فرار مغزها ، پدیده ویران کننده کشورهای جهان سوم

"فرار مغزها" (brain drain) پدیده کهنی است که از دیرباز تاکنون به گونه های وسیع و چشمگیری در کشورهای جهان سوم دیده می‌شود.
به گزارش بخش خبر سایت اخبار فن آوری اطلاعات ایران، به نقل از ایرنا، از این رهگذر در این کشورها صدمات جبران ناپذیری در بخش های اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی و تمام ابعاد مختلف جامعه وارد می‌شود که شاید جبران آن یکی از دشوارترین کارها برای این قبیل کشورها باشد.ادبیات مربوط به پدیده فرار مغزها از کانادا و کشورهای اتحادیه اروپا نخستین بار در اوایل دهه ۱۹۶۰ میلادی در جهان مطرح شد و این پدیده به عنوان یک آسیب اجتماعی از دهه چهل در ایران آغاز شد. یعنی زمانی که کشورهای اروپایی بازسازی خرابیهای پس از جنگ را آغاز کردند و در پی فرایند صنعتی شدن با احساس نیاز به متخصصین و نخبگان در این زمینه به جذب نخبگان و متخصصین از کشورهای جهان سوم پرداختند و اینگونه بود که مانع دیگری بر سر راه توسعه این کشورها پدید آوردند.فرار مغزها به عنوان یک آسیب اجتماعی مختص کشورهای جهان سوم ، بیش از یکربع قرن است که جوانان ایرانی را به دام خود گرفتار کرده است .این عارضه که از منظر آسیب شناسان به نوعی استثمار شدگی کشورهای جهان سوم ، توسط کشورهای توسعه یافته محسوب می‌شود به عنوان مخربترین بحران اجتماعی شناخته و تعریف شده است .از میان کشورهایی که به دلیل در اختیارگذاشتن امکانات پژوهشی و رفاهی به صاحبان اندیشه بیشترین نخبگان ایرانی را به خود جذب کرده اند، آمریکا و کانادا به ترتیب رتبه اول و دوم را به خود اختصاص داده اند.تحقیقات یک پژوهشگر ایرانی که در دانشگاه MIT آمریکا تدریس می‌کرد ، نشان می‌دهد که بیش از۴۵ درصد از ایرانیان مقیم کشور آمریکا دارای مدارک تخصصی یا فوق تخصصی هستند.تحقیقات دیگری که در سطح دانشگاه های معتبر ایران انجام شده نشان داده است که به طور متوسط از هر۱۸ نفری که از سوی دانشگاه برای کسب تخصص به کشورهای توسعه یافته اعزام شده اند، تنها۳ نفر به ایران بازگشته اند.نخستین باری که اصطلاح فرار مغزها در دهه ۱۹۶۰ میلادی مطرح شد، هیچ کس انتظار نداشت که جهان شاهد چنین سیل خروشان مهاجرت نخبگان و مغزها از کشورهای در حال توسعه به سوی کشورهای غربی باشد اما ورق های بعدی تاریخ این را به باور همگان رسانید...تا امروز که دیگر نمیتوان جلودار این معضل و فرار سرمایه های انسانی شد.عوامل متعددی در بسترسازی برای فرار مغزها موثر است که میتوان به سطح فرهنگ ، تحصیلات ، رضایت والدین ، نبود پیشرفت اجتماعی از نظر مالی و نبود تضمین شغلی و کمبود امکانات رفاهی اشاره کرد.همچنین میتوان گفت که نقش دافع های اجتماعی، امنیتی، سیاسی و معنوی در زمینه فرار مغزها بیشتر از عوامل مادی و معیشتی است .مساله فرار مغزها پدیده بسیار پیچیده ای است که مساله مهاجرت نخبگان ، فرار مغزها و شکار مغزها را شامل میشود و هر کدام این موارد مکانیزمها و سازوکارهای مختلفی دارد.باید با سیاست گذاری های سنجیده و ارزش گذاری جدید تلاش شود که دانشگاهها و دانشگاهیان از یک منزلت و جایگاه حقیقی و بسیار بالاتری در کشور برخوردار باشند."اگر امنیت برای سرمایه گذاران فراهم شود، سرمایه ها و مغزها از کشور فرار نمی‌کنند."فرار مغزها که در حقیقت از کشورهای پیرامونی به سمت کشورهای مرکز انجام می‌شود باعث رکود سرمایه گذاری های آموزشی در این کشورها می شود.
معاون پژوهشی وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری گفت : همه کشورها با معضل فرار مغزها درگیر هستند اما تنها کشوری که این معضل در آن وجود ندارد آمریکاست."رضا منصوری" در این گفت و گو افزود : اما ابعاد معضل فرار مغزها در کشورهای مختلف متفاوت است و در همه جا این پدیده نامطلوب تلقی میشود.وی اظهار داشت : اما برخی در کشور ما این پدیده را با مهاجرت برابر دانسته اند و آنرا موضوعی نامطلوب عنوان نکرده اند.وی علت اصلی بسترسازی برای فرار مغزها را نیافتن زمینه مناسب توسط نخبگان برای پرورش استعدادها و شکوفایی تواناییهای خود ذکر کرد.منصوری تاکید کرد : چنین افرادی به دنبال محیطی برای شکوفایی استعداد های خودشان هستند و عمده دلیل فرار مغزها در ایران این است که چنین محیطی پیدا نمی‌کنند و محیط برای رشدشان تنگ است ، این افراد جایی می‌روند که امکان تحقق ایده ها و خلاقیت هایشان باشد.وی تصریح کرد : از دلایل دیگر فرار مغزها به ویژه در کشور ما میتوان به مشکلات رفاهی، آموزشی و خانواده اشاره کرد.
وی با اشاره براینکه سالانه تعداد زیادی از افرادی که در المپیاد رتبه آورده اند کشور را ترک می‌کنند، افزود : علت اصلی این موضوع بسیار واضح است و آن این است که در کشور ما کمترین کار برای امکان رشد نخبه ها در عالی ترین سطح انجام شده است .وی تاکید کرد : درصد بسیار زیادی از بهترین دانشجویان کشور را ترک می کنند و دیگر باز نمی‌گردند و در این دنیای پیچیده کشوری مانند ایران برای اداره خود نیاز به این افراد دارد و متاسفانه باید گفت مهمترین نیاز مان که نقش حیاتی برای کشور دارد را از دست می‌دهیم.