سلامت روانی سالخوردگان

برخورداری از سلامت روانی مطلوب در سرتاسر زندگی، دستگاه ایمنی بدن را از افسرده حالی شدید، بیماری زوال عقل پیری (آلزایمر)، نابسامانی های اضطرابی و سایر اختلالات مربوط به اواخر عمر، ایمن نمی دارد. در حقیقت، به موجب پژوهش های صورت گرفته، کهنسالان بیشتر از جوانان در معرض خطر برخی از نابسامانی های روانی و عوارض مربوطه قرار دارند. با این وصف، بسیاری از این مرض ها را می توان به درستی تشخیص داد و درمان کرد. در ایالات متحده بین ۱۵ تا ۲۵ درصد سالمندان از نشانه های بارز بیماری های روانی رنجورند.
بیشترین میزان خودکشی در آمریکا، بین کسانی رخ می دهد که ۶۵ سال و یا بیشتر دارند. در سال ۱۹۹۲، این گروه سنی دربرگیرنده ۶/۱۲ درصد کل جمعیت این کشور بود، ولی همین تعداد ۲۲ درصد خودکشی ها را به خود اختصاص دادند. به دیگر سخن، سالانه ۱۰۰/۶ آمریکایی سالخورده دست به خودکشی می زنند.
موارد جدید بیماری های روانی کهنسالان سراسر جهان در راس فهرست سازمان بهداشت جهانی قرار دارد؛ از میان ۱۰۰ هزار سالمند، ۲۳۶ نفر، در قیاس با افراد ۴۵ تا ۶۴ ساله گروه سنی جوان تر بعدی، با مرض روانی دست به گریبانند.
در این کشور ، یک میلیون سالخورده از زوال عقل و جنون حاد در رنج و عذاب اند و دو میلیون نفر دیگر از کم حافظگی خفیف، آزرده اند. متاسفانه، بسیاری از کهنسالان این سرزمین تمایلی به روان درمانی ندارند تا نشانه های بیماری آنان بهبود یا کاهش یابد و عملکرد پیشین را به آنان برگردانند. چرا؟ به این سبب که خیلی از مردم با امراض روحی ناآشنایند یا حتی به وجود داشتن آنها شک می کنند. پاره ای آدمیان از علامت های بیماری خویش احساس شرمندگی می نمایند و حس می کنند که این ضعف ها جزء اجتناب ناپذیر دوران پیری اند.
از سوی دیگرخدمات پزشکی که معیارهایی را برای بهره مندی از مزایای بیمه درمانی معین کرده، بنا به سنت، امتیازهای اندکی را برای استفاده از موارد روان پزشکی در نظر گرفته است. افراد مسن، نزدیکان و دوستانشان و اغلب پزشکان معالج خودشان در تشخیص نشانه های امراض درمان پذیر پیران عاجزند. تمام عوارض را ناشی از «سالمندی» می دانند یا فکر می کنند که برای کاستن از ناراحتی، نمی توان به اقدامی دست زد. در نتیجه؛ هرچند نزدیک به ۲۵ درصد سالخوردگان، دستخوش نشانه های بیماری روحی اند، در پی درمان نیستند. تنها ۴ درصد بیماران مراکز بهداشت روانی جامعه را کهنسالان تشکیل می دهند.
فقط ۲ درصد مریض هایی که به مطب پزشکان یا بیمارستان های خصوصی مراجعه می کنند، سالخورده هستند.کمتر از ۵/۱ درصد از هزینه های مستقیم خاص معالجه بیماری روانی توسط پیرانی که در اجتماع زندگی می کنند، صرف می شود.
تغییرات چشمگیر اخلاقی و رفتاری را که در فردی کهنسال بروز می کند، نادیده نگیرید. چنین دگرگونی هایی ممکن است نشانه های افسردگی، عقل فرسودگی (دیوانگی)، بیماری زوال عقل پیری (آلزایمر)، یا امراض دیگری باشند که می توان به خاطرشان یاری طلبید و به روان پزشک مراجعه کرد. از این رو ضروری است در پی آن گونه ارزیابی های پزشکی و روان پزشکی باشید که به درمان هایی منتهی شده و بتوانند زندگی فردی سالمند را ثمربخش و پرنشاط سازند.
● افسردگی
این حالت، متداول ترین اختلال روانی است که تا ۵ درصد افراد ۶۵ سال به بالا را رنج می دهد. به باور بسیاری از پژوهندگان، این برآورد هنوز اندک است و امکان دارد افسرده دلی را در حد جنون بررسی کرده باشند. به این ترتیب برخی کارشناسان تخمین می زنند که ۱۰ درصد کسانی که بیماری شان دیوانگی تشخیص داده شده است، در واقع افسرده حالند که اگر این حالت درمان نشود، برگشت پذیر می گردد.
اگر شما یا یکی از عزیزان تان، افزون بر دو هفته گرفتار یکی از این نشانه های پریشان خاطری شدید، باید یاری بجویید. بنابر این به این علایم توجه بیشتری داشته باشید :
▪ احساس بی ارزشی، ناامیدی، درماندگی، تقصیر بیجا، اندوه دیرگذر یا گریه های بی دلیل دمادم، بی قراری، تحریک پذیری (تند مزاجی)، کاهش علاقه به کارهایی که قبلا لذت بخش بوده و کناره گیری از آنها و دوری جستن از اعضای خانواده، یاران، پیشه و بی میلی به امور جنسی.
▪ بروز مشکلات ذهنی همانند ضعف بی دلیل حافظه یا ناتوانی در تمرکز حواس، پیدایش آشفتگی، پریشان فکری و سردرگمی.
