن مورد جستجو قرار میگیرد. بطور ویژهتر، در فلسفه عملی، عمل بشر یا خوبی غایی بشر مدنظر اخلاقیات (فلسفة اخلاق) و ساختن بشر یا خوبی خاص بشر مدنظر فلسفة هنر است. هر دو شاخة فلسفة عملی- اخلاقیات و فلسفه هنر، شامل اصولی هستند که ماهیتاً انتزاعی و جهانی میباشند (۲۵).
گرچه این انتقاد نیز از طرف برخی صاحبنظران وارد است که تعداد تئوریهای پرستاری بحدی زیاد شده که در تعریف و شناسایی پرستاری دچار ابهام و سرگشتگی گردیدهاند (۲۶). در این راستا اشاره به فلسفه تکنولوژی نیز کم اهمیت نمیباشد. تکنولوژی در واقع اشیاء و منابعی است که برای درمان و مراقبتهای پرستاری و پزشکی بوجود میآیند مثل گوشی پزشکی یا ابزار وسایل داروسازی، همچنین بعنوان دانش و مهارتهای همراه با استفاده و کاربرد منابع و اشیاء در فعالیتهای روزمره پرستاران هم بکار میرود. فلـسفه تکنولـوژی تـلاش در جهت تفـسیر پدیدههای معاصر و روشی بسوی چالشهای موجودی است که بر تعمق فلسفی و نقد تکنولوژی تأکید دارند. در سالهای اخیر علم و تکنولوژی را در دو بدنة مجزای دانش و مهارتها معرفی نموده و بیان میدارند تکامل و توسعه فلسفی و مفهومی در جهت توضیح تکنولوژی در حیطه پرستاری به پیشبرد عملکرد بالینی، مراقبت از بیمار و مراقبت سلامتی کمک خواهد کرد. به علاوه، مسئولین در قبال آینده پرستاری و مراقبت بهداشتی ما را الزام به پذیرش تغییر میکند و فلسفه تکنولوژی میتواند هدایتگر ما به تغییر در عملکرد براساس اطلاعات متخصصان حرفهای بطریق شناخت و پاسخ به چالشها و دوگانگیها باشد (۲۷).
البته با توجه به همه این مشکلات پری (Perry) با استفاده از کار لونرگان (Lonergan) که در دو جزء کلیدی (چالش ذهنی، عینی بررسی پرستاری و عقلانیت در مقابل دانش علمی) چاره کار را پیوستگی تئوری، علم و عمل در خود استعلائی هر پرستار جداگانه به صورت متناسب کردن هر دانش عقلی با خود نسبت به موقعیت بیمار دانست (۲۸)، اما متأسفانه به نظر نمیرسد توافقی بر سر دانش واحد پرستاری وجود داشته باشد. در هر حال، بحث و مذاکرات پیگیر در خصوص ماهیت دانش پرستاری باید در بردارندة تغییر هم در حیطه فلسفـی و هم اثرات طولانـی مدت جهانی شدن دانش باشد (۲۹).
از طرفی به نظر میرسد هم فلسفه و هم سلامت بخش پیوستهای از زندگی مردم جامعه باشند و با توجه به مفهوم فلسفه که بر پایه ارزشهای افراد قرار دارد میتوان از فلسفه در مشاورههای فلسفی پرستاری از جمله کمک به افراد با سوء مصرف مواد سود جست. چرا که هدف مشاورههای فلسفی کمک به مردم در ادارة وقایع زندگیشان به طریقی کارآمد و مؤثر است. این شیوه حتی بر این باور است که فلسفه میتواند پاسخی به سؤالات مردم در خصوص نحوة داشتن یک سبک زندگی خوب، سالم و بهداشتی هم فراهم آورد (۳۰).
● بحث:
هر فردی در زندگی دارای فلسفه است. پیشرفت هر رشته از جمله پرستاری در گرو تولید تئوری، دانش، اندیشه و علم خاص خود است. تئوریها هم از علم بوجود میآیند و هم بر پالایش و ارتقای علم تأثیر مستقیم دارند. خود تئوریها به لحاظ سطح انتزاع از فلسفه جاری هر رشته پدید میآید. بر همین اساس عنوان شد فلسفه پرستاری به اعتقاد سیستم از حرفه و فراهم آوردن دیدگاهی برای عملکرد، دانش و تحقیق بر میگردد. همچنین فلسفه به تولید تئوریهای عملیتر و متناسب کمک مینماید. با این وجود گرچه ضرورت وجود فیلسوفان پرستاری شدیداً احساس میشود، ولیکن هنوز هم یک فلسفه غالب در رشته پرستاری مستولی نیست (۳۱).
