رادیو در دنیای مدرن

شاید رادیو تنها رسانه‌ای است که همه ایرانیان از آن خاطره دارند. به عبارتی رادیو خاطره‌ساز‌ترین رسانه است. اما رسانه‌ای جمعی و بلکه نوعی از رسانه که فردیت در آن موج می‌زند. مارشال مک‌لوهان رسانه‌ها را به دو بخش سرد و گرم تقسیم می‌کند: رسانه گرم رسانه‌های دوره نوشتار و چاپ را شامل می‌شود و در اوج خود به کتاب می‌رسد که در آن مخاطب به عنوان عنصری فعال و کامل‌کننده محسوب می‌شود، اما در رسانه سرد که دوره انفورماتیک و دیجیتال را در بر می‌گیرد نقش مخاطب به کمترین حد می‌رسد. شاید بتوان گفت که رادیو نوعی از رسانه است که در میانه این دو دوره تاریخی قرار دارد اما جالب اینکه بسیاری از پیش‌بینی‌های محققان علوم ارتباطات، مبنی بر از بین رفتن نقش رادیو در عصر هجوم دیجیتال درست از آب در نیامده و روز به روز ظرفیت‌های آن گسترده‌تر شد.
رادیو سریع‌ترین وسیله انتقال پیام است که می‌تواند محدودیت‌های زمانی و مکانی را به کمترین اندازه برساند از طرفی این وسیله ارتباطی در گذار کشورما به دنیای جدید نقش عمده‌ای به عهده داشته است و به همین دلیل همه مردم از آن خاطره‌ها دارند و عموما آن را یادآور روزهایی می‌دانند که اکنون برایشان نوعی شادی‌ آمیخته با اندوه است: “قهوه‌خانه و رادیوی هفت موج مبله، محله‌های قدیمی و جمع شدن‌ها؛ پدر بزرگم می‌گفت: سفارش داده بودیم که از شهر برایمان رادیو بخرند. بیچاره خریدار همان جا آن را روشن کرده بود و با خودش به روستا آورده بود، همه دور خانه ما جمع شدند و گوینده آن قدر گفت تا از نفس افتاد بعد همه مردم پراکنده شدند تا مدت‌ها نتوانستیم روشنش کنیم تا اینکه دوباره آن را به شهر فرستادیم.”
به نظر می‌رسد رادیو با گذر از این پیچ وخم‌های فرهنگی امروز نه تنها ونقش خود را از دست نداده است بلکه می‌توان با تقویت آن، این رسانه صمیمی را به شکلی جدی‌تر وارد عرصه فرهنگ‌سازی کرد.
وسیله‌ای که هم می‌تواند تنهایی ما را پر کند و هم با همان لحن صمیمی ما را در جریان اخبار و اطلاعات روز قرار دهد و از همه مهمتر با ایجاد جذابیت و حفظ مخاطب، او را در عرصه آموزش‌ علمی، فرهنگی و اندیشه‌ای قرار دهد.
● جامعه‌شناسی رادیو
بابا کار مکانیک جوانی که محل کارش در پایتخت سنگال است اما در حومه شهر پیکین، زندگی می‌کند، می‌گوید: “کاش وقتی در داکا مشغول کارم، بتوانم به اکسی ژون ایستگاه رادیو محلی پیکین گوش کنم، اما صدایش به اینجا نمی‌رسد.”
وقتی به او می‌گوییم که ایستگاه‌های رادیویی بسیاری در داکار وجود دارد که موسیقی و اخبار پخش می‌کنند، با خنده پاسخ می‌دهد: بله اما آنها به اندازه کافی در مورد محل زندگی من اطلاعات نمی‌دهند. پیکین، شهری بزرگ با ۱/۱۵ میلیون نفر جمعیت است، که چندی پیش به طور رسمی عنوان شهر گرفت. هزاران نفر برای گذران زندگی و کار در بخش خصوصی در پیکین به داکار می‌روند. مهاجران از روستاهای اطراف به شهر فقر زده پیکین می‌آیند، اما غنای زندگی مردم و شادابی جوانانش نیز معروف است.
اهالی پیکین، با افتتاح ایستگاه رادیویی اکسی ژون با دنیای پر از مشکلات اداری سنگال روبرو شدند. آنها با کمک کمیته جوانان، سازمان غیردولتی که هزار عضو در سنگال دارد و از سوی انجمن جهانی مجریان برنامه‌های رادیویی و یک سازمان غیردولتی کانادایی، به نام سازمان کاتولیک توسعه و صلح حمایت می‌شود، طرح را تهیه کردند. مکاتبات بسیاری به مدت سه سال انجام گرفت و ساعت‌ها در وزارت ارتباطات معطل بودند و حتی به شعارنویسی بر روی دیوارهای شهر داکار متوسل شدند.
