نبرد دوستانه غولهای آسیا

تحلیلگران امور استراتژیك اغلب پیشرفت غیرقابل كنترل چین را اصلی ترین چالش آمریكا قلمداد می كنند.اما آنچه كه در بسیاری از این تحلیل ها غایب است و كمتر موردتوجه قرار می گیرد اهمیت و تأثیر پیشرفت اقتصادی و سیاسی بازیگری با توان و پتانسیل مشابه در آسیا، یعنی هند در صحنه بین الملل است.
یكی از گزارش های پنتاگون كه در ماه ژانویه گذشته منتشر شد، چین را بزرگترین تهدید نظامی بالقوه برای آمریكا معرفی كرد. بی شك بروز جنگ سرد جدید میان این دو رقیب استراتژیك نه تنها برای آسیا نگران كننده خواهدبود، بلكه چشم اندازی نگران كننده نیز برای سایر كشورهای جهان محسوب می شود. اما نكته ای كه نباید موردغفلت قرارگیرد این است كه چین همانند دهه گذشته منافع منطقه ای خود را بر مبنای رویكردی مسالمت جویانه موردپیگیری قرارمی دهد.
ازسوی دیگر گرایش بیشتر هند و چین به یكدیگر نتایج مثبتی را در راستای تأمین امنیت آسیا و توسعه اقتصادی در این قاره درپی دارد. برای جنوب آسیا كه سال ها تحت نفوذ اقتصادی و سیاسی آمریكا بوده است، روابط آینده چین و هند تعیین كننده بوده و تأثیر عمده تری را بررفاه و ثبات این منطقه بدنبال خواهدداشت. از نظر تاریخی این دو كشور اصلی ترین تأثیر را در توسعه سیاسی، فرهنگی و اقتصادی جنوب آسیا داشته اند. آیین های هندو و بودایی در هند ظهور كرده و زمینه تشكیل اولین نظام های دولتی رافراهم آوردند. نیروی انسانی و كالاها نیز از چین سرازیر شدند و بدین ترتیب شبكه ای پرتوان از بازرگانی و تجارت كه به سرعت جنوب آسیا را به منطقه ای وسوسه انگیز برای استعمارگران تبدیل می كرد، پایه ریزی شد.
بدین ترتیب افزایش سطح مناسبات میان چین و هند همیشه عمده ترین سرمایه ژئوپولیتیكی در جنوب آسیا به حساب می آمد. این درحالی بود كه دخالت های استعمارگرایانه این امتیاز ژئوپولیتیكی ذاتی را مغفول گذاشت، الگوهای محلی تجارت را دستخوش انحراف كرد و زمینه هم پیمانی اقتصادی این منطقه با اروپا را فراهم آورد. اما اكنون و درپی بازیابی جایگاه جهانی چین و هند، همگرایی تاریخی این دو كشور باردیگر آغاز شده است.
چین و هند به دلیل جنگ كوتاهی كه در سال ۱۹۶۲ بر سر منطقه مرزی «لداخ» میان دو طرف درگرفت، اغلب به عنوان رقیب یكدیگر مطرح بوده اند. با این حال، این جنگ كه با اقدام نظامی ازسوی چینی ها آغاز شد با گذشت یك ماه بدون نتیجه به پایان رسید، اما هند همچنان بر این عقیده بود كه از چین رودست خورده است.
«جواهر لعل نهرو»، اولین نخست وزیر هند پس از سال ۱۹۴۹ حمایت از رژیم منزوی و انقلابی پكن را رهبری كرد. او كمونیست ها را به مثابه خاكریزی مهم در برابر امپریالیسم ویرانگر غرب تلقی می كرد.
این رویكرد سنتی در حمایت از یكدیگر به عنوان قدرت های درحال ظهور در جنوب آسیا ریشه در این تفكر جدید راهبردی در دهلی نو و پكن دارد كه باید از جنگ ۱۹۶۲ فراتر رفت و مجسم كرد كه دو رقیب دیرینه مشاركت گسترده ای را در حوزه های اقتصادی و سیاسی پایه ریزی كنند.
چین و هند اخیراً علائم روشنی را برای برقراری روابط نزدیكتر از خود بروز داده اند. «ون جیابائو»، نخست وزیر چین سال گذشته میلادی در اولین دیدار یك مقام ارشد چینی طی یك دهه گذشته از هند، با هندی ها ملاقات كرد. ون جیابائو احتمالاً در ماه مه نیز به هند سفر خواهدكرد و «مان موهان سینگ»، نخست وزیر هند هم قرار است در سال جاری ازسوی چینی ها در كشورشان مورداستقبال قرارگیرد. «عبدالكلام»، رئیس جمهور هند نیز فوریه گذشته گفته بود كه زخم های سال ۱۹۶۲ التیام یافته اند. برهمین اساس دو كشور هند و چین سال ۲۰۰۶ را به عنوان سال دوستی خود اعلام كرده اند.