همچنین علیرغم نیاز رشته به دانش پایه پرستاری برای حرفهای شدن متأسفانه ظاهراً توافقی بر سر دانش واحد نیز وجود ندارد. اما با استناد به مفهوم ماریتاین از تمایز فلسفه تعمقی از فلسفه عملی نیاز پرستاری به دانش عملی که لازمه تئوری پرستاری است را میتوان مرتفع ساخت و با توسعه و غنیسازی نقش، تکامل و توسعه فلسفی و مفهومی در جهت توضیح تکنولوژی در حیطه پرستاری و همچنین ایجاد و پذیرش تغییر هم در حیطه فلسفی و هم ماهیت جهانی شدن دانش میتوان در راستای اثبات حرفه قدمی محکمتر و قویتر برداشت.
● پیشنهـاد: با توجه به اهـمیت فلسفـه در حرفهای شدن و فقدان فلسفهای غالب در رشته پرستاری پیشنهاد میگردد، کلیه محققین و عالمان حرفه در جهت تبیین فلسفهای روشن برای پرستاری گام برداشته و با همکاری سیاستگـذاران، مسئـولان و ردههـای مختلـف پرستاری فعال در حیطههای مختلف آموزشی، بهداشتی، درمانی برای حرفهای شدن پرستاری تلاش نمایند.
● پرستاری در اسلام
پرستاری از مجروحان و کمک به ناتوانان، در فطرت و نهاد هر انسانی وجود دارد که حاکی از اهمیت آن در زندگی اجتماعی است. سیره رهبران الهی نیز همواره بر این بوده که در میدان انجام کارهای پسندیده، گوی سبقت را از همه انسان ها بربایند و انسان کامل عصر خویش و الگو برای آیندگان باشند تا بدین ترتیب، بزرگ ترین مشوق انسان ها در عمل به نیکی ها گردند. یکی از کارهای نیک ،« پرستاری» از بیماران است و رهبران الهی نیز بدان همت می گماردند.
▪ نُسَیبه، پرستار با ارزش
تاکید اسلام بر بزرگداشت کار پرستاری و سفارش به انجام آن، باعث شده بود که بسیاری از اصحاب رسول خدا اعم از زن و مرد، به این کار اهتمام ورزند.«نسیبه» یکی از زنان صدراسلام است که با پیامبر (ص) بیعت نمود. وی بیشتر روزها روزه دار بود و از عبادت خداوند غفلت نمی ورزید. این زن شجاع و با شهامت،‌ در جنگ های احد،‌ حنین، ‌حدیبه و یمامه شرکت داشت و همواره مشکی بر دوش می کشید و خورجینی نیز در برداشت و هر جا تشنه ای می یافت و یا ناله مجروحی را می شنید، ‌بی درنگ بر بالینش حاضر می شد. وظیفه او، ‌رساندن آب به سربازان و نیز مداوای زخمیان بود.
حضرت زینب (س) در سال پنجم هجری از مادری چون فاطمه زهرا (س) متولد شد و در دامان ایشان، پیامبر اسلام (ص) و حضرت علی (ع) پرورش یافت. یکی از سیره های عملی زندگی این بانوی الهی، پرستاری و دست گیری از حال بیماران و درماندگان بود. اتفاقات سختی که در طول حیات سراسر مرارت بار ایشان رخ داد؛ همچون بیماری مادر بزرگوارشان، ضربت خوردن پدر، مسمومیت برادر و بالاخره حادثه بزرگ کربلا، زینب را به عنوان الگوی پرستاران معرفی کرد و سالروز ولادتش، به عنوان روز پرستار برگزیده شد.
پرستار بزرگ صحرای کربلا، در آن روز سخت، وظایف سنگینی به عهده داشت: تقویت روحیه مجروحان و خانواده شهیدان، رسیدگی به بازماندگان و کمک به اطفال. هم چنین ایشان به مراقبت از حضرت سجاد (ع) نیز که در بیماری شدید به سر می برد، مشغول بود.
