بسته پیشنهادی سلامت روان در سیاست‌های کلی برنامه پنجم توسعه

● هدف کلی:
۱) تقویت نقش حاکمیتی نظام سلامت (سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، پشتیبانی مالی، استانداردسازی و نظارت) و کاهش تصدی دولت
۲) اصلاح ساختار ارائه‌ی خدمات سلامت بر اساس سطح‌بندی و نظام ارجاع
۳) ارتقای کیفیت ارائه‌ی خدمات سلامت با رویکرد بازنگری بسته‌های خدمات سلامت، اصلاح نظام پرداخت به واحدهای مبتنی بر عملکرد کمی و کیفی
۴) اصلاح نظام پایش و ارزشیابی خدمات سلامت توسط وزارتخانه‌ها و بیمه‌های ذی‌ربط با رویکرد مشارکت مردمی
۵) افزایش آموزش‌های عمومی سلامت
● اهداف راهبردی (کمی):
۱-۱) تمرکز سیاست گذاری، نظارت، پایش و ارزشیابی برنامه‌های پیشگیری، درمان و کاهش آسیب ناشی از اعتیاد، درمان‌های مرتبط با روانپزشکی و مداخلات در بحران‌های اجتماعی و حوادث در وزارت بهداشت
۱-۲) گسترش نیروی انسانی در بهداشت روان و اعتیاد
۱-۳) حفظ و ارتقای سلامت روانی جامعه و کاهش آسیب‌های اجتماعی و ارائه‌ی خدمات پیشگیری، درمان و کاهش آسیب ناشی از سوء مصرف مواد
۲-۳) حفظ و ارتقای سلامت روانی جامعه و کاهش آسیب‌های اجتماعی
۱-۴) ارائه‌ی خدمات جامع روانپزشکی، درمان و کاهش آسیب اعتیاد به منظور تشخیص سریع و مراقبت‌های مناسب
۱-۵) توانمندی جامعه در ارتقای سلامت روانی و پیشگیری از اعتیاد
● راهبردها:
۱-۱- تدوین سیاست‌ها و برنامه‌های کلان سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد
۲-۱- ارائه‌ی خدمات جامع روانپزشکی (خدمات پس از ترخیص، مبتنی بر جامعه و استاندارد سازی بیمارستان‌ها و اورژانس)
۳-۱) ادغام بهداشت روان و پیشگیری و درمان سوء مصرف مواد در نظام شبکه
۴-۱) تدوین نقش آموزه‌های دینی در سلامت روانی، اجتماعی به منظور گرایش به مذهب، فرهنگ و زندگی معنوی
۵-۱) تدوین قانون بهداشت روان
۱-۲) ایجاد تشکیلات متناسب در ستاد وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی در حوزه‌ی روانی، اجتماعی و اعتیاد
۱-۳) ساماندهی و استانداردسازی خدمات روانپزشکی و مداخلات کاهش آسیب‌های اجتماعی
۲-۳)
- تدوین طرح جامع کشوری پیشگیری از خودکشی
- تدوین طرح جامع کشوری پیشگیری از اعتیاد، کودک آزاری، همسرآزاری
- ادغام جامع پیشگیری، درمان اختلالات روانپزشکی در نظام شبکه
- تدوین طرح جامع مداخلات روانی، اجتماعی در بلایا