●منافع اقتصادی مشترك
درحال حاضر به نظرمی رسد كه بستر این همگرایی جدید نیز مهیا است. میزان مبادلات تجاری میان دو طرف هم اكنون روندی به شدت صعودی به خود گرفته است. ارزش این مبادلات در سال ۲۰۰۵ نسبت به سال پیش از آن حدود ۴۰ درصد افزایش داشته و به رقم ۱۸‎/۷ میلیارددلار رسید.
هند رقم ۲۰ میلیارددلار را برای سال ۲۰۰۸ برای خود هدف گذاری كرده است. اما روند صعودی این مبادلات به گونه ای است كه به نظر می رسد این هدف در دوره زمانی كوتاهتری قابل دستیابی باشد. صادرات هند به چین در سال ۲۰۰۵ ، ۲۷ درصد رشد داشته و تقریباً ۳۸ درصد بیشتر از رشد كل مبادلات دوطرفه میان هند و چین بود. ازسوی دیگر شركت های پیشرو در فناوری نوین هند نظیر شركت «خدمات كامپیوتر اینفوسیس و ساتیام»، درحال هجوم به چین كه درآن می توان با صرف كمترین هزینه از فرصت های تحقیقاتی و نوآوری بهره مند شد، هستند. اینفوسیس اخیراً یك مركز توسعه نرم افزاری جدید در شانگهای چین راه اندازی كرده و بیش از ۲۰۰ تن از مهندسان محلی را به استخدام گرفته است.
تولیدكنندگان چینی نیز به طور فزاینده ای به هند به عنوان بازار بالقوه وسیعی برای محصولات خود بویژه خودرو و لوازم خانگی و همچنین فولاد كه در تولیدات هندی ها مورد استفاده قرار می گیرد، می نگرند. رهبران سیاسی دوطرف نیز از این روند استقبال كرده اند. «شیام ساران»، وزیر خارجه هند اخیراً طی گفت وگویی در شانگهای اعلام كرد كه چین و هند بسیار بزرگتر از آن هستند كه از سوی یكدیگر مورد تحدید قرار گیرند یا كشور ثالثی آنان را محدود كند. او تأكید كرد كه هند وچین در حال تدارك یك نوع مشاركت راهبردی و دوسویه در جهت رونق و صلح هستند.
بدین ترتیب انتظار می رود كه چین بزودی جای آمریكا را به عنوان بزرگترین شریك تجاری هند بگیرد. این در حالی است كه برخی از تحلیلگران با این نگرش مخالف هستند و چنین استدلال می كنند كه آمریكا در آینده ای قابل پیش بینی همچنان بزرگترین شریك تجاری هند باقی خواهد ماند. براساس این استدلال ارزش كالاهای تجاری میان هند و آمریكا در سال ۲۰۰۵ در حدود ۲۵میلیارد دلار بوده و انتظار می رود تا سال۲۰۰۹ به مرز ۴۰میلیارد دلار برسد.
اما نشانه ها حكایت از این دارد كه چین در كمین این جایگاه نشسته است و تلاش دارد به زودی آن را به تصاحب خود درآورد. به هر حال آمریكا نمی تواند به تمایل هندی ها در زمینه ورود به بازارهای جهانی كه چینی ها خود را به عنوان اصلی ترین تأمین كننده آن مطرح كرده اند، بی تفاوت باشد.
برخی از كارشناسان اقتصادی هند پیش بینی كرده اند كه آمریكا به دلیل برخورداری از فن آوری پیشرفته تر نسبت به چین، این امید را دارد كه در بخش مبادلات بازرگانی با هندی ها، جایگاه برتر خود را در برابر چینی ها حفظ كند. اما به هر حال نمی توان از این واقعیت نیز غافل شد كه موانع دستیابی آمریكایی ها به چنین هدفی بیش از مشكلاتی است كه اكنون پكن در این راستا با آنها مواجه است. مخالفت های داخلی آمریكا با سرمایه گذاری افسارگسیخته در هند كه باعث افزایش سطح بیكاری در آمریكا می شود و قوانین دست و پاگیر در هند، از جمله این موانع به حساب می آیند.