▪ افکار مرگ و خودکشی به سرداشتن؛ مبادرت به انتحار (که در این صورت فورا باید کمک طلبید).
▪ ناراحتی های جسمی نظیر کم اشتهایی یا پراشتهایی محسوس؛ خستگی و خواب آلودگی پیوسته؛ بی خوابی یا افزایش ساعات خواب موردنیاز، درد و رنج، یبوست یا سایر ناخوشی هایی که علت دیگری ندارند.
● دیوانگی
جنون که ویژگی هایش عبارتند از آشفتگی و پریشان فکری، ضعف حافظه و سردرگمی، جزو اجتناب ناپذیر پیری نیست. از قرار معلوم، تنها ۱۵ درصد آمریکایی های سالخورده با چنین مرضی دست و پنجه نرم می کنند و تقریبا ۶۰ درصد ای بیماران در حقیقت گرفتار آلزایمر شده اند. این بیماری تباهی ذهنی و پیشرونده ای است که هنوز عامل و درمانش کشف نشده است. ۴۰ درصد باقی مانده تمام دیوانگی ها بر اثر عوامل زیر پدیدار می گردند:
▪ عوارضی چون فشار خون حاد، بیماری رگی یا سکته مغزی پیشین که به صورت گام به گام نمایان می گردد.
▪ بیماری پارکینسون که معمولا با تکان های جزیی و غیرارادی یا ناراحتی هایی همراه با حرکات ارادی آغاز می شود. دیوانگی ممکن است زمانی رخ بنماید که مرض مذکور روبه وخامت گراید یا خیلی پیشرفته باشد.
▪ بیماری هانتینگتون اختلال وراثتی است که در میانسالی شروع می شود و نشانی های تزلزل شخصیت، افت ذهنی، روان پریشی و اختلال حرکت را در پی دارد.تصور می رود که التهاب ویروسی، عامل ایجاد بیماری باشد که به جنون سریع و پیشرونده می انجامد.
● زوال عقل کاذب
سالمندان احتمالا فراموشکار، گیج، سرگشته، پریشان و سردرگم می شوند. زیرا آنان دچار وضعی می گردند که به سرعت برگشت پذیر بوده و کلا به جنون نامرتبط است؛ به طور مثال تداخلات دارویی با تجویز بیش از حد دارو، برنامه غذایی نامناسب و دیگر ناراحتی های جسمی و روحی موجب علایمی می گردند که به دیوانگی شبیه اند. افسردگی اغلب به جنون شباهت دارد، به استثنای اینکه قربانیان آن عزلت گزینی کرده، یارای تمرکز ندارند و آشفته به نظر می آیند.
زوال عقل کاذب را زمانی می توان خنثی ساخت که علل آن تشخیص داده شده و درمان گردند، پس آنچه که اهمیت دارد این است که روان پزشک نخست، ارزیابی کاملی را انجام دهد. این تخمین قادرست وجه تمایزی بین زوال عقل واقعی و سایر عوامل زیر که احتمالا همانند مرض مزبورند، قائل شود.
● درمان های دارویی
پیران بیش از گروه های سنی دیگر داروهای با نسخه و بی نسخه مصرف می کنند. چون ساخت وساز (متابولیسم) اینان کندترست، چنین موادی، به مدت طولانی تری در بدن مانده و با سرعت هرچه تمام تر، سمی می شوند.
وانگهی، از آنجایی که شمار زیادی از سالخوردگان بیش از یک دارو میل می کنند بنابراین احتمال خطر بزرگی وجود دارد و آن اینکه داروها تداخل کرده و سبب سردرگمی و پریشانی، تغییرات خلقی و سایر نشانه های عقل فرسودگی می گردند.
● عادات بدغذاخوری، سبب سوءتغذیه می شوند
به دلیل اینکه مغز، به ذخیره ثابتی از مواد مغذی مناسبی نیاز دارد، عادات بد تغذیه یا ناراحتی های گوارشی ممکن است عملکرد مغز را بر هم زنند. مثلا کم خونی مهلک، نوعی اختلال خونی حاصل از ناتوانی در مصرف ویتامین «ب» است که موجب تندمزاجی (تحریک پذیری)دل فگاری (آزرده خاطری) یا عقل فرسودگی می گردد.
وجود مقدار بسیار اندک قند در جریان خون نیز باعث آشفتگی (پریشانی) و تغییر شخصیت می شود. احتمال دارد عادات غذایی دگرگون نیز از ناراحتی های مربوط به دندان سرچشمه بگیرد. ممکن است یک انسان سالخورده، برخی مواد غذایی که جویدن شان دشوارست را از برنامه تغذیه اش حذف کند.
● آلزایمر
آلزایمر که هم نهاد (معادل) آن را به فارسی جنون پیری یا زوال عقل پیری گویند، گونه ای دیوانگی است. کاشف این بیماری روان پزشکی آلمانی مرسوم به الویس آلزایمر است که در سال ۱۹۰۷ به این مهم دست یازید و از آن به بعد موردتوجه روزافزون قرار گرفته است. مرض آلزایمر، چهارمین علت مرگ و میر در آمریکا به شمار می رود. امکان ابتلای اعضای خانواده فرد درگیر به این مرض، چهار برابر سایران است.
بیماری مورد بحث که باعث مرگ یافته ها (سلولها) می گردد، بخشی از مغز را که مهارکننده حافظه است، دربر می گیرد. همچنان که مرض مزبور به دیگر قسمت های مغز پراکنده می شود، شمار زیادی از توانایی های فکری، عاطفی و رفتاری را تحت تاثیر قرار می دهد.

ترجمه؛ ا. امیر دیوانی

منبع : روزنامه کارگزاران