۱-۴) ایجاد نظام ثبت و جمع آوری و تجزیه و تحلیل خدمات درمانی روانپزشکی، اعتیاد
۲-۴) تدوین نقش آموزه‌های دینی در سلامت روان اجتماعی
۳-۴) تدوین سیاست‌ها و راه‌کارهای مداخله در بحران
۴-۴) تدوین طرح جامع مداخلات روانی، اجتماعی در بلایا
۱-۵)
- آموزش پیشگیری از اعتیاد
- آموزش عمومی و گسترش بهداشت روان و پیشگیری از اعتیاد در مدارس و دانشگاه‌ها
عنوان پروژه‌های مربوط به هر هدف راهبردی در برنامه‌ی اجرایی با توجه به راهبردها:
۴-۱) انجام پروژه‌های مشترک مراکز تحقیقاتی حوزوی
۵-۱) تدوین قانون با همکاری قوه‌ی قضائیه
۱-۲) تهیه و تصویب چارت سازمانی متناسب با فعالیت‌های حوزه‌ی اعتیاد و سلامت روانی، اجتماعی در وزارت بهداشت و دانشگاه‌ها
۱-۵)
- تدوین برنامه‌های پیشگیری از اعتیاد برای گروه‌های هدف
- تدوین برنامه‌های سبک زندگی و آموزش مقابله با استرس و تدوین متون و آموزش‌های مهارت‌های زندگی و فرزند پروری
▪ محدودیت‌ها:
- ناهمخوانی توسعه‌ی برنامه‌های سلامتی با گذر سریع اپیدمیولوژیک بیماری‌ها
- ناکارآمدی سازوکارهای حاکمیتی نظام سلامت به ویژه در نظارت و اجرای قوانین و مقررات و تداخل قوانین و وظایف بخش با سایر دستگاه‌ها
- ناکارآمدی در هماهنگی و سازماندهی مناسب بین عناصر موثر در درون بخش سلامت و عناصر بین بخشی
- ناکارآمدی نظام مدیریت مبتنی بر شواهد و اطلاعات
- ناکارآمدی نظام سلامت در جذب نخبگان به عنوان کارشناسانی که در تصمیم سازی، مدیریت و سیاست‌گذاری نظام سلامت مشارکت نمایند.
- ناکارآمدی ساختار تحقیق و توسعه در نظام سلامت در جهت جذب کارشناسان و نخبگان و اثرگذاری آن در سیاست‌های سلامت
- واگذاری بخشی از وظایف تولیتی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به سایر سازمان‌ها (نظام پزشکی، وزارت رفاه)
- نارسایی نظام اطلاعاتی در تهیه‌ی اطلاعات کارآمد، مناسب و به هنگام در بخش درمانی
- ناکارآمد بودن نظام ثبت و سورویلانس بیماری‌های غیرواگیر و برخی بیماری‌های واگیر
- ناکارآمدی نظام پایش خدمات درمانی
- پایین‌بودن بهره‌وری از منابع موجود
- ناکارآمدی در توزیع یارانه‌های سلامت
- ضمانت‌های اجرایی ضعیف قوانین و مقررات
- حوزه‌های موازی تصمیم‌گیری در برخورد با تخلفات بهداشتی و درمانی
- اجرای ناقص ساختار مصوب و شفاف نبودن مسئولیت‌ها، اختیارات و سطوح پاسخ‌گویی
- جایگاه و نقش دولت در حیطه‌های بیمه‌ای، حمایتی و امدادی (میزان و عمق مداخله) مشخص نیست.
