سایه سینمای فراموش شده

ساخته های سینمایی سرگئی پاراجانف را می توان در لیست صد فیلم برتر یافت در کنار دستاورد های ماندگار شماری از نخبه ترین فیلمسازان جهان مانند فلینی، آنتونیونی، برتولوچی و گïدار. وی را می توان در شمار این غول های جهان فیلمسازی به شمار آورد.
پاراجانف با خلق زبان فیلم، از جاودانگی کارنامه های متحولش در ساخت تصاویری مانند سایه های اجداد فراموش شده، رنگ انار، افسانه قلعه سورام، عاشق غریب و اعتراف سود جسته است.سرگئی پاراجانف در سال ۱۹۲۴ میلادی در یک خانواده ارمنی در شهر تفلیس (تبلیسی امروزی) جمهوری گرجستان چشم به جهان گشود. نام پدرش یوسف پاراجانیان و اسم مادرش سیرانوش بیجانف (بیجانیان) بود. والدینش هر دو هنرپیشه بودند و پاراجانف در محیطی رشد کرد که مملو از زیبایی های هنری، تلاش های پیگیر و ماجراجویانه، تنوع فرهنگ، علاقه مندی مفرط به هنر و خاطره های فراموش ناشدنی بود. در سال ۱۹۴۱ پاراجانف از صنوف عالی مکتب فراغت حاصل کرد. در سال ۱۹۴۵ اجازه یافت به VGIK وارد شود که یکی از بزرگ ترین آموزشگاه های صنعت فیلمسازی در روسیه است. استادش ایگور ساوچینکو یکی از فیلمسازان شناخته شده روسیه در آن روزگار بود. در سال ۱۹۵۱ پاراجانف از دانشگاه VGIK فارغ التحصیل شد و به شهر کی یف پایتخت اوکراین رفت؛ جایی که فیلم های متعدد مستند و پاره یی از فیلم های هنری اش را در استودیو های الکساندر داوژنکو ساخت. در سال ۱۹۵۶ با سوتلانا ایوانوونا ازدواج کرد که نخستین ثمره آن تولد سورن پاراجانف بود. وی نخستین اثر قابل توجهش «سایه های اجداد فراموش شده» را در سال ۱۹۶۴ ساخت. این فیلم از جمله مهم ترین و موفق ترین فیلم های تولید شده در اوکراین پس از عصر داوژنکو به شمار می رفت که توانست جایگاه خاصی را در سینمای جهان احراز کند و در جمع گنجینه های هنری به حساب آید. پاراجانف که این فیلم را به زبان اوکراینی و به خصوص به لهجه Gutsul تهیه کرده بود، به درخواست حاکمان آن وقت که می خواستند فیلم به زبان روسی تهیه شود، پاسخ رد داد. با این وجود وی جایزه های متعدد سینمایی مانند GRAND PRIX و BRITISH ACADEMY AWARD را از آن خود ساخت. هر چند فیلم «سایه های اجداد فراموش شده» توانست نام بزرگی برای وی به همراه بیاورد، اما تمام قوانین و لایه های قراردادی سینمای اتحاد جماهیر شوروی را در هم شکست. پاراجانف با خشونت حاکمان روزگار روسیه روبه رو شد و مغضوب طرفداران استبدادی قرار گرفت که دیوانه وار در پی انتقام از وی شدند و اسمش در فهرست افراد مظنون ثبت شد.به همین اساس در سال ۱۹۶۶ فیلم دیگرش که «نقاشی از کی یف» نام و در مرحله ساخت قرار داشت، تعطیل شد و سینمای جهان از داشتن یکی از پاره های سینمایی با ارزش دیگر محروم شد.