حیف است زینب سلام الله علیها را تنها پرستار بیمار بخوانند زیرا پرستاری از بیمار یکی از کوچک‏ترین مسؤولیت ‏های حضرت زینب سلام الله علیها بود، و هر چند پرستاری وظیفه سنگین و ارزشمندی است و پرستار متعهد باید با صبر و حوصله، تحمل هر نوع ناملایمات برای انجام خدمتش ‏بنماید و چنین کاری از عهده هر کس برنمی‏آید ولی با این حال ‏مقام زینب کبری سلام الله علیها، آن‏قدر والا و عظیم است که او را پرستار نهضت و انقلاب حسینی باید بنامیم، زیرا این پرستاری به مراتب مهم‏تر و سرنوشت‏ سازتر از پرستاری بیمار بود. زینب نقش نگهداری از قیام خون بار حسینی را بر عهده داشت که ‏قطعا اگر او این بار را بر دوش نمی‏گرفت، خون سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین صلوات الله علیه پایمال می‏شد و بسیار دشوار بود که نهضت ابی عبد الله علیه السلام به مردم‏ اعلام و ابلاغ گردد و شاید بدون اسارت خاندان رسول الله وپیش‏تازی عقیله بنی هاشمی علیها السلام در رسوا نمودن هیئت‏ حاکم، و تبلیغ او از انگیزه قیام برادرش، یزیدیان به هدف پلید خود نائل می‏آمدند و نام رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم را نه تنها از مناره‏ های مساجد بلکه از تاریخ، پاک و محو می ‏کردند و این بود نیت ‏شوم آنان.
حضرت زینب علیها السلام با مجاهدت و قیام شجاعانه خویش در برابر زورگویان و هم‏چنین فریب ‏خوردگان زمانش، آن چنان از قیام امام حسین علیه السلام دفاع کرد که ‏تا قیام رستاخیز، همانند او نه در مردان و نه در زنان، وجود ندارد و این نام جاودان و مقدس برای همیشه با عظمت ‏باید برده شود.
عقیله بنی هاشم علیها السلام در پس آن مصیبت ‏بزرگی که «تصغر عندها المصائب‏» آن چنان ‏بار سنگین پرچم ولایت را بر دوش گرفت و در برابر کفر و زندقه‏ ایستاد و سخنرانی کرد و خطابه خواند و مردم را بیدار کرد و حرکت را در مردگان آغاز نمود که از آن جا حرکت توابین و دیگر حرکت‏های اسلامی آغاز شد و تا امروز و فردا و فرداها، آثار این ‏حرکت عظیم زینبی، هویدا است و به برکت این بانوی بزرگوار و قیام مبارکش، هم‏چنان بیرق‏های خونین عاشورا به نشانه روز انتقام مظلوم از ظالم، در سراسر جهان افراشته می‏شود زیرا زینب کبری سلام الله علیها بود که پیام ‏خونین حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام را به تمام نسل‏ها و عصرها رساند.
● گزارش نویسی پرستاری
نظر به اهمیت گزارش پرستاری در فرآیند درمان بیماران و ارزش حقوقی و قضایی آن , نکات مهم در مورد نوشتن گزارش پرستاری جهت همکاران محترم یادآوری می گردد.امید است همکاران محترم پرستار و بهیار بیش از پیش در ثبت دقیق گزارش پرستاری دقت لازم را مبذول نمایند.
۱) پس از ثبت هرگونه اطلاعات در گزارش پرستاری با زدن مهر نظام پرستاری یا مهر مخصوص بخش نام خانوادگی , سمت و امضا’‌ خود را وارد نمایید .
۲) به منظور جلوگیری از اتلاف وقت, انتقال صحیح مطالب و سرعت بخشیدن به کارها گزارش را خوانا و مرتب بنویسید.
۳) درشیفت صبح گزارش خود را با خودکار آبی , عصر قرمز و شب مشکی ثبت نمایید .
۴) جهت ثبت دقیق اوقات شبانه روز در گزارش ساعات را بطور کامل با استفاده از اعداد ۱ تا ۲۴ بنویسید . بعنوان مثال ساعت ۱ بعداز ظهر را بصورت ۰۰ : ۱۳ و ساعت نه و ربع بامداد را بصورت ۱۵ : ۰۹ ثبت نمایید.
۵) علائم حیاتی ساعت ۶ صبح و ساعت ۶ بعداز ظهر(۰۰: ۱۸ ) را علاوه بر ثبت در برگه کنترل علائم حیاتی پرونده در برگه چارت علائم حیاتی نیز رسم نمایید.
۶) هرگونه علائم حیاتی ساعتی باید در برگه کنترل علائم حیاتی پرونده نوشته شده و نام فرد کنترل کننده در محل مربوطه بصورت واضح و خوانا ثبت شود .
۷) چنانچه نام و مشخصات بیمار در بالای صفحه نوشته نشده قبل از نوشتن گزارش باید توسط فرد نویسنده گزارش بطور کامل تکمیل و ثبت شود .