- تعدد مراجع تصمیم‌گیری در بخش و عدم پاسخگویی سطوح مختلف در برابر سیاست‌های اتخاذ شده و برنامه‌های اجرا شده
- وجود قوانین و مقررات متعدد موازی، متضاد و انعطاف‌ناپذیر
▪ تنگناها:
- مخدوش شدن نقش وزارت بهداشت در سیاست‌گذاری بخش سلامت پس از تشکیل وزارت رفاه
- عدم وجود زمینه‌ی مناسب اجتماعی، فرهنگی و حقوقی برای فعالیت بخش غیردولتی و شوراهای مردمی و تعاونی های سلامتی در عرصه بیمه‌های پایه و تکمیلی
- عدم مداخله نظام بیمه در مقوله‌های کاهش خطر و ارتقای سلامت
- عدم برخورداری نزدیک به نیمی از جمعیت کشور (روستائیان و خویش فرمایان شهری)، از پوشش بیمه‌ی اجباری
- ناکارآمدی نقش رسانه‌ها در تولید فرهنگ و رفتارهای کاهش دهنده‌ی مخاطرات سلامتی
- مغایر بودن برخی تبلیغات و اطلاعات رسانه‌ای با سلامت جامعه
- ناکارآمدی ساختار تصمیم گیری، ارزیابی و هماهنگی در سطح کلان کشور و تداخل شدید وظایف بین بخشی
- وجود قوانین و مقررات متعدد، مغایر و غیرمنعطف در کشور
▪ نقاط قوت:
- انعطاف‌پذیری و توانمندی درونی نظام سلامت برای تعیین اولویت‌های سلامتی و اصلاح حیطه‌های عملکردی
- وجود قانون هیات امنا و قدرت تصمیم‌گیری در هر سطح بر اساس اولویت‌های محلی و منطقه‌ای در چارچوب سیاست‌های کلان نظام سلامت
- جهت‌گیری برای اصلاح نظام سلامت در قالب سطح بندی خدمات، نظام ارجاع و پزشک خانواده
- وجود نظام جمع آوری و پردازش اطلاعات بهداشتی در تمام سطوح
- تصویب تشکیل شورای عالی سلامت و تغذیه در برنامه‌ی چهارم توسعه کشور
- توان ایجاد هماهنگی بین بخشی برای اجرای برنامه‌های توسعه‌ای در شهر و روستا (شهرسالم، روستای سالم)
- وجود قوانین مدون در مورد نظارت، پایش واحدهای بهداشتی- درمانی
- وجود گروه‌های تحقیق و توسعه‌ی ستادی در راستای تقویت رابطه‌ی حوزه آموزش - پژوهش با خدمات بهداشتی- درمانی و اداری - مدیریتی
- وجود انجمن‌های علمی پزشکی و کمیته‌های فنی تصمیم سازی همکار با دولت
▪ فرصت‌ها:
- وجود قانون بیمه‌ی همگانی خدمات درمانی
- وجود قوانین تسهیل کننده و حمایت کننده از ایجاد تحول و اصلاحات نظام اداری و مدیریتی در بخش
- وجود گرایش و حساسیت لازم در نظام تصمیم‌گیری برای حل مشکلات مناطق محروم، روستایی و اقشار آسیب‌پذیر
- تمایل مردم و حاکمیت در مشارکت جامعه در ارتقای سلامت و تغییر سبک زندگی
- افزایش آگاهی عمومی در خصوص مسائل مرتبط با سلامت
- تشکیل شورای عالی سلامت
● برنامه دستیابی به اهداف (سیاست‌های) کلی برنامه پنجم در هر حوزه
▪ هدف کلی شماره ۱:
متن هدف کلی: تقویت نقش حاکمیتی نظام سلامت (سیاست گذاری، برنامه‌ریزی، پشتیبانی مالی، استانداردسازی و نظارت) و کاهش تصدی دولت
الف) چالش‌های هدف کلی (تهدیدها و ضعف‌ها):
- اهداف راهبردی (متناظر به هدف کلی):
۱) تمرکز سیاست‌گذاری، نظارت، پایش و ارزشیابی برنامه‌های پیشگیری، درمان و کاهش آسیب ناشی از اعتیاد، درمان‌های مرتبط با روانپزشکی و مداخلات در بحران‌های اجتماعی و حوادث در وزارت بهداشت
- راهبردها:
۱-۱) تدوین سیاست‌ها و برنامه‌های کلان سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد
۲-۱) ارائه خدمات جامع روانپزشکی (خدمات پس از ترخیص، مبتنی بر جامعه و استاندارد سازی بیمارستان‌ها و اورژانس)
۳-۱) ادغام بهداشت روان و پیشگیری و درمان سوء مصرف مواد در نظام شبکه
۴-۱) تدوین نقش آموزه‌های دینی در سلامت روانی، اجتماعی به منظور گرایش به مذهب، فرهنگ و زندگی معنوی
۵-۱) تدوین قانون بهداشت روان
- پروژه‌های مرتبط :
۴-۱) انجام پروژه‌های مشترک مراکز تحقیقاتی حوزوی
۵-۱) تدوین قانون با همکاری قوه قضائیه
ب) منابع مرتبط به هدف کلی (قوت‌ها و فرصت‌ها):
- احکام قانونی:
۱)
الف) دولت موظف است تا پایان برنامه نسبت به تهیه‌ی لایحه‌ی قانون بهداشت روان اقدام و به مراجع قانونی ارائه نماید.
