وام‌های کوچک دردی از زنان دوا نمی‌کند

کاخ سفید، کمیتهء جایزهء نوبل و بسیاری از موسسات توسعه‌ای معتقدند که «وام‌های کوچک» برای زنانی که با مشکلات معیشتی بسیاری روبه‌رو هستند، یک موهبت است اما اقتصاددانانی چون سوزان فینر و دروسیلا بارکر با این موضوع مخالفند و معتقدند که این «وام‌های کوچک» توجه مسوولان را نسبت به اصلاحاتی که باید در زمینهء قوانین کار و دستمزدها انجام شود، کم می‌کند.
بوش، رییس‌جمهوری آمریکا چندی پیش در سخنرانی‌ای که برای اعضای اتاق بازرگانی داشت، گفت: «وام‌های کوچک بسیار موفقیت‌آمیز بوده است.»
او در این جلسه گفت: «آیا نباید کشاورز روستایی که درآمد بخور‌و‌نمیری دارد محصولاتش را به بازارهای جدید آن سوی مرزهای کشورش عرضه کند؟ آیا او نباید محصولاتش را در دنیای بزرگ‌تری بفروشد؟»
بوش و همفکرانش معتقدند که کشاورزان روستایی می‌توانند از این درآمد بخور و نمیر خلاص شوند و مانند شرکت‌های چندملیتی مثل کناگرا، جنرال‌فودز و نستله در بازار جهانی به رقابت بپردازند.
بله، درست متوجه شدید. آن‌ها فعالیت‌های شرکت‌های بزرگ را با معاملات پایاپای کشاورزان در بازارهای محلی (که بیش‌تر زن هستند) مساوی می‌دانند.
از آن‌جا که کمیتهء جایزهء نوبل، سازمان ملل و دیگر موسسات توسعه‌ای بین‌المللی، «وام‌های کوچک» را راه‌حل‌اصلی برای کاهش فقر زنان می‌دانند و معتقدند که این وام‌ها می‌تواند زنان را از نظر اقتصادی توانمند کند، پس ناچاریم زیربناهای این فرضیه را بررسی کنیم.
سیاستگذاران از جمله صندوق بین‌المللی پول، بانک جهانی، بانک مرکزی آمریکا و کاخ سفید همه معتقدند که بازارها (به ویژه معاملاتی که در بازارهای باز انجام می‌شود) می‌تواند فقر را در دنیا از بین ببرد.
آن‌ها از این فلسفهء اقتصادی حمایت می‌کنند که سرمایه‌داری و بازارهای باز و بدون کنترل می‌تواند تمام معضلات شدید را در جهان حل کند. آن‌ها معتقدند که فقر مساله‌ای است که ناشی از رفتار فردی است.
اما به نظر می‌رسد که فقر ناشی از رفتار فردی نیست و ناکارآمدی این فلسفه پیش از این در دوران رکود بزرگ آمریکا به اثبات رسیده است. بنابراین برای حل مسالهء فقر باید سیاست‌های اقتصادی را اصلاح کرد. سیاست‌هایی مانند امنیت اجتماعی، حداقل دستمزد و بیمهء بیکاری و سیاست‌هایی که بتواند به کارگران و خانواده‌هایشان در برابر فقری که ناشی از نقص بازار است، کمک کند.
هم‌اکنون، زنان ۷۰ درصد از جمعیت ۳/۱ میلیاردی‌ای هستند که با کم‌تر از روزی یک دلار زندگی می‌کنند. میلیون‌ها زن در بخش‌های غیررسمی، کشاورز، کارگر خانگی و خانه‌دار هستند.
در ۲۰ سال گذشته، درصد خوداشتغالی زنان در بخش‌های غیر از کشاورزی در دنیا از ۲۸ درصد به ۳۴ درصد افزایش یافت در حالی که درصد خوداشتغالی مردان تغییر کمی داشت و از ۲۶ درصد به ۲۷ درصد رسید. آنچه قضیه را وخیم‌تر می‌کند این است که بیش‌تر کارگران نیمه وقت، موقت و بدون ثبات شغلی را در سراسر جهان، زنان تشکیل می‌دهند و آن‌ها دو برابر بیش‌تر از مردان، وقت خود را صرف کارهای بدون دستمزد می‌کنند.
