تربیت، آموزش و پرورش

نظام آموزش عالی در فرانسه بر سه رکن استوار است: الف. برتری بخش دولتی. با اینکه در این کشور مؤسسات خصوصی نیز وجود دارد، بخش اعظم مؤسسات آموزش عالی دولتی است و بودجه آن توسط دولت تأمین می‌شود و ارزشیابی مدارک در انحصار آنها است. ب. رایگان بودن آموزش در بیشتر مؤسسات دولتی. ج. وجود ”مدارس عالی“ که به‌طور قانونی می‌توانند دانشنامه با عنوان رسمی شناخته شده‌ای را صادر کنند و ورود به آنها با آزمون ورودی انجام می‌شود. مؤسساتی که از نظر ساختار و شرایط پذیرش با یکدیگر متفاوتند سه نوع را شامل می‌شوند: ۱. دانشگاه‌هائی که با کاربرد قانون موصب ۱۲ نوامبر ۱۹۶۸ تشکیل شده‌اند. ۲. مؤسسات دولتی دیگری که ویژگی علمی، اداری یا فرهنگی داشته و به‌طور مستقل همچون برخی از مدارس عالی وابسته به دانشگاه‌ها هستند. ۳. مؤسسات خصوصی. در این کشور شورای ملی آموزش عالی و پژوهشی که نمایندگان اعضاء هیئت علمی و دانشجویان و همچنین مؤسسات بزرگ و برخی شخصیت‌های خارج از دانشگاه‌ها را در بر می‌گیرد، مشاور وزیر در تمامی مسائل مربوط به آموزش عالی است و مجمع عمومی مسئولان ”مؤسسات و مدارس دولتی مجاز به صدور دانشنامه‌های مهندسی“ نیز اساسنامه‌ای مشابه کنفرانس رؤسای دانشگاه‌ها دارد. در این کشور دانشگاه‌ها به واحدهای آموزشی و پژوهشی رشته‌های ادبیات، علوم انسانی، حقوق، علوم اقتصادی، علوم سیاسی، علوم ریاضی و کاربردی، داروسازی، علوم پزشکی تقسیم شده‌اند البته در برخی دانشگاه‌ها رشته الهیات هم تدریس می‌شود اما با این توضیح که مأموریت و خط‌مشی آنها با تعیین هدف‌های دوگانه زیر مشخص می‌شود: ”گسترش دانش و به موازاتش فرهنگ بدون چشم‌پوشی از آماده کردن دانشجویان برای ورود به زندگی فعال اجتماعی“ که با در نظر گرفتن نیازهای اقتصادی و اجتماعی جامعه و تربیت دانشجویان در رابطه با نیازهای یادشده حاصل می‌شود. هر دانشگاه دارای رشته‌های مختلفی است که از استقلال کافی برخوردار است و توسط یک شورا و رئیس اداره می‌شوند که بودجه در نظر گرفته شده برای دانشگاه در اختیار آنها است. شورای دانشگاه شامل استادان، پژوهشگران، دانشجویان و برخی شخصیت‌های خارج از دانشگاه است. این شورا دانشنامه‌های ملی مطابق با نظام وزارتخانه را اعطا می‌کند و می‌تواند دانشنامه دانشگاهی خاص خودش را نیز صادر کند. البته انستیتوهائی مثل مطالعات سیاسی، مدارس ملی عالی مهندسی، انستیتوهای دانشگاهی تکنولوژی، انستیتوهائی که تخصص سطح عالی را ارائه می‌دهند و نیز مؤسسات مستقل از دانشگاه‌ها چون انستیتوهائی که تخصص سطح عالی را ارائه می‌دهند و نیز مؤسسات مستقل از دانشگاه‌ها چون انستیتوهای