پاراجانف به تعقیب این همه حوادث مجبور به ترک کی یف و فرار به ارمنستان شد و در آنجا به همکاری آرمن فیلم فیلم دیگرش «سایات نوا» را در سال ۱۹۶۹ ساخت. این فیلم گوهری پرارزش بر تاج سینمای جهان و سینمای ارمنستان باقی ماند. در آغاز ساخت آن بنا بر معضلاتی با تاخیر مواجه شد. اما بعد پاراجانف مجبور به تغییر نام فیلم به رنگ انار شد و سپس مراجع حاکم از کارگردان روسی یتکوویچ خواستند با اعمال سانسور بر برخی از صحنه های فیلم وی را، در خور نمایش به نفع حکومت حاکم روسیه آن روزگار بسازد. فیلم به زبان روسی پخش شد اما پاراجانف به سختی توانست نسخه یی از اصل آن حفظ کند که به زبان ارمنی تهیه شده بود. فیلم دیگر پاراجانف که «معجزه اودینس» نام داشت در سال ۱۹۷۳ در پی گرفتاری و محکومیت وی به ۵ سال زندان در شهر کی یف، تعطیل شد. وی در زندان نیز از پا ننشست و به هنرآفرینی هایش در همانجا ادامه داد. وی با آفرینش کلاژهای هنری، رسامی ها و نگارشً نامه های خردمندانه و سحرآمیز توانست خودش را از دم تیغ خونین امپراتوری سوسیالیسم شوروی برهاند و همین هنر بود که وی را نجات بخشید.پاراجانف در ۳۱ دسامبر ۱۹۷۷ به یاری پروردگار و مساعدت گروهی از فیلمسازان بین المللی، اشخاص نامدار و هواخواهانش و به ویژه تلاش های شاعر نامور آن روزگار لویی آراگون که در جریان دیدارش با لئونید برژنف رهبر شوروی آن زمان، از وی تقاضای آزادی پاراجانف را نمود، از زندان رهایی یافت.پاراجانف به شهر تفلیس برگشت و با وجودی که به صورت مداوم مظنون شمرده می شد و اجازه کار های هنری را نداشت اما باز هم به صورت علنی و مخفی به کارهایش ادامه داد. کمونیست ها با وجودی که حیلت های فراوانی را به خاطر خاموش ساختن وی به کار گرفتند اما با این همه تلاش نتوانستند مانع خلق آثار پرارزش هنری و آفرینش آثار برجسته هنری به سبک خاص پاراجانف شوند.
در سال ۱۹۸۲ وی یک بار دیگر به جرم جعل کاری مورد بازداشت قرار گرفت اما پس از یک سال بعد از اثبات بیگناهی اش از زندان رها شد. کمونیست ها سرگئی پاراجانف را در حدود ۱۵ سال از کارهای هنری به دور نگه داشتند تا روح آفرینشگرش را به این طریق با کهولت مواجه سازند. سرگئی پاراجانف با وجود این همه محدودیت ها توانست در سال ۱۹۸۴ به سینما برگردد و در همان سال فیلم «افسانه قلعه سورام» را بسازد. وی با ساخت این فیلم توانست به اثبات رساند که با وجود دور بودن این همه سال از سینما، نبوغ ذاتی اش را از دست نداده است. این فیلم غیرمعمولی نیز در زمره فیلم های نخبه سینمای جهان و سینمای گرجستان به شمار می رود.در سال ۱۹۸۶ یکی از دوستان خیلی نزدیک پاراجانف و یکی از چهره های نخبه هنر سینما و فیلمساز موفق سینمای جهان آندری تارکوفسکی در پاریس درگذشت. تارکوفسکی پاراجانف را نابغه حاضر هنر سینما می نامید. در سال ۱۹۸۸ وی به یادبود از خاطره های ماندگار تارکوفسکی، فیلم «عاشق غریب» را آفرید. این فیلم که بر اساس تمً یکی از آفریده های شاعر روسی میخائیل لرمانتوف تهیه شده بود توانست جایزه FELIX AWARD را از آکادمی فیلم اروپا برباید.
در سال ۱۹۸۹ پاراجانف به ساخت آخرین فیلمش «اعتراف» اقدام کرد. این فیلم که یکی از کارکرد های درخشان سرگئی پاراجانف به شمار می رود، طوری که خودش پیش بینی کرده بود، ناتمام ماند. وی در نخستین برگ های فیلمنامه این فیلم چنین نگاشته بود؛ «این فیلم فقط توسط کسی آفریده خواهد شد که در سال ۱۹۲۴ در تفلیس به دنیا آمده باشد.»
فیلمسازان معروف جهان سینما مانند فدریکو فلینی، برناردو برتولوچی،جولیتا ماسینا، فرانچسکو رزی،تونینو گوئرا و مارچلو ماسترویانی در خاطره هایی که به یادبود از شخصیت و هنر پاراجانف نوشته اند وی را چنین معرفی کرده اند؛ «با درگذشت پاراجانف، سینما یکی از جادوگرانش را از دست داد. فانتزی پاراجانف به صورت ماندگار افسون خواهد کرد و برای مردم گیتی شادمانی به ارمغان خواهد آورد.»

منبع : روزنامه اعتماد