رشد اشتغال زنان در امور اقتصادی و تجاری

قابل تأمل‌ترین آمار از سهم بالای اشتغال زنان در بخش‌های خدماتی و کارمندی خبر می‌دهد به‌طوری‌که سهم زنان در اشتغال به‌عنوان نیروی کارمند با رشد ۱۴ درصدی از ۵/۱۵ درصد در سال ۱۳۵۵ به ۹/۲۹ درصد در سال ۸۴ رسیده است. همچنین سهم زنان در زمینه خدمات با رشدی ۱۵ درصدی در حال حاضر چیزی حدود ۴۵ درصد را به‌خود اختصاص داده است.
زنان نیمی از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند و از قرن‌های بسیار دور نقشی کلیدی را در جوامعشان بازی می‌کردند. به‌عنوان مثال در عصر حجر نیروی زنانه متناسب با کاری بود که زن می‌توانست انجام دهد. بنابراین در آن دوره بهره‌برداری از باغ‌ها و زراعات در سطح کوچک یکی از مشاغل مورد توجه زنان بود که نقش مهمی را در اقتصاد خانواده بازی می‌کرد.
● فعالیت‌های صنایع‌دستی و تولیدی زنان
در دوره‌های بعد زنان به اشتغال در زمینه‌های مختلف ادامه دادند و در کنار نگهداری از فرزندانشان در محوطه خانه به تولید و بافت انواع صنایع‌دستی می‌پرداختند و سپس آنها را در بازار به فروش می‌رساندند. انگلس در جائی با بررسی اشتغال زنان در دوره‌های قبل به این تحلیل می‌رسد که ضعف عضلانی زن فقط در زمینه ابزار آهنی یا مفرغی موجب حقارت و تسلط مرد به او شده است که در نتیجه حضور زنان را در تاریخ اشتغال کم‌رنگ کرده‌ است در صورتی‌که این موضوع از نظر انگلس پوشیده ماند که محدودیت‌ توانائی زن در قلمرو کار، کاستی چندانی برای اشتغال او فراهم نکرد و او را به‌سوی مشاغل دیگر سوق داد.
به دنبال انقلاب صنعتی که در غرب اتفاق افتاد، مسائل تازه جدیدی مطرح شد که یکی از آنها تبلیغ جهت اشتغال در خارج از خانه بود. کارخانه‌داران و سرمایه‌داران به دلیل دستمزد کمتر زنان از آنها دعوت کردند تا مشغول به کار شوند و برای جلب نظر آنها سروصدای زیادی پیرامون حقوق زنان به راه انداختند و خواستار حق مالکیت زن نسبت به درآمد و اموال خود شدند. آنها برای این‌که مادران به خاطر تنها ماندن فرزندان کوچک خود از کار بیرون از خانه صرف‌نظر نکنند مهدکودک، شیرخوارگاه و ... تأسیس کردند تا مادران با خیالی آسوده در محیط کار حاضر شوند. بر اثر این تبلیغات، زنان زیادی وارد بازار کار شدند و تا به امروز نیز این روند ادامه یافته است. به اعتقاد کارشناسان، متغیرهای تحصیلات در دوره متوسطه، تحصیلات عالی به‌عنوان شاخص سرمایه‌ انسانی، میزان موالید به‌عنوان شاخص جمعیتی و تولید ناخالص داخلی به همراه سرمایه‌گذاری به‌عنوان شاخص سرمایه فیزیکی و ... از جمله عواملی است که تعیین‌کننده میزان اشتغال زنان است. فرهنگ دنیای صنعت و تکنولوژی به همه جهان برده شد. ایرانی که زنان در آن شاید کمتر به اشتغال فکر می‌کردند و بنابر شرایط حاکم بیشتر در خانه بودند. اما تلاش جامعه برای پیشرفت، تخصصی شدن مشاغل و به وجود آمدن نقش‌های جدیدتر اقتضا می‌کرد که زنان ایرانی هم وارد دنیای اشتغال شوند.