●رقبای صلح جو
اگرچه بسیاری از نشانه ها حكایت از این دارند كه چین و هند در حال فراموش كردن گذشته تلخ هستند، اما به هر حال نمی توان منكر این واقعیت شد كه این دوكشور پرجمعیت دنیا همچنان یكدیگر را به چشم رقیب می بینند وتلاش دارند تا هر چه بیشتر نفوذ و قدرت خود را بویژه در منطقه جنوب آسیا گسترش دهند.
چین همیشه در جنوب آسیا منافعی استراتژیك داشته است. پكن مدتها است كه از دولتها و شبه نظامیان كمونیست در این منطقه حمایت می كند. اما این حمایت اكنون با رویكردی جدیدتر ادامه دارد. به طور مثال پشتیبانی چینی ها از دولت نظامی میانمار كه به صورت یك سنت درآمده است، در حال حاضر با احتیاط از سوی پكن ادامه داشته و بیشتر بر مبنای قواعد دیپلماتیك دنبال می شود. هند نیز طبق سیاست «نگاه به شرق» كه از دهه۹۰ در دستور كار قرار گرفت، دفاع از منافع و نفوذ خود را بر مبنای شیوه ای مؤثرتر آغاز كرده است.
در همین حال دوطرف تلاش دارند كه همچنان بر قدرت نظامی خود افزوده و توان سخت افزاریشان را به رخ رقیب بكشند. اگرچه این رقابت در حوزه هایی مشابه گذشته در حال پیگیری است، اما یك وجه تمایز بارز با روش پیشین دارد. دوكشور به جای اینكه به ایجاد حوزه های رقابتی نفوذ مبادرت ورزند، نشان داده اند كه درصدد هستند نفوذ سیاسی و اقتصادی خود را از طریق ایجاد هم پیمانی ها و مشاركت های منطقه ای گسترش دهند. نمونه بارز تلاش هندی ها در این راستا سیاست نتیجه بخش و دیپلماتیكی بود كه دهلی نو برای نفوذ به «جامعه شرق آسیا» كه چینی ها آن را در انحصار و قیمومیت خود می دانند، اتخاذ كرد. چینی ها در چندسال اخیر به شدت سرگرم افزایش همكاریهای خود با اعضای گروه «آسه آن» كه تضمین داده اند در هیچ نزاعی علیه چین مشاركت نداشته باشند، بوده اند. هند همچنین در افزایش توان نظامی خود را در دستور كار قرار داده و پیشنهاد كرده است كه حفاظت از تنگه «مالاكا» را برای جلوگیری از عملیات تروریستی و دزدی دریایی بر عهده بگیرد.چین نیز در سوی دیگر ماجرا، تقریباً وارد معادله قدرت در جنوب آسیا شده است. در آخرین اجلاس سران گروه همكاری منطقه ای جنوب شرق آسیا كه در ماه نوامبر برگزار شد، پكن توانست به منظور اغنای هند در پذیرش چین به عنوان عضو ناظر و شریك گفت و گو در این گروه منطقه ای، حمایت كشورهایی نظیر نپال، بنگلادش و پاكستان را جلب كند.
تقاضا برای نفت نیز از جمله اولویت های هند و چین است. این دوكشور برای تأمین نیازهای داخلی خود به ترتیب به ۷۰ و ۴۰درصد واردات نفت خام وابسته هستند. این نیاز زمینه بروز رقابتی شدید را برای جلب نظر صادركنندگان نفت و انعقاد قراردادهای جدید با آنان كه بیش از همه چینی ها در آن پیروز شده اند، فراهم آورده است. در سال جاری شركت نفت چین (CNOOC) با خرید ۴۵درصد از سهام حوزه نفت و گاز نیجریه به ارزش ۲‎/۳ میلیارد دلار ، توانست شركت نفت و گاز طبیعی هند را ناكام گذارد. در دو سال گذشته چین هند را در رقابت های مشابهی در ازبكستان ، اكوادور، آنگولا و اخیراً میانمار، مغلوب كرده است. اما در این حوزه نیز غول های آسیا به این نتیجه رسیده اندكه در صورت رقابت باید برای خود اصولی مشترك را تعریف كنند. «مانی شانكار آیر» ، وزیر نفت هند در ژانویه گذشته قراردادی را برمبنای همكاری با چین در زمینه حفظ منابع نفتی فرامرزی به امضا رساند. این قرارداد با هدف جلوگیری از رقابت شدید بر سر نفت كه باعث افزایش هزینه سرمایه گذاری در این حوزه می شود، مورد توافق دوطرف قرار گرفت. پكن و دهلی نو دریافته اند كه وجود صلح در جنوب آسیا بیش از هرچیز تأمین كننده منافع آنها است. بنابراین تلاش می كنند در «بازی بزرگ» خود احترام به امنیت را سرلوحه قرار دهند. از این رو قرارداد همكاری میان هند و چین در زمینه تأمین انرژی را شاید بتوان نمونه بارزی از رفتار آینده دو ابرقدرت در حال ظهور آسیا برشمرد.