اما نئولیبرال‌ها هنوز با تعصب از بنیادگرایی بازار باز حمایت می‌کنند; بنیادگرایی‌ای که هیچ توضیح ساختاری برای درآمد کم زنان نمی‌دهد و مداخلات سیاسی را برای کمک نمی‌پذیرد. بنابراین آن‌ها جایزهء صلح نوبل را نیز با توجه به سیاست‌های خود اعطا می‌کنند. این جایزه سال گذشته ۲۰۰۶۶) به محمد یونس، موسس بانک گرامین و مبدع طرح «تامین اعتبارات کوچک» داده شد.
یونس در سال ۱۹۷۲، در زمان قطحی بنگلادش، متوجه شد که افراد فقیر نمی‌توانند وام بگیرند چون ضامن ندارند. او سپس «گروه‌های وام‌گیرنده» را ابداع کرد تا از طریق ایجاد مسوولیت‌های جمعی در گروه، بدهی افراد بازپرداخت شود. این طرح ابداعی سبب شد تا بانک گرامین بتواند وام‌هایی به زنان فقیر بدهد که نرخ بهرهء آن کم‌تر از نرخ بهرهء‌پولی بود که از نزول‌خوارها یا افراد دیگر قرض می‌گرفتند.
تنها کسانی می‌توانستند از بانک گرامین وام بگیرند که جزو این گروه‌ها باشند. وقتی زنی از اعضای یک گروه نمی‌توانست به تعهداتش عمل کند، بقیهء افراد گروه باید بدهی او را می‌پرداختند در غیر این صورت دیگر به هیچ یک از آن‌ها وام داده نمی‌شد.
● هیاهوی توانمندسازی
گرامین همچون موسسات دیگری که وام‌های کوچک به افراد می‌دهند، باعث توانمندسازی زنان می‌شود. به این صورت که زنان با سرمایه‌ای که قرض می‌گیرند، کارآفرینی کوچکی به راه می‌اندازند و درآمدی به دست می‌آورند. این روزها، گرامین به طور متوسط ۶۰‌میلیون دلار در ماه وام می‌دهد که این وام‌ها از ۲۰ دلار تا ۵۰۰ دلار و بیش‌تر هستند. براساس وب‌سایت این بانک، ۹۷ درصد از هفت میلیون نفری که از این بانک وام می‌گیرند، زن هستند.
اما این «وام‌‌های کوچک» فرصت‌های بزرگ برای افراد ایجاد نمی‌کند. این وام‌ها، زنان و کودکان را تشویق می‌کند که به خیاطی، بافندگی، مونتاژ اسباب‌بازی و قطعات الکترونیکی در خانه بپردازند یا جوجه و حیوانات خانگی را پرورش دهند.
این کارهای کم‌درآمد، مستلزم صرف ساعت‌ها وقت آن هم در شرایط کاری زیان‌آور است به طوری که زنان را به خانه محدود می‌کند یا آن‌ها را به محل‌های کاری پرخطر می‌کشاند. از سوی دیگر آن‌ها باید محصولات کشاورزی و کالاهایی که در خانه تولید کرده‌اند را در بازاری بفروشند که شدیدا رقابتی و بی‌نظم است و در این بخش غیررسمی، هیچ قانونی هم حکم‌فرما نیست. در عین حال موسساتی هم برای حمایت از این کارگران یا ضمانت این‌که در مقابل کار انجام شده، دستمزدی بگیرند، وجود ندارد.
داده‌های مربوط به کار در بخش غیررسمی را به سختی می‌توان جمع‌آوری کرد اما پژوهشگران معتقدند که کارگران این بخش‌ها، ۱۰ برابر بیش‌تر از کارگران در بخش‌های رسمی آسیب می‌بینند و ۱۰۰ برابر بیش از آن‌ها در معرض بیماری قرار می‌گیرند که این ناشی از شرایط کاری آن‌هاست.