۸) در صورتیکه یک یا چند مورد از دستورات پزشک ینا به علتی اجرا نشده ضروری است دستورات اجرا نشده با ذکر علت آن در گزارش ثبت شود .
۹) مسئولیت درج صحیح دستورات پزشک در کاردکس با پرستار مسئول شیفت است و باید در این زمینه دقت کافی برای جلوگیری از بروز اشتباهات بعمل آید .
۱۰) کلیه اطلاعات ضروری در مورد دستورات دارویی باید ثبت شود ( این موارد شامل : نام دارو , دوز دارویی , راه تجویز دارو , تاریخ و زمان دادن دارو می باشد ) .
۱۱) زدن علامت تیک روی ساعت تجویز دارو به منزله داده شدن دارو به بیمار و کشیدن دایره دور آن به معنی ندادن دارو به بیمار می باشد که در هر حالت باید نام دهنده دارو روی محل تیک یا دایره ثبت شود .
۱۲) در صورت ندادن دارو به هر علت و کشیدن دایره دور ساعت تجویز باید علت آن در بالای ساعت تجویز دارو بطور مختصر ذکر شده ودر گزارش پرستاری نیز در مورد آن توضیح داده سود . (برخی از علل احتمالی عبارتند از : موجود نبودن دارو , پایین بودن فشار خون بیمار و…)
۱۳) با توجه به تشخیص اصلی یا افتراقی بیمار علائمی را که می تواند در تشخیص قطعی بیماری , سیر بیماری و تصمیم گیری برای درمان کمک کننده باشد بخصوص در گزارش پذیرش بیمار حتما قید نمایید .
۱۴) گزارش پذیرش بیمار باید بسیار کامل نوشته شده و شامل ساعت ورود بیمار , نحوه ورود(با پای خودش , با برانکار،توسط اورژانس ۱۱۵، توسط همراهیان و ... ) , وضعیت هوشیاری بیمار , علائم حیاتی هنگام ورود و سایر موارد مهم مشاهده شده میباشد
۱۵) با توجه به داروهایی که بیمار مصرف می کند , عوارض جانبی آن را مد نظر قرار داده و در صورت بروز بلافاصله گزارش نمایید .
۱۶) انواع آزمایشات پاراکلینیکی بیمار را درصورت انجام با ذکر ساعت و تاریخ گزارش نمایید .
۱۷) دریافت پاسخ آزمایشات را گزارش نموده و در صورت وجود موارد غیر طبیعی آنها را بطور کامل با ذکر اقدامات انجام شده نظیر اطلاع به پزشک و درمان های مربوطه گزارش نمایید .
۱۸) در صورتیکه بیمار از طریق داخل وریدی مایع دریافت می کند میزان مایع در یافتی در شیفت خود را محاسبه نموده و علاوه بر تنظیم سرم بیمار میزان مایع دریافتی وی را در گزارش قید نمایید .
۱۹) در صورتیکه بیمار دستور کنترل میزان جذب و دفع مایعات(I&O ) را دارد باید فرم کنترل جذب ودفع در پرونده گذاشته شده و میزان جذب و دفع در هر شیفت با ذکر نوع و روش دریافت مایعات همچنین مقدار و نوع هرگونه مواد دفعی بطور دقیق ثبت شود .
۲۰) شبکار باید در پایان شیفت خود جمع ۲۴ ساعته ( I&O ) را در برگه کنترل جذب و دفع و نیز در برگه چارت علائم حیاتی در ستون مربوطه ثبت نماید .
۲۱) ضروریست پرستار پس از مشاهده موارد غیر طبیعی در بیمار و یا انجام مراقبتهای خاص برای بیمار, در اسرع وقت گزارش نماید .
۲۲) ضروری است کلیه موارد ثبت شده در گزارش پرستاری با ثبت دقیق ساعت مشاهده یا اجرای آن باشد .
۲۳) گزارش عملیات احیا’ قلبی ریوی ( C.P.R ) بطور کامل و جامع با ذکر کلیه مراحل احیا’ باید در پرونده ثبت شود .
۲۴)از ثبت روشها و مراقبتهای پرستاری و درمانی قبل از اجرای آنها اجتناب نمایید .
۲۵) گزارش پرستاری باید در انتهای شیفت برای پرهیز از اشتباه و خط خوردگی نوشته شود .
۲۶) از تصحیح عبارات اشتباه در گزارش بوسیله لاک و یا سیاه کردن و نیز پاک کردن آنها اکیدا اجتناب نمایید .