ب) وزارت بهداشت مکلف است تا پایان سال دوم نسبت به تهیه و ابلاغ طرح جامع بهداشت روان، مداخله در بحران و کاهش آسیب‌های اجتماعی و اعتیاد اقدام نماید.
● هدف کلی شماره ۲:
متن هدف کلی: اصلاح ساختار ارائه‌ی خدمات سلامت بر اساس سطح بندی و نظام ارجاع
الف) چالش‌های هدف کلی (تهدیدها و ضعف‌ها):
- اهداف راهبردی (متناظر به هدف کلی):
۱) ایجاد تشکیلات متناسب در ستاد وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی در حوزه‌ی روانی، اجتماعی و اعتیاد
- راهبردها:
۱-۱) گسترش نیروی انسانی در بهداشت روان و اعتیاد
- پروژه‌های مرتبط :
۱-۱- تهیه و تصویب چارت سازمانی متناسب با فعالیت‌های حوزه اعتیاد و سلامت روانی، اجتماعی در وزارت بهداشت و دانشگاه‌ها
ب) منابع مرتبط به هدف کلی (قوت ها و فرصت‌ها):
- احکام قانونی:
۱)
الف) وزارت بهداشت مکلف است تا پایان سال دوم نسبت به تهیه و ابلاغ طرح جامع بهداشت روان، مداخله در بحران و کاهش آسیب‌های اجتماعی و اعتیاد اقدام نماید.
ب) وزارت بهداشت موظف است نسبت به استقرار کارشناس سلامت روان و اعتیاد در تیم سلامت خانواده تا پایان برنامه به میزان ۸۰ درصد اقدام نماید.
ج) وزارت بهداشت موظف است با تقویت مددکاری اجتماعی با تمرکز بر پیشگیری و در بستر پزشک خانواده، نسبت به بکارگیری مددکاران اجتماعی اقدام نماید.
● هدف کلی شماره ۳:
متن هدف کلی: ارتقای کیفیت ارائه خدمات سلامت با رویکرد بازنگری بسته‌های خدمات سلامت، اصلاح نظام پرداخت به واحدهای مبتنی بر عملکرد کمی و کیفی
الف) چالش‌های هدف کلی (تهدیدها و ضعف‌ها):
- اهداف راهبردی (متناظر به هدف کلی):
۱) حفظ و ارتقای سلامت روانی جامعه و کاهش آسیب‌های اجتماعی و ارائه‌ی خدمات پیشگیری، درمان و کاهش آسیب ناشی از سوء مصرف مواد
۲) حفظ و ارتقای سلامت روانی جامعه و کاهش آسیب‌های اجتماعی
- راهبردها:
۱-۱) ساماندهی و استانداردسازی خدمات روانپزشکی و مداخلات کاهش آسیب‌های اجتماعی
۱-۲)
- تدوین طرح جامع کشوری پیشگیری از خودکشی
- تدوین طرح جامع کشوری پیشگیری از اعتیاد، کودک آزاری، همسرآزاری
- ادغام جامع پیشگیری، درمان اختلالات روانپزشکی در نظام شبکه
- تدوین طرح جامع مداخلات روانی، اجتماعی در بلایا
ب) منابع مرتبط به هدف کلی (قوت‌ها و فرصت‌ها):
- احکام قانونی:
- وزارت بهداشت موظف است تا پایان سال اول برنامه استانداردهای بخش‌ها و اورژانس‌های روانپزشکی را تدوین و ابلاغ نماید و تا پایان برنامه، صد در صد بخش ها و اورژانس‌ها باید از استاندارد لازم برخوردار باشند.