تا اندکی پیش، مسئولان تنها مجوز پخش موج FM را برای ایستگاه‌های رادیوهای خارجی، مانند رادیو بین‌المللی فرانسه، رادیو شماره ۱ آفریقا و ایستگاه‌های تجاری ویژه سنگالی‌ها صادر می‌کردند، از آنجایی که این ایستگاه‌ها باید حق سالانه چند هزار دلاری را بپردازند، بسیار سود ‌آورند.
اما ایستگاه‌های رادیو محلی با منابع ناچیزشان شانس اندکی برای دریافت تائیدیه رسمی داشتند.
تا چندی پیش تنها یک ایستگاه رادیو محلی در سنگال وجود داشت اما در ژوئن ۱۹۹۹، مرد جوانی از پیکین راه خود را بی‌پروا از میان انبوه محدودیت‌ها باز کرد. هنگامی که با رئیس جمهور عبدودیوف در افتتاحیه استادیوم جدید داکار دست می‌داد، فرصتی یافت که بگوید: آقای رئیس جمهوری، جوانان هنوز خواهان ایستگاه رادیویی هستند تا بتوانند صدایشان را به گوش دیگران برسانند. این جمله ساده کارساز شد.
رئیس جمهور فورا پاسخ داد و از نخست وزیر خواست تا موضوع رادر اولویت قرار دهد. روز بعد اعضای کمیته جوانان از یک پیک موتورسوار احضاریه‌ای دریافت کردند مبنی بر آنکه به ساختمان اصلی دولت، بروند. پس از رجوع به آنها گفته شد که می‌توانند از ین پس از فرکانس ۱۰۳/۴ امواج رادیویی استفاده کنند. از آنجا آنها کار خود را آغاز کردند. امروز، اکسی ژون برای همه اهالی شهر پیکین آشناست.
فرستنده اکسی ژون در پشت بام مرکز فرهنگی لئوپولدسدار سنگور، ساختمان باشکوهی که شهرداری و چند سازمان مردمی را در خود جای داده، نصب شده است. به نظر می‌رسد نزدیکی مکانی با مسئولان محلی مایه نگرانی گردانندگان ایستگاه را، که از چندین سازمان مردمی و بیش از ۵۰ نفر تشکیل شده است، فراهم کند. مسئولان رادیو ضمن پخش اطلاعیه‌های رسمی مورد توجه عموم، به مقامات شهر کمک می‌کنند اما به شدت استقلال خود را مد نظر دارند و از آن مراقبت می‌کنند ...
رادیو برای جامعه و ارتباط با آن پدید می‌آید، از یک جامعه کوچک و خاص گرفته تا جوامع گسترده و جهانی. داور شیخاوندی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه درباره نقش رادیو از منظر جامعه‌شناسی می‌گوید: “به نظر می‌آید رادیو مظهر یک انقلاب بزرگ ارتباطی است که در نتیجه، یک عصر جدید را اعلام کرده و از دیدگاه جامعه‌شناسی در قالب جامعه‌شناسی ارتباطات این نقش را ایفا می‌کند که این طریق عملا یک ارتباط بین گویندگان نامعین و متفکران نامعین و شنوندگان نامعین در مقیاس فراگیر در سراسر جهان امروزه به وجود آورده و بسیاری از دیوارهای مرئی و نامرئی را شکسته و پیام‌های انبوهی را داده است. نقش جامعه‌شناسی رادیو در یک حوزه نیست و در حوزه‌های مختلف نقش ایفا می‌کند. رادیو در حوزه اوقات فراغت، در حوزه آموزش و پرورش و درحوزه انقلاب و انقلابهای اخیر قرن ۲۰ از نظر بسیج مردم و به میان کشیدن آنها و مبارزات سیاسی و موفقیت‌های انقلابی نقش حیاتی داشته است. ظاهرا بعد از شکست خوردن “تروتسکی” نخست وزیر روسیه، معتقد بود که اگر رادیو در دست داشت شکست نمی‌خورد! در حوزه، گزارش‌های ورزشی نیز مردم را در خانه با هر آنچه که در میدانهای ورزشی می‌گذشت شرکت می‌داد و در هیجانات ورزشی مشارکت می‌داد. به هر صورت، مهم آن است که با کوچک شدن دنیا رادیو به جایی رسید که در اقصی نقاط جهان حتی در میان کویرها شنیده شد. رادیو ترانزیستوری که اختراع شد انقلاب در انقلاب بود. با کوچک شدن رادیو، روستاییان و ایلاتی‌ها دور افتاده به کانون‌های نامریی فرستنده‌های رادیو وصل شدند و تحت تاثیر جهان امروزین قرار گرفته‌اند.

منبع : روزنامه رسالت