▪ دستورالعمل تصحیح موارد اشتباه در گزارش پرستاری
الف) بر روی مورد اشتباه خط کشیده اما بنحوی که قابل خواندن باشد .
ب) در قسمت بالای مورد اشتباه بنویسید : اشتباه است
۲۷) گزارش پرستاری همانطور که در ابتدا ذکر شد ارزش حقوقی و قضایی دارد و بنا بر این هرگونه تحریف در آن پیگرد قانونی بدنبال خواهد داشت
مواردی که بعنوان تحریف در گزارش پرستاری محسوب می شود عبارتند از :
الف) اضافه نمودن مواردی به گزارش موجود بی آنکه تعیین شود که موارد مذکور بعدا اضافه گردیده است .
ب) ثبت اطلاعات نادرست در گزارش پرستاری
ج) حذف نکات مهم گزارش
د) ثبت تاریخ گزارش بنحوی که موید این مسئله باشد که گزارش در زمان قبلی ثبت شده است .
ذ) دوباره نویسی و تغییر گزارش
ر) تخریب یا مخدوش نمودن گزارشهای قبلی یا موجود
ز) اضافه نمودن مواردی به گزارشهای سایرین
۲۸) در گزارش نویسی انحصارا" مواردی را که خود انجام داده یا مشاهده نموده یا بر اجرای آنها نظارت داشته اید ثبت نمایید .
۲۹) در صورتیکه نیاز به نقل قول از سوی بیمار است عین گفته های بیمار را گزارش نمایید .
۳۰) در صورتیکه بیماری شفاها مسئولین درمانی بیمارستان را تهدید به تعقیب مواردی می نماید دقیقا گزارش کنید.
۳۱) از سوگیری در توصیف شخصیت بیمار با صفات نا خوشایند بپرهیزید.
۳۲) از انتقاد سایرین در گزارشات پرستاری خودداری نمایید.
۳۳) اطلاعاتی را که خودتان به پزشک معالج گزارش می نمایید(حضوری , تلفنی ) دقیقا ثبت کنید .
۳۴) در بین و ابتدا و انتهای گزارش جای خالی باقی نگذارید.
۳۵) در پایان گزارش از مهر نظام پرستاری یا مهر بخش استفاده کنید.
۳۶) در خصوص مشاوره های پزشکی باید توجه شود که دستورات مشاوره فقط در صورتیکه توسط پزشک معالج یا پزشک مقیم در پرونده دستور اجرای آنها داده شده قابل انجام می باشد و نباید هیچگاه بطور مستقیم و بدون اطلاع پزشک معالج اجرا گردد.

منابع:
۱. Chitty Kay Kittrell. Professional Nursing–concepts and challenges. ۴th ed. Evolve Elsevier & Saunders. ۲۰۰۵.
۲. Rutty J.E.The nature of philosophy of science,theory and knowledge relating to nursing and professionalism.Journal of Advanced Nursing ۱۹۹۸; ۲۸ (۲): ۲۴۳.
۳. http://www.odu.edu/webroot/orgs/hs/nurs/nursing.nsf/pages/۴۰۱-fa۹۹philpap
۴. Chitty Kay Kittrell. Professional Nursing–concepts and challenges. ۴th ed. Evolve Elsevier & Saunders. ۲۰۰۵.
۵. Guidlineson the philosophy of nursing Available on: http://www.nurses network.co.uk/ nurseshome/general articles/philnurs.shtml
۶. Chitty Kay Kittrell. Professional Nursing–concepts and challenges. ۴th ed. Evolve Elsevier & Saunders. ۲۰۰۵.
۷. http://www.odu.edu/webroot/orgs/hs/nurs/nursing.nsf/pages/۴۰۱-fa۹۹philpap
۸. Cronin Patricia and Rawlings Karen. Knowledge for contemporary nursing practice . Mosby. ۲۰۰۴.
۹.http://omni.ac.uk/browse/mesh/D۰۱۰۶۸۷.html
۱۰.Aphilosophy of nursing education, Peggy Chinn, university of Connecticut/ppt/۱۹۹۹ Available on: http://www.sp.uconn.edu/~plchinn/caring_curric/sld۰۰۱.htm.
۱۱. Chitty Kay Kittrell. Professional Nursing–concepts and challenges. ۴th ed. Evolve Elsevier & Saunders. ۲۰۰۵.
http://www.mums.ac.ir/hasheminejad/fa/amoozeshH,۲
http://www۲.irib.ir/occasions/parastar%۵cparastar.HTM

منبع : شبکه اطلاع رسانی کاوش