- وزارت بهداشت موظف است تا پایان سال اول برنامه طرح جامع پیشگیری و کاهش خودکشی را تدوین و ابلاغ نماید، به نحوی‌که تا پایان برنامه اجرای طرح در صد درصد دانشگاه‌های علوم پزشکی محقق شود.
- وزارت بهداشت موظف است متون آموزشی مبتنی بر آموزه‌های دینی و فرهنگی کشور در ارتباط با مهارت‌های زندگی ـ سبک زندگی و مهارت‌های فرزندپروری، پیشگیری از کودک آزاری و همسرآزاری را با کمک از مراکز پژوهشی حوزوی و دانشگاهی تهیه و ابلاغ نماید.
- وزارت بهداشت موظف است تا پایان برنامه، صد درصد مراکز بهداشتی درمانی موجود را تحت پوشش ادغام برنامه‌های بهداشت روان و اعتیاد قرار دهد.
- در طول برنامه هر سال حداقل ۲۰ درصد مراکز آموزشی درمانی روانپزشکی موظف به راه اندازی خدمات پس از ترخیص می‌باشند.
- صدور مجوزهای مراکز درمانی جدید با اولویت مراکز درمانی مبتنی بر جامعه و ارائه‌ی خدمات پس از ترخیص می‌باشد.
- وزارت بهداشت موظف است تا پایان برنامه در تمام بیمارستان‌های عمومی کشور اعم از خصوصی و دولتی برنامه روانپزشک رابط را عملی نماید.
تبصره- وزارت رفاه جهت پوشش خدمات بیمه‌ای روانپزشک ـ مشاوره اقدام نماید.
- اصلاح نظام آموزش روانپزشکی به سمت تمرکز بر درمان‌های مبتنی بر جامعه، و سلامت اجتماعی و الزام طی دوره‌های روانپزشکی برای دوره‌های کارآموزی و کارورزی حداقل به مدت سه ماه تا پایان برنامه الزامی است.
- قوه قضائیه مکلف است با کمک وزارت بهداشت نسبت به ایجاد دادگاه‌های درمان‌مدار اعتیاد، اردوگاه‌های اقامت اجباری درمانی کوتاه مدت و بلند مدت اقدام نماید.
تبصره الف- معتادینی که خود را به مراکز درمانی موجود معرفی نکرده و در ادامه‌ی درمان خود تخلف می‌نمایند و یا معتادین خیابانی و تزریقی که امکان درمان سرپایی آنان وجود ندارد، به مراکز اقامتی معرفی می‌شوند.
تبصره ب- مراکز اقامتی از نظر ساختاری تحت مدیریت نیروی انتظامی و از نظر ضوابط درمانی، نحوه پذیرش و ترخیص معتادان تحت پوشش وزارت بهداشت می باشد.
تبصره ج- مدت زمان حضور افراد در اردوگاه اقامتی اجباری کوتاه مدت حداقل یک‌سال و بلند مدت کمتر از ۲ سال نخواهد بود.
- تا پایان سال اول سازوکار جلوگیری از ضرردهی بخش‌های روانپزشکی با اصلاح تعرفه‌های تخت روز توسط وزارت بهداشت تهیه و وزارت رفاه مکلف به پوشش بیمه‌ای آن می‌باشد.