ملی پلی تکنیک جزء مؤسسات دانشگاهی هستند که سالانه دانشجویان زیادی را پذیرش می‌کنند و مؤسسات دولتی و خصوصی با ویژگی علمی و فرهنگی یا اداری که در میان آنها مدارس عالی نیز وجود دارند، دانشجویان را برای دانشنامه مهندسی یا فعالیت‌های بازرگانی و اداری، یا برای برخی حرفه‌های خاص خدمات عمومی در مشاغل آموزشی، اداری، کادر فنی متخصص و غیره یا حتی حرفه‌های هنری آماده می‌کنند. بیشتر مؤسسات دولتی همچون کنسرواتور ملی هنرها و پیشه‌ها، مؤسسات ملی علوم کاربردی و دانشسراهای عالی، زیر نظر وزارت آموزش و پرورش هستند. مؤسسات دولتی دیگر به وزارتخانه‌های دیگری مثل: دفاع، صنایع، محیط زیست، پست و مخابرات و کشاورزی وابسته‌اند. مانند مدرسه پلی‌تکنیک، مدارس معدن، مدرسه عالی هوانوردی، مدرسه عالی مخابرات، مدارس ملی جنگلبانی، مدارس عالی کشاورزی و انستیتوی بین‌المللی اداره مؤسسات دولتی. البته در بعضی مواقع پیش می‌آید که دانشجو در خروج از یک مدرسه عالی مثل مدرسه عالی پلی‌تکنیک یا انستیتوی ملی کشاورزی، به مدرسه عالی تخصصی دیگری مانند مدرسه ملی پل و راه، مدرسه ملی آب و جنگل و غیره وارد می‌شود و به تحصیلات خود ادامه می‌دهد. مؤسساتی همچون مدرسه ملی عالی هنرهای زیبا، کنسرواتور ملی هنرهای دراماتیک، کنسرواتور موسیقی و غیره افراد را برای حرفه‌های هنری آماده می‌کنند و برخی مؤسسات بزرگ ویژه مانند کالج دوفرانس، موزه ملی تاریخ طبیعی، رصدخانه پاریس، دفتر طول جغرافیائی، مدرسه مطالعات عالی عملی، مدرسه مطالعات عالی علوم اجتماعی و بنیاد ملی علوم سیاسی که به معلومات سطح عالی اختصاص دارد. آموزش‌های پیرادانشگاهی در همه سطوح در چارچوب آموزش دائمی ارائه می‌شود که با دنبال کردن دوره‌های شبانه و کارورزی‌های عملی امکان دریافت دانشنامه‌های مختلفی را در آموزش عالی می‌دهد. برای نمونه کنسرواتور هنرها و پیشه‌ها و مراکز آن در شهرستان‌ها داوطلبان را به‌صورت مستمع آزاد بدون در نظر گرفتن درجات تحصیلی برای دوره‌های شبانه می‌پذیرد و این افراد، از آموزشی که می‌تواند به اخذ درجه مهندسی بینجامد بهره‌مند می‌شوند. مرکز ملی آموزش مکاتبه‌ای، آموزشی را که از هر جهت مشابه آموزش عمومی عادی است عرضه می‌دارد و برخی از دانشگاه‌ها نیز آموزش تلویزیونی را ارائه می‌کنند. سطح آغاز آموزش عالی گواهینامه دبیرستان است که مشخص‌کننده اتمام تحصیلات دبیرستانی است. دانش‌آموزان دبیرستان به تدریج در رده‌های متنوع بسیاری وارد می‌شوند و می‌بایستی فرهنگ عمومی شامل زبان و ادبیات فرانسه، ریاضیات، زبان‌های باستانی یا زنده، علوم انسانی و علوم مختلف ریاضی و طبیعی به آنها ارائه شود که ورود به