●نقش آسیایی ها
با مشخص شدن رفتار این دو ابرقدرت آینده آسیا، اكنون این سؤال مطرح است كه نقش سایر كشورهای آسیایی باید در این میان چگونه تعریف و بازشناخته شود. به نظر می رسد كه رهبران آسیا نیز اكنون با این نظریه كه باید درصدد ایجاد و حفظ توازن قدرت میان هند و چین برآیند اتفاق نظری نانوشته داشته باشند. این توازن هم اكنون در نحوه ارتباط چینی ها و هندی ها با كشورهای آسیایی در حال شكل گرفتن است. نمونه بارز چنین روندی تا حد زیادی در مورد پاكستان قابل لمس و مشاهده است. چین با توسل به كمك های مختلف نظامی و مالی از پاكستان به منظور جلوگیری از توسعه افسار گسیخته هژمونی هند به سمت شمال و غرب، یكی از حامیان قدیمی اسلام آباد به حساب می آید. با این حال مناسبات چینی ها با پاكستان مانعی عمده در جهت روند جدید بهبود روابط میان پكن و دهلی نو محسوب نمی شود.
چین خود را از موضوع كشمیر و دخالت در آن برحذر داشته است، هندی ها نیز در اوضاع تبت مداخله ای نمی كنند. هرچندكه دالای لاما هنوز دفتر در تبعید خود را در یكی از شهرهای شمالی هند حفظ كرده است. از سوی دیگر پكن در عین حال كه در تلاش است از وارد شدن ژاپن درجمع اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل جلوگیری به عمل آورد، آشكارا به حمایت های خود از نامزدی هند برای تبدیل شدن به عضو دائم این شورا ادامه می دهد.
شاید بتوان گفت كه جنوب شرق آسیا بیشترین نفع و تأثیرپذیری را از رشد همكاری ها میان چین و هند شاهد خواهد بود. یكی از عمده ترین دلایل این تأثیرپذیری موقعیت جغرافیایی این منطقه است كه آن را به سهل ترین راه اتصال و ارتباط میان دو طرف كرده است. از این رو بانكداران و تجار طی چند دهه آتی شاهد توسعه زیرساخت ها در جهت افزایش سطح تبادلات بازرگانی میان هند و چین خواهند بود.
چین هم اكنون ایجاد شبكه جدیدی از جاده و خطوط لوله نفتی را كه باعث می شوند دسترسی غرب چین به دریا تسهیل شود، آغاز كرده است. چینی ها همچنین امیدوار هستند خط لوله های نفتی آینده از گذرگاه هایی عبور كنند كه از حوزه نفوذ آمریكایی ها خارج بوده و این كشور نتواند در آینده بر ورود انرژی به چین تأثیر بگذارد. در حال حاضر به نظر می رسد كه برای پكن تضمین جریان انرژی به چین بسیار با اهمیت تر از میزان هزینه است كه قرار است در این راستا صرف شود.
جنوب شرق آسیا منطقه ای است كه بیشترین بهره را از ارتقای سطح همكاری های میان چین و هند خواهد برد. به دلیل وجود جوامع بزرگ چینی ها و هندی های خارج نشین در جنوب شرق آسیا، این منطقه به طور طبیعی به نقطه تلاقی همكاری های آتی دو قدرت بزرگ آسیا تبدیل خواهد شد. هر چند كه میزان سرمایه گذاری توسط چین و هند در منطقه جنوب شرق آسیا نسبتاً اندك خواهد بود، اوضاع دراین منطقه همچنان از رشدی سریع در آینده حكایت دارد.
از سوی دیگر موانع فرهنگی میان دو كشور در حداقل ترین سطح خود وجود دارد و در صورت وجود هرگونه اختلاف فرهنگی ، جنوب شرق آسیا می تواند به عنوان یك طرف واسط عمل كرده و این اختلافات را بی اثر سازد. در همین حال هندی ها و چینی ها به طور همزمان بهره برداری از فرصت های سرمایه گذاری بازرگانی در بازارهای بیشتر توسعه یافته به ویژه در بخش تولید و بانكداری را آغاز كرده اند. همچنین اكنون بازار در حال رشدی در بخش سرگرمی و تفریحات برای هند و چین پدید آمده است ، به گونه ای كه گمان می رود این كشورها در آینده ای نزدیك در عرصه تأثیرگذاری بر ذهن جوانان جنوب شرق آسیا و شكل دهی به آن، خواهند توانست از هالیوود سبقت بگیرند.
