نخستین فیلمساز دنیا زن بود

وقتی کتاب های تاریخ سینما را ورق بزنید خیلی کم پیش می آید به نام فیلمسازان زنی بر بخورید که مولف کتاب ، آن ها را جزیی از پایه های اصلی سینما بداند . و در همه انواع این کتاب ها بیش ازفیلمسازان زن به بازیگران زن بر می خوریم چرا که سینما عمدتا درلذت بصری برای مخاطبان خلاصه می شود و بنا به نظریه لورا مالوی ، نظریه پرداز و فیلمسازفمینیست ،‌این نگاه خیره و چشم چران مخاطب سینماست که لذت بصری را به وجود می آورد و زن در مقام بازیگر ، بانی این لذت می شود . [۱]
من که عاشق کشف چیزهای ناشناخته در سینما هستم وقتی تصمیم گرفتم بگردم و اولین فیلمساز زن دنیا را پیدا کنم فکر کردم خیلی زود به نتیجه می رسم ولی واقعا چند روزی افسرده شده بودم به هر کتاب مرجعی که فکر می کردم سرزدم . حتی کتاب " زن و سینما " [۲] که فکر می کردم شاید بخشی ازآن به این قضیه پرداخته باشد اما چیزی به دست نیاوردم. اما بعد ازچند روز جست و جو کسی را کشف کردم که به شدت شگفت زده ام کرد . یعنی کشف نخستین زن فیلمساز دنیا . کسی که همزمان با لومی یرها و برادران پاته[۳] سینما را در کمپانی عکس گامونت درپاریس به سال ۱۸۹۵ کشف کرد .
آلیس گای بلانش[۴] که اول جولای ۱۸۷۳ در پاریس متولد شد ، در بیست سالگی در کمپانی گامونت که کارش فروش قطعات و دوربین های عکاسی بود به عنوان منشی استخدام شد . آلیس از طریق کار با دوربین ها توانست جزئیاتی از تصویر متحرک را کشف کند و به واسطه آگاهی اش از دوربین های عکاسی و تجهیزات آن ، توسط برادران لومیر که از مشتریان گامونت بودند در ۲۲ مارس ۱۸۹۵ دعوت به همکاری شد . چند ماه بعد از آن بود که سینما توسط لومیرها و آلیس گی بلانش کشف شد .
در حالی که در اکثر کتاب های مرجع و مهم تاریخ سینما فقط نام ادیسون [۵]، برادران پاته و لومی یرها به عنوان کاشفان سینما برده شده است .
بعد از این کشف بود که آلیس از گامونت خواست یکی – دو صفحه بنویسد و آشنایانش آن را بازی ( اجرا ) کنند و این آغاز فعالیت حرفه ای آلیس در مقام فیلمساز بود . بلانش در فاصله سال های ۱۹۲۲-۱۸۹۶ بیش از ۴۰۰ فیلم کارگردانی کرد و با استفاده از گرامافونی که در کمپانی گامونت بود بیش از ۱۰۰ فیلم کوتاه ناطق ساخت .
آنچه در مورد آلیس گای بلانش علاوه بر اینکه نخستین فیلمساز زن دنیا بوده ، جذاب است این است که او نخستین کسی بوده که داستان را وارد سینما کرده و اولین فیلم داستانی تاریخ سینما را در ۱۸۹۶ با عنوان la fee aux choux ( پری کلم ها ) ساخت . بلانش نه تنها اولین کسی بود که فیلم داستانی را کشف کرد بلکه اولین کسی بود که از نمای کلوز آپ در سینما استفاده کرد ( هرچند که اولین کلوز آپ سینما را به دیوید وارک گریفیث منسوب کرده اند . ) آلیس اولین فیلمسازی بود که رنگ را وارد سینما کرد و اولین فیلمسازی بود که فیلم نوآر ساخت و درباره هم جنس گراها کار کرد . و اولین فیلمسازی بود که در آن زمان از پشت دوربین جلوتر آمد و در صحنه به هدایت بازیگران پرداخت . او یازده سال مدیر تولید کمپانی گامونت در فرانسه بود و " لویی فویاد " فیلمساز هم در کنار آلیس و در همان گامونت سینما را یاد گرفت .
آلیس در ۱۹۰۷ با هربرت بلانش ازدواج کرد و با هم به آمریکا رفتند و در ۱۹۱۰ نخستین استودیوی بزرگ تاریخ سینمای آمریکا پیش از هالیوود را به نام سولاکس در نیوجرسی راه اندازی کرد و در حقیقت اولین فیلمساز زنی بود که استودیویی متعلق به خود داشت . این استودیو تا ۱۹۱۴ در نیوجرسی فعال بود و طی این چهار سال بیش از ۳۲۵ فیلم در آنجا ساخته شد . آلیس از ازدواجش با هربرت دو بچه داشت . در ۱۹۲۲ زمانی که هربرت عاشق یکی از بازیگران زن سینما شد ، آلیس از او طلاق گرفت و به فرانسه برگشت و هرگز فیلم نساخت .
در ۱۹۵۵ نشان هنر فرانسه به پاس یک عمر فعالیت تاثیر گذار در شکل گیری هنر سینما را دریافت کرد و در ۱۹۶۴ دوباره به آمریکا برگشت و در ۲۴ مارس ۱۹۶۸ در نیوجرسی در گذشت .
با وجود اینکه آلیس یکی از عوامل اصلی پدید آمدن سینما بوده و فیلم هایش نقش مهمی در شکل گیری نظریه فمینیسم در سینما داشته‌اند اما تا زمان چاپ کتاب خاطراتش در ۱۹۷۶ ، نقش او در تاریخ سینما به کل نادیده گرفته شده بود . علاوه بر کتاب خاطرات ( اتوبیوگرافیک ) آلیس گای بلانش ، آلیسون مک ماهان ، پژوهشگر انگلیسی کتابی با عنوان : " آلیس گای بلانش ، رویای تباه شده سینما " درباره بلانش و کارهایش نوشته است .
ماهان در بخشی از این کتاب می نویسد : " توانایی آلیس به لحاظ فعالیت در این عرصه در روزگاری که زنان از حضور کم تری در جامعه برخوردار بودند واقعا قابل ستایش است . اما با وجود توانایی های او و همچنین با توجه به این که مورخان سینما او را نخستین فیلمسازی می دانند که داستان را وارد سینما کرد ، اما به دلیل خوانش های نادرست از فمینیسم ، هیچ گاه فیلم هایش آن طور که در خورشان بود ، دیده نشدند و جایزه ای نگرفتند . " در حقیقت ماهان معتقد است آلیس قربانی وضعیت آن دوره جامعه اش شده و به دلیل فقدان ثبت تاریخی وقایع ، نقش او در شکل گیری سینما هیچ گاه دیده نشده است .
علاوه بر این کتاب ، مارکز لوپاژ ، فیلمساز فرانسوی نیز در سال ۱۹۹۵ فیلمی با عنوان " باغ گمشده : زندگی و سینمای آلیس گای بلانش " ساخت . به اعتقاد لوپاژ ، این فیلم درباره زنی است که دنیای سینما را با یک عبارت دو کلمه ای عوض کرد : " طبیعی باش " و مدام این نکته را سر صحنه به بازیگرانش گوشزد می کرد . فیلم لوپاژ ، بر خلاف تاریخ سینما که سعی در فراموش کردن آلیس بلانش دارد، دوست دارد او را زنده کند .