● هدف کلی شماره ۴:
متن هدف کلی: اصلاح نظام پایش و ارزشیابی خدمات سلامت توسط وزارتخانه‌ها و بیمه‌های ذی‌ربط با رویکرد مشارکت مردمی
الف) چالش‌های هدف کلی (تهدیدها و ضعف‌ها):
- اهداف راهبردی (متناظر به هدف کلی):
۱) ایجاد نظام ثبت و جمع آوری و تجزیه و تحلیل خدمات درمانی روانپزشکی، اعتیاد
۲) تدوین نقش آموزه‌های دینی در سلامت روان اجتماعی
۳) تدوین سیاست‌ها و راه‌کارهای مداخله در بحران
۴) تدوین طرح جامع مداخلات روانی، اجتماعی در بلایا
- راهبردها:
۱-۱) ارائه خدمات جامع روانپزشکی، درمان و کاهش آسیب اعتیاد به منظور تشخیص سریع و مراقبت‌های مناسب
ب) منابع مرتبط به هدف کلی (قوت‌ها و فرصت‌ها):
- احکام قانونی:
- وزارت بهداشت موظف است تا پایان سال اول برنامه نظام ثبت و جمع‌آوری خدمات روانپزشکی و بیماران روانپزشکی را ایجاد نماید. به نحوی که تا پایان برنامه صد درصد مراکز و بیماران تحت پوشش نظام ثبت و جمع‌آوری باشند.
تبصره- تجزیه و تحلیل آماری و تعیین وضعیت اختلالات روانپزشکی و گزارش آن همه ساله به مجلس شورای اسلامی الزامی است.
- سیاست‌گذاری، تعیین استانداردهای درمانی، صدور و ابلاغ مجوز و نظارت، پایش و ارزشیابی مراکز درمان و کاهش آسیب اعتیاد در وزارت بهداشت متمرکز و این وزارت موظف است سالیانه گزارش وضعیت اعتیاد در کشور را به مجلس ارائه نماید.
تبصره- حداکثر تا پایان سال اول تمام مراکز اعم از دولتی، خصوصی، NGO ها ملزم به رعایت دستورالعمل‌های وزارت بهداشت می‌باشند.
- وزارت آموزش و پرورش موظف است تا پایان برنامه تا ۸۰ درصد دانش‌آموزان مقاطع مختلف تحصیلی را تحت پوشش آموزش مهارت‌های زندگی قرار دهد.
- وزارت رفاه مکلف است با هماهنگی وزارت بهداشت حداکثر تا پایان سال اول نسبت به پوشش بیمه‌ای خدمات "After care" متناسب با ماموریت و خدمات ارائه شده، اقدام نماید.
تبصره- تا پایان برنامه تمام دانشگاه‌ها باید حداقل یک مرکز درمانی جامعه نگر احداث نمایند.
● هدف کلی شماره ۵:
متن هدف کلی: افزایش آموزش‌های عمومی سلامت
الف) چالش‌های هدف کلی (تهدیدها و ضعف‌ها):
- اهداف راهبردی (متناظر به هدف کلی):
۱) تدوین برنامه‌های پیشگیری از اعتیاد برای گروه‌های هدف
۲) تدوین برنامه‌های سبک زندگی و آموزش مقابله با استرس و تدوین متون و آموزش‌های مهارت‌های زندگی و فرزند پروری
- راهبردها:
۱-۱) آموزش پیشگیری از اعتیاد
۱-۲) آموزش عمومی و گسترش بهداشت روان و پیشگیری از اعتیاد در مدارس و دانشگاه‌ها
- پروژه‌های مرتبط :
۱-۱) تدوین برنامه‌های پیشگیری از اعتیاد برای گروه‌های هدف
۱-۲) تدوین برنامه‌های سبک زندگی و آموزش مقابله با استرس و تدوین متون و آموزش‌های مهارت‌های زندگی و فرزند پروری
ب) منابع مرتبط به هدف کلی (قوت‌ها و فرصت‌ها):
- احکام قانونی:
- وزارت آموزش و پرورش موظف است تا پایان برنامه تا ۸۰ درصد دانش‌آموزان مقاطع مختلف تحصیلی را تحت پوشش آموزش مهارت‌های زندگی قرار دهد.

منبع : خبرگزاری ایسنا