●حسادت غرب
تا اینجا دلایلی كه می توانند دو قدرت نوظهور آسیا را به یكدیگر نزدیك كنند، مورد توجه و بررسی قرار گرفتند. اما این سؤال نیز باید پاسخ داده شود كه چه عاملی یا عواملی می توانند به عنوان نقاط افتراق عمل كرده و موجب جدایی این دو قدرت از یكدیگر شوند؟
همیشه این بیم وجود داشته است كه هند و چین اجازه دهند غرور ملی ابتكار عمل را به دست گرفته و بر تمایل كنونی شان به ارتقای همكاری های دوجانبه غلبه كنند. نگرانی دیگر این است كه اروپا و آمریكا در راستای منافعشان وارد عمل شده و میان این دو رقیب دیرینه و تاریخی در آسیا شكاف ایجاد كنند. هر دوی این كشورها قدرتهایی هسته ای بوده و این سابقه را دارند كه از توان تسلیحات هسته ای به عنوان مهره ای درچانه زنی علیه دشمنان و حتی هم پیمانان خود بهره برده اند.
هند و چین هر دو این قدرت را دارند كه در كار یكدیگر اخلال ایجاد كنند. برای مثال چه تضمینی وجود دارد كه هند پس از ورود به جمع اعضای دائم شورای امنیت از این جایگاه برای ایجاد كارشكنی و اخلال در منافع چین بهره نگیرد؟ همچنین هر دو كشور كه به دنبال ذخایر جدید انرژی در جهان هستند، می توانند از سوی روسیه مورد فشار قرار گرفته و در صورت دستیابی رقیب خود به یك قرارداد در این زمینه، نقش یك هم پیمان نفاق انگیز را برای روسها بازی كنند.
سفر اخیر چهار روزه «جورج بوش» رئیس جمهور آمریكا به هند بیانگر توجهی است كه واشنگتن به اهمیت فزاینده راهبردی هند، در حوزه های سیاسی و اقتصادی دارد. آمریكا می تواند ازطریق ترغیب هند برای اتخاذ راهبرد تحدید چین، حركت در آسیا را به سوی یك توازن منطقه ای جدید پیچیده كرده و به آرمانی دست نیافتنی تبدیل كند. تمایل آمریكایی ها در این راستا با توجه به اقداماتشان در ژاپن كاملاً قابل لمس است. توكیو اكنون در تلاش است تا از تحكیم روابط خود با هند علیه آنچه كه خود آن را چین خطرناك تر نامیده است، استفاده كند.
وقوع چنین سناریوهایی در مورد ابرقدرت ها از نظر تاریخی قابل اثبات و باوركردنی هستند. اما این باور در تصورات غرب محور پیرامون رفتار قدرت های بزرگ ریشه دارند. بدین ترتیب قرن بیست و یكم می تواند شاهد ظهور دو قدرت آسیایی براساس سنت های تاریخی در دیپلماسی و بهبود مناسبات باشد تا حركت برمبنای روندی كه در قرن گذشته غرب در راستای نزاع و رقابت در حافظه تاریخ به ثبت رسانده است.
سنت آسیایی با وجود بروز جنگ هایی در سطحی محدود و در شرایط بسیار حساس، همیشه بر تجارت و دیپلماسی تأكید داشته است. «ناندان نیلكانی» مدیرعامل شركت نرم افزاری «ایفوسیس» هند، در جریان برگزاری اجلاس سال جاری داووس اعلام كرد كه هم اكنون زمان تغییر رویكرد هند و چین و مشاركتشان در بازی با نتیجه صفر است. دو كشور باید به عنوان اقتصادهای بزرگی در این بازی عمل كنند كه فرصت های مكمل را پدید می آورد.
در این میان آمریكا، ژاپن و كشورهای جنوب شرق آسیا می توانند از روند ارتقای روابط و همكاری های دهلی نو و پكن حمایت كنند این روند نه تنها منافعی اقتصادی فراتر از مرزهای هند و چین را در پی خواهد داشت، بلكه در چشم اندازی وسیعتر آرمان قرن بیست و یكم صلح آمیزتر را دستیافتنی جلوه خواهد داد.
منبع: آسیا تایمز
گردآوری: حسن بنانج

منبع : روزنامه ایران