مینا کشاورز
منابع :
مفاهیم کلیدی در مطالعات سینمایی / سوزان هیوارد / ترجمه : فتاح محمدی / نشر هزاره سوم / ۱۳۸۱
تاریخ جامع سینمای جهان ( جلد اول ) / دیوید ا. کوک / ترجمه : هوشنگ آزادی ور / نشر چشمه / ۱۳۸۰
پانوشت:
۱. مقاله " لذت بصری و سینمای روایی " ، لورا مالوی ۱۹۷۵ که نظریه بینندگی فیلم را وارد مرحله جدیدی به نام نظریه فمنیسم کرد . تا پیش از مقاله مالوی نظریه بینندگی فقط به نرینگی مخاطب توجه داشت . ضمن اینکه این مقاله نقطه عطف نظریه فمنیستی فیلم است . و نظریه فمنیستی فیلم را از پیامدهای موج دوم فمینیزم در جهان می دانند .
۲. زن و سینما ( سلسله پژوهش های نظری درباره مسائل زنان / دفتر اول ) / انتشارات روشنگران و مطالعات زنان / چاپ اول ۱۳۷۶
۳. Pathe freres
Alice Guy Blanche ۴.
۵. در ۱۸۹۲ به وسیله دوربین فیلمبرداری که در لابراتوار ادیسون تکمیل شد قاب های یک نوار فیلم را که از عکس های ساکن تشکیل شده بودند به صورت عکس های جداگانه ضبط شد . و لابراتوار ادیسون با ساختن کینه توگراف ، موفق به اختراع نخستین دوربین تصاویر متحرک شد .

منبع : ماهنامه آدم برفی‌ها