آموزش عالی با شرایط زیر امکان‌پذیر است؛ الف: برای دارندگان گواهینامه دبیرستان یا عناوین معادل آن. (البته به شرط ارتباط رشته تحصیلی دبیرستان و رشته انتخابی در دانشگاه). ب: برای داوطلبانی که در یک آزمون ورودی ویژه دانشگاه پذیرفته شده‌اند. لازم به یادآوری است که برای پذیرش در رشته حقوق داشتن گواهینامه دبیرستان لازم نیست. دانشجویان خارجی که مایلند در یکی از دانشگاه‌های فرانسه نام‌نویسی کنند و دانشنامه ملی فرانسه را دریافت دارند می‌بایستی فرم تقاضای نام‌نویسی را در بخش فرهنگی فرانسه در کشور خودشان پر کنند. پذیرش دانشجویان فرانسوی و خارجی در دیگر مؤسسات عالی آموزشی مثلاً مدارس مهندسی گاه از روی عناوین و پرونده تحصیلی است اما بیشتر از طریق کنکوری است که فارغ‌التحصیلان دبیرستان پس از یک، دو یا سه سال تحصیل در کلاس‌های ویژه آمادگی در برخی دبیرستان‌ها آن را می‌گذرانند. این کنکور در سطح کشور برگزار می‌شود و قسمتی از امتحانات برای بسیاری از مدارس عالی مشترک است. با در نظر گرفتن مجموعه دوره‌های آموزش عالی می‌توان مراحل مهم تحصیلی را پنج تا هفت سال یا بیشتر تعیین کرد. البته مشخص کردن این مراحل بسته به نوع تحصیل که مانند رشته ادبیات ویژگی اساسی و فرهنگی داشته باشد یا مانند اداره امور اقتصادی و اجتماعی هدف حرفه‌ای دقیقی را دنبال کند، مختلف است. به‌طور کلی برخی از درجات با دانشنامه‌هائی که در سطح این مراحل هستند و در کشورهای دیگر به‌ویژه کشورهائی که دارای نظام دانشگاهی نزدیک به نظام فرانسه هستند اعطا و تأیید می‌شود و ارزشی همتراز دارد.نظام دانشگاهی فرانسه دارای سه مرحله؛ تربیت، آموزش و پژوهش است که توسط سیکل مشخص می‌شود. برای دو مرحله نخست، گذراندن سلسله مراتب آموزشی با واحد درس است که در سه دسته به‌صورت اجباری، انتخابی و آزاد بسته به رشته‌های درسی مربوطه مشخص می‌شود. نخستین مرحله در ادبیات، علوم انسانی، علوم، حقوق و علوم اقتصادی که دوره عمومی در راهنمای پایه تحصیلات دانشگاهی است و دروس بسیار متنوعی را در برمی‌گیرد به مدت دو سال با عنوان سیکل اول آموزش به‌طول می‌انجامد. این مرحله به ”مدرک عمومی تحصیلات دانشگاهی“ می‌انجامد. عنوان ذکر شده در این مدارک زمینه قوی‌تر پایه تحصیلی را که راهنمای تحصیلات بعدی است، مشخص می‌کند مثلاً ”مدرک عمومی تحصیلات دانشگاهی رشته حقوق“. این دوره در پزشکی به سیکل اول تحصیلات پزشکی و در داروسازی و آمادگی برخی مدارس عالی به کسب معلومات لازم از علوم اختصاص دارد. در این رشته‌های تحصیلی مثل در دندانپزشکی امتحانات دشواری که حالت گزینش دارد، گذر از سال اول به سال دوم را مشروط می‌سازد.