بررسی اشتغال زنان ایرانی در طول تاریخ نشان می‌دهد در دوره‌ای زنان ایران بسیار خوش درخشیدند، در دوره‌ای پس‌رفت داشتند و در دوره‌ای هم در به‌دست آوردن سهم اشتغال این کشور متوقف شدند که البته همه این مواقع قابل بحث و بررسی است. به‌عنوان مثال تحلیل‌های انجام شده نشان می‌دهد اگرچه حضور زنان در بخش اشتغال در سال‌هائی موانعی جدی را در برابر افزایش مشارکت اقتصادی زنان نشان می‌دهد اما در دوران جنگ، میزان اشتغال زنان نه‌تنها افزایش نیافت بلکه با افتی به حدود ۹ درصد (در سال ۶۵) رسید. در واقع در نتیجه مردانه شدن فضای عمومی به دلیل محدودیت‌هائی که در دهه ۶۰ برای زنان ایجاد شد، زنان بسیاری از عرصه اشتغال حذف شدند.
براساس آخرین گزارش مرکز آمار ایران، سهم اشتغال زنان در جامعه ایرانی در مقایسه با قبل از انقلاب رشدی سه درصدی داشته است به‌طوری که سهم زنان در اشتغال در سال ۱۳۵۵ چیزی حدود ۱۲ درصد برآورده شده که طبق این آمار این سهم به ۱۵ درصد افزایش یافته است.
تحلیل و بررسی بیشتر آمار منتشر شده در زمینه اشتغال زنان در بخش‌های مختلف اعم از صنعتی، مدیریتی، خدماتی و ... زوایای جالبی حضور زنان در زمینه اشتغال نشان می‌دهد و حاکی از این بوده که سهم زنان در اشتغال با فراز و نشیب‌های بسیار مواجه بوده است. به‌عنوان مثال، حضور زنان در بخش‌های مدیریتی بعد از انقلاب اسلامی تنها ۴/۲ درصد رشد داشته است در حالی‌که فعالیت‌های تجاری و اقتصادی زنان با رشد شش درصدی از ۹۳/۱۲ در سال ۱۳۵۵ به ۷/۱۸ درصد در سال ۱۳۸۴ رسید.
● آمار بالای اشتغال اداری و خدماتی
اما قابل تأمل‌ترین آمار از سهم بالای اشتغال زنان در بخش‌های خدماتی و کارمندی خبر می‌دهد به‌طوری که سهم زنان در اشتغال به‌عنوان نیروی کارمند با رشدی ۱۴ درصدی از ۵/۱۵ درصد در سال ۱۳۵۵ به ۹/۲۹ درصد در سال ۸۴ رسیده است. هم‌چنین سهم زنان در زمینه خدمات با رشدی ۱۵ درصدی در حال حاضر چیزی حدود ۴۵ درصد را به خود اختصاص داده است. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، شرایط کاری و مزایا، توان مالی، احتیاج به کار، سطح تحصیلات، مشکلات و مسائل خانوادگی و ... از جمله دلایلی است که زنان را به استخدام در این بخش‌ها ترغیب کرده و در نتیجه باعث می‌شود بیشترین سهم اشتغال زنان در این بخش‌ها متمرکز شود.
آمار اشتغال زنان به‌عنوان کارمند در حالی سیر صعودی چشمگیری را داشته است که بررسی دیگری نشان می‌دهد تنها حدود ۲۳ درصد از این جمعیت زنان شاغل در ادارات دولتی مشغول به کار هستند و بیش از ۷۵ درصد آنها در بخش خصوصی فعالیت می‌کنند و بالطبع فعالیت در شرکت‌های خصوص هم در بیشتر به‌عنوان منشی، حسابدار، مسئول بایگانی و ... تعریف می‌شود؛ مشاغلی که کمتر اجازه ارتقا به جایگاه یک زن کارمند را می‌دهد.
به اعتقاد بسیاری تعداد زیادی از افراد که مخالف کار کردن همسرشان یا دخترشان در بیرون از خانه هستند بر همین اصل کار در شرکت‌های خصوصی تکیه می‌کنند و این محیط‌ها را محیطی امن برای کار کردن آنها نمی‌دانند و تنها با گفتن این جمله که دوست ندارم کار کنی مانع کار کردن آنها می‌شوند. البته به‌طور قطع کار کردن زنان در جامعه تبعات مثبت و منفی را در پی دارد.

مریم تویسرکانی

منبع : ماهنامه اقتصاد خانواده