برآورد دیگری از چند کشور آفریقایی نیز نشان داده که ۱۹ درصد صدمه‌هایی که به این کارگران وارد شده، به صورت ناتوانی دایمی بوده است. تحقیق دیگری نیز در آسیای جنوبی نشان داد که ۴۰ درصد کارگران غیررسمی در معرض حلال‌های سمی و آفت‌کش‌ها قرار گرفته‌اند. درصد بالایی از بیماری‌های عضلانی و تنفسی در کارگران غیررسمی نیز نتیجهء یکی دیگر از تحقیق‌ها بود. در کل می‌توان گفت که این تصاویر، تصاویر زیبایی نیست.
کمیتهء جایزهء نوبل، سال گذشته، زمانی که جایزهء صلح نوبل را به محمد یونس داد، گفت:‌«صلح پایدار به دست نمی‌آید مگر این که گروه‌های بزرگی از افراد، راه‌هایی برای رهایی از چنگال فقر بیابند و رشد اقتصادی و دموکراسی سیاسی نیز به دست نمی‌آید مگر این که نیمهء زنانهء بشریت پابه پای مردان مشارکت داشته باشد.»
● تلاش‌های زنان به حاشیه می‌روند
حرکتی پدرسالارانه‌تر از این قابل تصور نیست که با دادن جایزه به اقتصاددان محافظه‌کار تحصیلکردهء آمریکا از تلاش برای برابری اقتصادی زنان قدردانی شود. این کار، موفقیت‌های اولین سازمان عرضه‌کنندهء «وا‌م‌های کوچک» در جهان که توسط خود زنان اداره می‌شود یعنی انجمن زنان خوداشتغال هند (Sewa) را زیر سوال می‌برد.
این انجمن بر خلاف گرامین و دیگر موسساتی که سرمایه‌های کوچک برای زنان تامین می‌کنند، توسط خود زنان فقیر و برای کمک به زنان فقیر دیگر اداره می‌شود.
این انجمن، کار زنان را در بخش‌های غیررسمی سازماندهی می‌کند تا آن‌ها بتوانند از امنیت درآمدی، امنیت غذایی، مراقبت‌های بهداشتی، مراقبت از کودک و سرپناه برخوردار شوند. روش کار آن‌ها هم متحد کردن جنبش کارگری، جنبش تعاونی‌ها و جنبش زنان است تا بتوانند این تضمین را به وجود آورند که زنان خوداشتغال هم مانند کارکنان حقوق‌بگیر، حق دستمزد، حق داشتن شرایط کاری آبرومندانه و حق داشتن قانون حمایتی کارگران را دارند.
بهات، اولین رییس این انجمن در سال ۲۰۰۵ به خاطر حمایت انجمن از حقوق زنان توانست جایزهء معروفی را در زمینهء حقوق بشر نصیب خود کند. این جایزه به خاطر حمایت از زنان فقیر، حمایت از کارگرانی که در بخش‌های سازمان نیافته و غیررسمی مشغول به کارند، کمک به صدها فروشندهء دوره‌گرد، حمایت از افرادی که روزنامه‌ها و لباس کهنه‌ها را از خیابان جمع می‌کنند، حمایت از اسفنددودکن‌ها و دیگر کارگران خوداشتغالی که توانسته‌اند بر مظلومیت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی خود غلبه کنند، داده شد.
رویکرد بانک گرامین طوری تبلیغ می‌شود که گویی نوشدارویی برای فقر در جهان است اما بهات و میلیون‌ها عضو انجمن او می‌دانند که این قضیه واقعیت ندارد. آن‌ها می‌دانند که زنان باید مبارزهء خود را علیه استثمار آغاز و دامنهء این مبارزه را گسترش دهند.
آیا دادن جایزهء صلح نوبل به بانک گرامین به این افسانهء نئولیبرالی که افراد صرفا با سخت‌کوشی می‌توانند از فقر نجات پیدا کنند، اعتبار می‌بخشد؟ بله.
آیا این برنامه‌ها می‌تواند به زنان کمک کند که روی پای خودشان بایستند؟ بله.
آیا کارآفرینی‌هایی که با این وام‌های کوچک شکل می‌گیرد می‌تواند به فقر فقیرترین زنان در جهان پایان دهد؟ نه، امکان ندارد.

منبع: www.womensenews.org
سوزان فینر و دروسیلا بارکر
ترجمه: مهرزاد غنی‌پور

منبع : روزنامه سرمایه