دانشگاه‌ها همچنین آموزش فنی کوتاه‌مدتی را از طریق انستیتوهای فنی دانشگاهی عرضه می‌دارند. دوره کامل این آموزش‌ها به مدت دو سال به ”دیپلم فنی دانشگاهی“ که نشانه آموزش فنی پیشرفته‌تری است می‌انجامد. ”گواهی تکنسین غالی“ که در دبیرستان‌های فنی داده می‌شود و برخی دوره‌های حرفه‌ای کوتاه‌مدت مانند آموزگاری و حسابداری و نظایر آنها نیز دوره‌هائی مشابه دارند. دومین مرحله آموزش که با سیکل دوم آموزش عالی منطبق است به نشر سطح عالی تربیت علمی و آمادگی برای زندگی فعال و انجام مسئولیت‌های شغلی اختصاص دارد. این تحصیلات پیشرفته در ادبیات، علوم، حقوق و علوم اقتصادی در پایان یک سال با درجه لیسانس و در پایان دو سال با درجه فوق‌لیسانس تأیید می‌شود. هر چند در برخی رشته‌ها مثل پزشکی و داروسازی این دروه به‌نحوی نیست که در ادامه تحصیلات فاصله‌ای ایجاد کند. البته در این‌جا باید به دوره‌های آموزشی که به چند رشته‌ای مصطلح است نیز اشاره کرد. این دوره‌ها با هدف پیش‌حرفه‌ای، رشته‌های زیر را در سیکل اول و دوم دانشگاهی شامل می‌شود؛ اداره امور اقتصادی و اجتماعی، زبان‌های خارجی کاربردی، ریاضیات کاربردی و علوم اجتماعی، فوق‌لیسانس علوم و فنون، فوق‌لیسانس مدیریت، فوق‌لیسانس علوم کامپیوتر در مدیریت. گذراندن مرحله دوم، معمولاً برای استخدام دبیران دبیرستان‌ها، لازم است. به این طریق که پس از دریافت ”لیسانس“ یا ”فوق‌لیسانس“، می‌بایستی در آزمون ”گواهی استعداد دبیری“ یا ”اگرگاسیون آموزش متوسطه“ نیز موفق شوند. البته آمادگی برای کنکور اگرگاسیون بررسی‌های پیشرفته و ژرف اضافه‌ای را ایجاب می‌کند که به تحصیلات مرحله بعدی یعنی سیکل سوم می‌پیوندد. سومین مرحله به سیکل سوم مربوط می‌شود که دوره تخصصی عالی و تربیت برای پژوهش است و فرآیندی همراه با هدف‌های حرفه‌ای است. ”دانشنامه تحصیلات عالی تخصصی“ شامل ”دانشنامه دکتر ـ مهندسی“ یا دکترای ”سیکل سوم“ یا ”اتا“ است که به پژوهش هدایت می‌شود.
سال نخست دوره دکتر ـ مهندسی و دکترای سیکل سوم به یک ”دانشنامه تحصیلات پیشرفته“ می‌انجامد. سال دوم و سوم به‌کار پژوهشی اختصاص دارد که به دفاع از ”تز“ منتهی می‌شود. ”دکترای اتا“ تصویب پژوهش علمی بدیع و ابتکاری در سطح عالی است. گذشته از اینها ”دکترای دانشگاهی“ نیز وجود دارد که دانشنامه‌ای ملی نیست. در پزشکی، داروسازی و دامپزشکی ”دانشنامه اتا“ به مهارت حرفه‌ای بسیار خوب اعطاء می‌شود. در رشته‌های دیگر و برای تخصص‌های حرفه‌ای ویژه، مؤسساتی مانند مرکز کشاورزی گرمسیری برای مهندسین کشاورز یا انستیتو پرورش دام و دامپزشکی کشورهای مناطق گرم برای این رشته افرادی را آماده می‌کنند. ورود به کادر هیئت علمی دانشگاه‌ها با توجه به پست‌های موجود از طریق کنکور در سطح کشور انجام می‌گیرد. مدرسین دانشگاه برای راه‌یافتن به مرتبه استادی باید دارای دانشنامه دکترای ”اتا“ باشند.
در برخی رشته‌ها مثل داروسازی، پزشکی، حقوق و علوم اقتصادی این مقام منوط به موفقیت در کنکور ”اگرگاسیون“ آموزش عالی است.